افغانستان: تولید ملکه‌ روغن‌ها

خانواده عبدالرسول چندین دهه است که برای پروسس تخم کنجد در کارخانه‌ی شان در مزار شریف از شیوه‌ی سنتی استفاده می‌کنند. او که 30 سال دارد، به آی دبلیو پی آر گفت، «من کار و بار روغن کنجد را از پدرکلانم به میراث برده‌ام .»او می‌گوید که بلند بودن قیمت محصولات آنها و ورود تولیدات بیرونی با قیمت ارزان تر بالای فروشات شان تاثیر گذاشته است.

وی در ادامه گفت، «بیست سال پیش در مزار شریف روغن کنجدفروش خوبی داشت، ولی این روزها زیاد خرید و فروش نمی شود. در آن زمان، روزانه 120 کیلو روغن کنجد و زغرمی فروختیم، ولی حالا این رقم به تقریباً 40 کیلوگرام کاهش یافته است.»

زمانی روغن کنجد و زغر ارزش فراوانی در افغانستان داشت و به دو مقصد یعنی پخت و پز و طبابت استفاده می شد.

 تولید کنندگان روغن کنجد وزغرمی گویند که در حال حاضر به دلیل قیمت بلند مواد خام و گسترش تولیدات ارزان تر خارجی، تقاضا برای محصولات آنها کاهش یافته است. باشندگان محل می گویند که حالا فقط 20 کارخانه پروسس روغن کنجد در ولایت بلخ فعال است، در حالیکه در گذشته این رقم به 80 کارخانه می رسید.

همچنان آنان هشدار می دهند که این تولیدات و کاربردهای مختلف آنها بخشی از میراث های فرهنگی افغانستان است که نباید از دست برود.

محمد جمعه، که مالک یک کارخانه‌ی کوچک پروسس روغن کنجد و زغر در شهر مزار شریف می باشد، می گوید، «پدرم برایم می گفت که چهل سال پیش مردم روغن کنجد را در مشک‌هایی که از پوست حیوانات ساخته می‌شدند از مناطق کوهستانی می‌آوردندودر بازار بفروش میرسانیدند.»

او هنوز هم مثل سایر تولید کننده های این سکتور،تخم‌ها را به همان شیوه‌ی قدیمی با استفاده از آسیاب‌های که توسط شترها گردانده می‌شود، پروسس می کند.

وی که 45 سال دارد می‌گوید، «حتا اگر شب و روز هم کار کنیم، در 24 ساعت فقط 60 کیلوگرام روغن کنجد تولید کرده می توانیم.»

جمعه می گوید که مشتریان وی بیشتر به خاطر تداوی بیماری‌هایی چون شکر، کلسترول بلند و فشار خون، علاقه‌مند روغن کنجد استند.

فواید صحی این روغن ها از سوی کارشناسان صحت نیز تصدیق شده است.

محمد امان حیدری، داکتر در بیمارستان ابوعلی سینای بلخی می‌گوید، «روغن کنجد در بین سایر روغن ها بنام ملکه روغن هامشهور است. این روغن خواص شگفت‌انگیزی دارد و به طور خام، و پخته شده با سایر غذاها ،می تواند استفاده شود.»

خواص بی‌نظیر روغن کنجد شامل پایین آوردن «LDL» کلسترول و تقویت «HDL» آن، همچنین برای   فشار بلند خون و بیماری های قلبی موثرمی باشد. ویتامین E موجود در ترکیب این روغن حتا می تواند از بیماری الزایمر پیش‌گیری کند.

حیدری در ادامه گفت، «برخی از مردم روغن کنجد را به عنوان بهترین شیوه برای داشتن پوست زیبا و شفاف استفاده می کنند.»  

دانه زغر نه تنها که برای ثابت نگهداشتن شکر و فشار خون کمک می کند، بلکه از قلب و سیستم عروقی نیز محافظت می کند. علاوه بر این، داکترها می گویند که این روغن برای درمان نفس‌تنگی و بیماری های استخوان نیز مفید است. اما هشدار می دهد که آنانیکه از این روغن استفاده می کنند دوست دارند که واردات ارزان تر خارجی که اغلب با افزودنی های مضر و تقلبی ترکیب می شوند، را خریداری کنند.

محمد قاسم نبی زاده، استاد اقتصاد در دانشگاه بلخ، تایید می کند که محصولات داخلی نمی تواند با محصولات ارزان خارجی که با بسته‌بندی قشنگ به بازار عرضه می‌شوند، رقابت کنند. او در ادامه گفت، «قیمت محصولات داخلی بسیار بالا است و در وضعیت کنونی مردم علاقه‌ی چندانی به خرید آن ندارند.» وی افزود که حکومت در حمایت از تولیدات داخلی ناکام است.

نبی زاده می گوید که با پشتیبانی دولت، شرکت ها می توانند تولیدات شان را بهبود بخشند و حتا به خارج از کشور روغن صادر کنند.

در ولایت بلخ هنوز هم کنجد در ولسوالی های چمتال، چهاربولک، شولگره و کوه البرز کشت می شود. علاوه بر این، در دشت های ولایت جوزجان و ولسوالی کوهستانات سرپل نیز زرع می شود.

منیر فرهاد، سخنگوی والی بلخ تایید می کند که این صنعت می تواند دهاقین افغان را رشد دهد و حتا یک ابزار مهم برای مبارزه با تجارت مواد مخدر باشد. او می گوید، «ما باید دهاقین را به جای کشت کوکنار، به زرع کنجد، پنبه دانه و زغرترغیب کنیم، چرا که این کار مفاد بیشتری دارد.»

وی هشدار می دهد که این صنعت زیر تهدید است.

او در ادامه گفت، «با پیشرفت تکنالوژی و با میکانیزه ساختن زراعت، کارخانه‌های سنتی تولید روغن کنجد و پنبه در معرض خطر نابودی قرار دارند. برای این شرکت‌ها دشوار است که با روغن‌های نباتی که از خارج وارد افغانستان می‌شوند، رقابت کنند. به طور مثال، قیمت یک کیلوگرام روغن نباتی یک دالر است در حالیکه یک کیلو روغن کنجد 4دالربفروش میرسد،پس واضح است که مردم روغن ارزان‌تر را خریداری می‌کنند.»

فرهاد می‌گوید که اگر این صنعت کاملاً از بین برود، ضایعه‌ی بزرگی خواهد بود. او می‌گوید، «کارخانه‌های روغن کنجد وزغر همچون سایر فرهنگ‌های افغانستان از یک نسل به نسل دیگر منتقل شده اند. این روش‌های پروسس سنتی باید به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ما، به همان شکلی که یک قرن پیش بود، نگهداری شود.»