Paznja Crne Gore usmerena ja na Busa

Administracija novog predsjednika Dzordza Busa sprema se da zauzme mjesto u Bijeloj kuci, a Podgorica kao i ostatak svijeta osluskuje sta iz toga moze proizaci.

U vrijeme kad se Crna Gora krece ka drzavnoj nezavisnosti i izdvajanju iz Jugoslavije, stav mocnog Vasingtona je od presudnog znacaja, jer je upravo Vasington bio glavni spoljnopoliticki saveznik iz perioda trogodisnjeg odupranja Milosevicevom rezimu.

Suprotno ocekivanjima, pad Milosevicevog rezima u Beogradu nije automatski rijesio odnose Crne Gore i Srbije unutar njihove federacije, Savezne Republike Jugoslavije, SRJ.

Otkako se 1997. godine nova reformisticka crnogorska vlada okrenula protiv Milosevica, opredjeljenje za drzavnu nezavisnost poraslo je u javnom mnjenju od 25 na blizu 57 odsto podrske.

Vecinski dio crnogorske politicke elite narocito brine zbog problema strukturalne prirode. Srbija je sedamnaest puta veca od Crne Gore, sto doprinosi faktickoj nemogucnosti da se pronadje optimalni ustavni model ravnopravnosti Crne Gore u federaciji sa Srbijom.

Pored toga, postoji strah od obnavljanja imperijalnog srpskog nacionalizma u buducnosti i istorijska teznja za dominacijom nad Crnom Gorom, bez obzira sto je ovaj imperijalni nacionalizam tokom protekle decenije porazen i nije realno da ce se uskoro obnoviti u ekspanzivnoj nasilnoj formi kakvu je imao tokom Miloseviceve vladavine.

Dodatna krila ideji nezavisnosti daje i svijest da nakon obaranja Milosevicevog rezima vise nema bezbjednosnih prijetnji i rizika po Crnu Goru, ako se odluci za odvajanje.

Stoga, danas vise nije realno ocekivati da ce federacija Crne Gore i Srbije opstati. Sve je izvjesnije da ce Crna Gora postati nezavisna drzava, bilo kroz pregovaracki proces sa Srbijom, bilo putem referenduma o nezavisnosti.

Iako je u periodu borbe sa Milosevicevim rezimom bila glavni oslonac Crne Gore, americka administracija nikada nije podrzavala opciju njene drzavne nezavisnosti.

U poslednje dvije godine, Crna Gora je dobila ekonomsku pomoc od 55 miliona dolara godisnje, sto je predstavljalo najvecu pomoc po glavi stanovnika koju je americka vlada davala nekoj stranoj drzavi, osim Izraelu. Cilj je bio odrzavanje stabilnosti vlade predsjednika Djukanovica, kao i odrzavanja zivotnog standarda u samoj republici.

Americki eksperti imali su znacajnog udjela u koncipiranju ili pomaganju reformi u nekim kljucnim ekonomskim i politickim oblastima. Iako Washington nikada nije zeljeo da se direktno obaveze davanjem bezbjednosnih garancija Crnoj Gori u slucaju Milosevicevog napada, postojala je saradnja americke vlade i Podgorice po ovom pitanju.

Uprkos znacajnoj pomoci, americka administracija je izbjegavala direktni paternalizam nad Podgoricom, a i sama vlada u Podgorici izbjegavala je ovakav model saradnje. Crnogorska vlada je u najmanje dva vazna slucaja djelovala protiv volje Washingtona.

U novembru 1999. godine, Podgorica je odlucila da jugoslovenski dinar zamijeni nemackom markom kao zvanicnom valutom u Crnoj Gori. Potom je Djukanovic odbio da ucestvuje na saveznim izborma 24.septembra prosle godine, protiveci se na taj nacin nelegalnim i nelegitimnim ustavnim promjenama koje je 6. jula u saveznom parlamentu sproveo Milosevic.

Uprkos razlicitim vidjenjima, americka pomoc je nastavljena, a razlozi crnogorske strane uvazeni su kao legitimni.

No, nakon obaranja Milosevicevog rezima u Beogradu, spoljnopoliticki polozaj Crne Gore je promijenjen, njen znacaj u regionu je u mnogome opao, a neki prioriteti americke politike u ovom prostoru danas ne korespondiraju sa kretanjem Crne Gore ka drzavnoj nezavisnosti.

Uprkos cinjenici da je glavni razlog protivljenja Washingtona crnogorskoj nezavisnosti iz ranijeg perioda, prijetnja izbijanja rata, otpao nakon promjene vlade u Beogradu, ostao je drugi problem - buduci status Kosova.

Naime, prema Rezoluciji UN 1244 Kosovo se spominje jedino kao dio SRJ. Izlaskom Crne Gore iz federacije, SRJ bi prestala da postoji.

Kako danas niko od vodecih zemalja Zapada, ukljucujuci SAD, nema definitivno rjesenje za problem Kosova, trenutna politika ovih zemalja je da se ono odlozi tako sto ce se izbjeci nestanak SRJ, odnosno odlazak Crne Gore.

U svakom slucaju, cini se da ce ove zemlje, a prije svega SAD prihvatiti odluku gradjana Crne Gore, kakva god ona bila, na demokratski ogranizovanom referendumu kao legitimnu. Washintgon, prije svega, nece upotrijebiti silu da bi se sprijecio ovaj potez.

Ne treba ocekivati da ce doci do ekonomskog pritiska na Crnu Goru. Da je tako nesto bilo u izgledu, ekonomski pritisci i prijetnje kaznjavanjem vec su mogle biti ucinjene. One su izostale sto dovoljno govori i o buducem stavu.

Nezavisnost Crne Gore nece proizvesti nikakve probleme u regionu ili neposrednom susjedstvu. Crna Gora je suvise mala zemlja da bi mogla ugrozavati bilo koga od svojih susjeda. Ona ne moze, po prirodi stvari, biti nosilac bilo kakvog imperijalnog programa ili agresivne politike.

Crna Gora, takodje, nema dijasporu kojom moze prijetiti iredentistickim teznjama prema bilo kojem susjedu, niti ima otvorenih granicnih sukoba sa njima. U ovoj republici nema problema sa manjinama, od kojih je najvaznija etnicka manjina albanska, jer su one manje-vise dobro integrisane u politicki sistem republike.

Iako je stanovnistvo podijeljeno po pitanju drzavne nezavisnosti, nije realno ocekivati nikakve sukobe ni u samoj Crnoj Gori. Politicka kampanja prije pocetka referenduma bice zestoka unutar zemlje, ali nakon odlaska Milosevicevog rezima i njegove vojne prijetnje prema Crnoj Gori, nasilni odgovor na izglasavanje drzavne nezavisnosti je sasvim nerealan.

Nova vlada u Beogradu sasvim sigurno nece izazvati vojne konfrontacije, vec ce umjesto toga priznati legitimnu volju gradjana Crne Gore. Bez podrske Beograda, protivnici nezavisnosti unutar zemlje nemaju ni volje ni snage za nasilno suprotstavljanje odluci vecine.

Crna Gora nije izazvala probleme na Kosovu, niti je doprinijela njihovom razbuktavanju, niti moze bitnije doprinijeti da se problem statusa Kosova trajno rijesi.

Kosovska zagonetka ce se rijesiti ili priznavanjem volje albanske vecine da stvori sopstvenu drzavu, ili dugotrajnim odlaganjem rijesenja tako sto ce fakticki protektorat UN potrajati godinama.

Ove bi argumente, prije ili kasnije, prihvatila i americka demokratska administracija da je ostala na vlasti, a za koje je realno ocekivati da ih prihvati i nova republikanska vlast.

Nova Bushova administracija nema razloga da se odrice svojih saveznika u regionu. Podgorica je tokom poslednjeg trogodisnjeg perioda pokazivala podrsku SAD, za razliku od nove vlade u Beogradu, posebno predsjednika Kostunice koji cesto i sasvim neracionalno pokazuje antiamerikanizam u spoljnopolitickoj orijentaciji.

Dakle, ne treba ocekivati da ce medjunarodna zajednica ici protiv volje vecine gradjana Crne Gore.

Americka vlada ce prije svega insistirati da Crna Gora i Srbija problem rijese sporazumno, a ako to nije moguce da procedura referendumskog izjasnjavanja gradjana u Crnoj Gori bude demokratska i transparentna.

Mozda vise od svega, Washington ce ubuduce svaku ekonomsku pomoc Crnoj Gori usloviti realnim i opipljivim napretkom u procesu tranzicije, ekonomskih i sistemskih reformi.

Srdjan Darmanovic je direktor Cedema, Centra za demokratiju u Podgorici.