ROMËT E SERBISË BALLAFAQOHEN ME NJË TË ARDHME PA PERSPEKTIVË

Zeqa Iseni, një rom nga Bujanovci në jug të Serbisë, ngadalë pinë kafen e tij në kafenenë e stacionit lokal të autobusit, në pritje të autobusit nga Cuprija, 200 kilometra larg në qendër të Serbisë, ku djali i tij, Qania, vijon akademinë e muzikës.

Iseni është një nga romët e pakët në qytet me shkollë të mesme të kryer, dhe kështu ka një punë stabile dhe fiton një pagë mujore prej 200 euro, që është pagë mesatare në Serbi.

Djali i tij mund të jetë më fatlum. Kur anëtarët e Orkestrës Filharmonike të Beogradit ndëgjuan perfomimin e Qaniës në violinë gjatë një gare muzikore, ata insistuan që ai të vijoj shkollimin muzikor dhe ofruan të paguajnë një pjesë të shpenzimeve.

Përkundër këtij inkurajimi, Iseni e ka vështirë për të siguruar pjesën tjetër të hollave që i nevojiten djalit të tij. Autoritetet lokale refuzuan kërkesën e tij për bursë për të studiuar në Cuprijë me arsyen se “ekziston shkolla e muzikës në Bujanovc.” Ai nuk dëshiron të filloj me kontrabandim, apo rishitjen e artikujve të vegjël, që është burimi kryesor financiar për shumë romë nga Bujanovci.

Gruaja e tij është e papunësuar dhe çifti duhet të mbështetë edhe dy fëmijë të tjerë. Ata dëshirojnë të ofrojnë një jetë normale për fëmijët e tyre, por pak romë mund të arrijnë këtë.

“Unë kam një pagë normale dhe punë të mirë, por është shumë vështirë t’i ja dalim mbanë,” tha Zeqa.

Tregimi i Isenit kundërshton të gjitha stereotipet e zakonshme mbi romët, sipas të cilave romët nuk kanë brenga, janë gjithmonë të lumtur dhe nuk mërziten për të ardhmen.

Romët arritën statusin e minoritetit kombëtar në vitin 2002 në Republikën e atëhershme Federale të Jugosllavisë por ky ndërrim nuk solli përfitime praktike për romët në qytete si Bujanovci.

Numri i saktë i romëve në këtë komunë nuk është përcaktuar saktësisht, pasi vetëm disa mijëra dolën në regjistrim në vitin 2002.

Politikanët nga katër partitë politike rome aktive në Bujanovc vlerësojnë se shifra e vërtetë për komunitetin e tyre sillet ndërmjet 7000 dhe 10000, përfshirë 1000 të zhvendosur nga Kosova të cilët arritën në vitin 1999.

Cilido që të jetë numri i saktë, statusi i tyre i ulët dhe e ardhmja pa perspektivë është e pakundërshtueshme. “Romët në Bujanovc jetojnë pa gjërat më elementare për ejtesë,” tha Enver Idic, nga Partia Rome për Unitet, PRJ, partia më e vjetër e romëve në qytet. “Diskriminimi është i përhapur, dhe më keq, nuk ka shenja të përmirësimit.”

Idic, i cili është gjithashtu aktiv në Qendrën për Progres të Romëve, një nga katër OJQ e themeluara nga romët, thotë se ata janë pjesërisht fajtor për mjerimin e tyre. “Ne duhet të ndihmojmë vetëveten, sepse vetëm atëhere ne mund të presim ndihmë nga të tjerët,” ai tha.

Këtë mars, gjatë kuvendit themelues i partisë së re të romëve, Partia e Unitetit Rom, UJP, disa pohuan se romët e Bujanovcit më në fund do të zgjedhin problemet e tyre.

Por disa muaj më vonë, ka pak shenja të funksionimit të partisë së re. Vëzhguesit lokal fajësojnë luftën e vazhdueshme për pushtet brenda partisë për këtë stagnim.

“Liderët e ashtuquajtur politik të romëve janë duke minuar punën e partisë së re për shkak të intereseve të tyre, edhepse të gjithë u pajtuan se ne kemi nevojë për një parti lokale,” tha Kenan Rasitovic, nga Programi Zhvillimor i Kombeve të Bashkuara.

“Komuniteti i romëve është shumë i brishtë, dhe mungesa e unitetit të tyre vetëm sa e përkeqëson situatën.”

Deri në ndërrimet demokratike në Serbi të vitit 2000, romët e Bujanovcit kanë votuar kryesisht për Partinë Socialiste të Serbisë, SPS, të udhëhequr nga Sllobodan Millosheviqi.

Autoritetet lokale eksploatuan pa mëshirë varfërinë e romëve për të fituar vota, duke ofruar falas vajë për zierje, sheqer dhe miell para votimit.

Para zgjedhjeve lokale në Serbinë jugore në korrik të vitit 2002, serbët si dhe shqiptarët luftuan për vota të romëve, edhepse minoriteti krijoj listat e veta.

Megjithate kandidatët romë dështuan. Për të siguruar vend në kuven komunal, i cili sot ka 18 deputetë serb dhe 23 shqiptarë, një parti politike apo koalicion duhet të fitoj 600 vota.

Përkundër 3800 votuesve romë të regjistruar, romët dështuan të arrijnë 600 vota si rezultat i mosunitetit të tyre. SHumë familje lokale rome gjithashtu kanë ikur përkohësisht për Vojvodinë, në Serbinë veriore, për punë sezonale.

Ilijaz Kasumi, një nga gazetarët e vetëm romë në rajonin e Pcinjës, në të cilin bënë pjesë edhe Bujanovci, thotë se liderët e partive më të vjetra rome kanë dështuar të bindin njerëzit se ata mund të promovojnë intereset e tyre.

Romët lokal ballafaqohen me disadvantazh tjetër derisa si qeveria ashtu edhe OJQ-të mbesin të preokupuara me luftën e hidhur për pushtet lokal në mes të serbëve dhe shqiptarëve në qytet.

Një raport i Grupit Ndërkombëtar të Krizave, ICG, në vitin 2003, mbështeti këtë pohim, duke theksuar se romët kryesisht janë “lënë anash në shumë diskutime mbi integrimin dhe bashkëjetesën multietnike.”

Raporti i ICG thotë se romët ballafaqohen me armiqësi nga popullata shqiptare në rritje, të cilët i vështronin ata si “element pro-serb në mesin e tyre.”

Raporti përfundoj se nëpër gjithë rajonin, romët “disproporcionalisht vuanin nga ana e partive në konflikt” gjatë vitetve të nëntëdhejta, duke shtuar se kjo mund të përsëritet nëse “dhuna do të filloj sërish.”

Pozita e varfër ekonomike e romëve të Bujanovcit përputhet me mosunitetin e tyre politik.

Sipas Enver Idic, vetëm 250 deri 300 anëtarë të komunitetit kanë punë stabile.

Ata të cilët janë fatlum të punojnë në ndërmarrjet lokale apo institucionet shtetërore zakonisht marrin punët më të ndyra dhe të vështira, si pastrimi i rrugëve apo puna në kanalizim. Idic thotë se vetëm shtatë romë punojnë në administratën komunale. Ai vet punon si teknik laboratori në qendrën lokale shëndetësore.

“Numri i romëve të regjistruar në zyrën lokale për punësim është në mes të 1000 dhe 1500,” ai tha. “Por numri i vërtetë i romëve të papunë është shumë më i lartë.”

Vetëm 200 nga të papunësuarit ndër romë kanë të kryer shkollën e mesme. Të tjerët janë të kualifikuar vetëm për punë krahu. Sipas Idic, asnjë romë nuk ka diplomë universiteti.

Sunita Diljaj, 15 vjeçare, është tipike për gjeneratën e re të romëve lokal në profesionin e saj të ulët. Ai fiton fiton vetëm rreth 100 euro duke pastruar shtëpitë e familjeve më të pasura.

Sunita ishte lindur në Gjermani, ku prindërit e saj kaluan 13 vjetë si azil kërkues. Gjermania i deportoj ata në Serbi në vjeshtë të vitit 2003.

Duke i falenderuar kursimeve të tij në Gjermani, babai i Diljaj ishte në gjendje të blej një shtëpi të vogël në Buajnovc. Por askush në familjen pesë anëtarëshe nuk është zyrtarisht i punësuar.

“Babai dhe dy vëllezërit e mi blejnë këpuca të vjetra në Beograd, i riparojnë ato dhe i rishesin në tregjet lokale,” ajo tha. “Çka mund të bëjmë? Duhet të bësh diçka të mbijetosh.”

Çdo vit, rreth 150 romë fillojnë mësimin në shkollat fillore, i cili është obligues. Por vetëm një e dhejta vazhdojnë në shkollën e mesme, dhe vetëm disa prej tyre përfundojnë studimet e tyre.

Romët nuk kanë mundëi për shkollim në gjuhën e tyre amtare në shkollat e mesje të qytetit të Serbisë dhe marrin pak informata në gjuhën e tyre, në përjashtim të dy radiostacioneve pirate dhe një transmetuesi televiziv, i cili emiton vetëm programe zbavitëse.

Programi një herë në jave prej 30 minutash për romët në radio stacionin e Bujanovcit natyrisht se nuk i përmbush nevojat e tyre.

Idic thotë se shumë më shumë është pritur nga qeveria, bashkësia ndërkombëtare, OJQ-të dhe nga qendra koordinuese, të cilën qeveria e serbisë e ka themeluar për t’u fokusuar në zhvillimin e rajoneve etnikisht të përzierra në Serbinë jugore.

“Ne ende jetojmë në geto dhe vendqëndrime pa ujë apo kanalizim,” ai tha, duke shtuar se një projekt për të instaluar sistemin e kanalizimit në vendqëndrimet kryesore të romëve është filluar por kurrë nuk është përfunduar.

Autoritetet mohojnë akuzat e diskriminimit, duke thënë se ata nuk mund të ndajnë nevojat e romëve nga ato të serbëve dhe shqiptarëve por ata duhet të përmbushin nevojat e të gjitha grupeve etnike në Bujanovc.

Por madje edhe statistikat zyrtare lidhur me fondet qe qeveria dhe organizatat ndërkobmëtare kanë investuar në Bujanovc tregojnë se shumica e fondeve i janë dedikuar kryesisht rajoneve serbe apo shqiptare.

Romët e zhvendosur të cilët ikën nga Kosova në vitin 1999, pasi administrata serbe u rrëzua, janë në gjendje edhe më të keqe.

Institucioni i KB-së për refugjatë, UNHCR, thotë se 40000 deri 50000 romë të zhvendosur jetojnë në Serbi. Nuk ka shifra të sakta për numrin e saktë të tyre në Bujanovc, por Idic thotë se 1000 deri 1500 romë nga Kosova janë në këtë qytet.

Disa jetojnë në kampin e refugjatëve Salvatore, ku kushtet janë mjeruese. Rreth njëqind familje janë streguar në baraka të ndërtuara nga najlloni dhe paketat, duke ndarë një banjo dhe tri burime uji.

Ata thonë se as shteti e as organizatat e huaja nuk kanë ofruar ndonjë ndihmë. “Ne nuk mund të themi se a është më keq gjatë dimrit kur era fryen nga të gjitha anët, apo në verë, kur gjithfarë infektimesh paraqiten,” tha Bekim, i cili më herët kishte jetuar në Prishtinë.

Rabit ishte lindur në Gjilan, Kosovë, dhe jeton në një barakë një dhomëshe nga metali dhe najlloni me gruan dhe fëmijë e tij të moshës tre vjeçare. “Ata na dhanë mbulesa për të mbuluar barakën, por ne u detyruam ta shesim atë për të blerë ushqim,” ai tha.

Bashkshortja e tij thotë se ata ushqehen një herë në ditë, duke ndarë një copë bukë dhe një kanaqe prej mishi. “Ne duhet të hajmë tri herë në javë. Neve gjithashtu na nevojitet qumështi për fëmijun tanë,” tha ajo, e përlotur.

Të gjithë në këtë vendqëndrim janë të papunësuar, përveç punës së ndonjëhershme sesonale.

Enver Idic thotë se të rinjët romë nga ky qytet vuajnë më së tepërmi. Ata nuk kanë aktivitete kulturore për t’i stimuluar ata, përpos Shoqërisë Artistike Kulturore Zulficar Bajramovic, por kjo qendër nuk ka fonde.

“Të rinjët nuk mund të dalin fare,” ai tha. “Pronarët e kafeneve, kamarierët dhe musafirët hapur i thonë atyre se nuk janë të mirëseardhur.

“Policia gjithashtu na trajton me zemërim, dhe e njejta gjë ndodhë në të gjitha institucionet dhe agjensitë shtetërore. Këtu në shekullin e 21, sjellja e njerëzve lokal ende dirigjohet nga paragjykimet e vjetra.”

Nikola Lazic është gazetar me javoren Novine Vranjske