سه‌ردانه‌كه‌ی بایدن ناتوانێت نیگه‌رانییه‌كانی به‌رپرسانی عێراق سه‌باره‌ت به كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا بڕه‌وێنێته‌وه
به‌ر له كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا، جێگری سه‌رۆكی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا هه‌وڵده‌دات به‌رپرسانی عێراق دڵنیا بكاته‌وه.
سه‌ردانه‌كه‌ی بایدن ناتوانێت نیگه‌رانییه‌كانی به‌رپرسانی عێراق سه‌باره‌ت به كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا بڕه‌وێنێته‌وه
به‌ر له كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا، جێگری سه‌رۆكی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا هه‌وڵده‌دات به‌رپرسانی عێراق دڵنیا بكاته‌وه.
عه‌بیر محه‌مه‌د
ICRی ژماره ٣٤٤، ١٠-٧-٢٠١٠
پێده‌چێت جێگری سه‌رۆكیویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانیئه‌مریكا جۆزێف بایدن له گه‌شته كتوپڕه‌كه‌ی بۆ به‌غدا له هه‌فته‌ی رابردوو نه‌یتوانیبێت نیگه‌رانییه‌كانی به‌رپرسانی عێراق سه‌باره‌ت به كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له عێراق بڕه‌وێنێته‌وه و كۆتاییش به قه‌یرانی پێكهێنانی حكومه‌تی نوێ بهێنێت.
سه‌ردانه‌كه‌ی بایدن دوای زیادبوونی ره‌خنه‌ی ده‌زگاكانی راگه‌یاندن و سیاسه‌تمه‌دارانی به‌غدا هات كه پێیان وایه ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا خه‌ریكه ئه‌ركه‌كانی خۆی له عێراق پشتگوێ ده‌خات و زیاتر گرنگی به ئه‌فغانستان ده‌دات.
ره‌خنه‌گران ده‌ڵێن ئیداره‌ی سه‌رۆك باراك ئۆباما به‌ڵێنی كشاندنه‌وه‌ی ٤٠،٠٠٠ سه‌ربازی شه‌ڕكه‌ری خۆی كه بڕیاره تا كۆتایی مانگی ئاب له عێراق بچنه ده‌ره‌وه له‌ئێستادا كردۆته ئه‌وله‌و‌یاتی خۆی و ئه‌وه‌ش له داهاتووی دووردا زیان به په‌یوه‌ندییه دوو قۆڵییه‌كانی نێوان هه‌ردوو وڵات ده‌گه‌یه‌نێت.
هه‌ندێ لایه‌ن نیگه‌رانن له‌وه‌ی كه به نه‌مانی هێزه‌كانی ئه‌مریكا ره‌نگه عێراق جارێكی تر تووشی شه‌ڕی تائیفی ببێته‌وه و قه‌یرانی سیاسی و گه‌نده‌ڵیش درێژه‌یان هه‌بێت. شه‌ڕه ته‌قه و ته‌قینه‌وه تا ئێستاش رۆژانه روو ده‌ده‌ن و بۆردومانكردنی ناوچه‌ی سه‌وزی به‌غدا به چه‌ند گولـله هاوه‌نێك ته‌نها چه‌ند كاتژمێرێك دوای ئه‌وه‌ی بایدن گه‌یشته ئه‌و شوێنه گه‌واهی بۆ ئه‌و راستییه ده‌ده‌ن.
هه‌ندێ كه‌س ده‌ترس له‌وه‌ی كه ئه‌و بۆشاییه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا دوای خۆیان جێیده‌هێڵێن ره‌نگه خێرا له‌لایه‌ن وڵاتانی دراوسێ به مه‌به‌ستی به‌ده‌سهێنانی سامانی نه‌وتی عێراق بقۆسترێته‌وه، یان گروپه یاخیبووه‌كانی ناوچه‌كه به‌شێك له خه‌ڵكی عێراق بۆ لای خۆیان رابكێشن و له ریزه‌كانی خۆیان جێیان بكه‌نه‌وه.
هه‌رچه‌نده نزیكه‌ی ٥٠،٠٠٠ سه‌ربازی شه‌ڕنه‌كه‌ری ئه‌مریكا تا كۆتایی ٢٠١١ ده‌مێننه‌وه، به‌ڵام به‌رپرسانی حكومه‌ت و پارێزگاكانی عێراق ده‌ترسن له‌وه‌ی كه به رۆیشتنی هێزه‌كانی ئه‌مریكا و شاره‌زاكانیان كه‌متر بتوانن خزمه‌تگوزارییه گشتییه‌كان بۆ هاوڵاتیان دابین بكه‌ن.
ئیبراهیم سومه‌یده‌عی، راڤه‌كارێكی سیاسییه و وتارنووسه له به‌غدا، وتی، "ستراتیجی ئۆباما به‌رامبه‌ر به عێراق ناڕه‌وایه. پێویسته بیر له ئه‌ركه‌كانی وڵاته‌كه‌ی به‌رامبه‌ر به عێراق بكاته‌وه. نابێت هه‌ر وا به ئاسانی پشتی خۆی هه‌ڵبكات و عێراق به‌جێبهێڵێت. ئۆباما خه‌ریكه عێراق و خه‌ڵكه‌كه‌ی له‌نێو ئه‌گه‌ری دروستبوونی گۆمی خوێن به‌جێده‌هێڵێت. له‌م روانگه‌یه‌وه ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ئه‌ركێكی ئه‌خلاقی له ئه‌ستۆ دایه".
بایدن له وتارێكدا كه به بۆنه‌ی رۆژی سه‌ربه‌خۆیی ئه‌مریكا له باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا له به‌غدا پێشكه‌شی كرد، خێرا به‌رپرسانی عێراقی دڵنیاكرده‌وه له‌وه‌ی كه ئه‌مریكا پشتیان تێ ناكات و وتی، "له ٣١ی ئابدا، ئێمه ئه‌ركی سه‌ربازیی خۆمان ده‌گۆڕین و له هه‌موو لایه‌كتاننزیكتر ده‌بینه‌وه و لێتان دوور ناكه‌وینه‌وه".
بایدن زیاتر وتی، "ئه‌و به‌ڵێنه‌ی به ئێوه‌مان داوه له ٣١ی ئابدا ون نابێت، به‌ڵكو سوورتر ده‌بین له‌سه‌ری. له‌كاتێكدا ئێوه به‌رده‌وام ده‌بن تا له‌سه‌ر پێی خۆتان بوه‌ستن و وڵاتێكی دیموكراسی بنیات بنێن، ئێمه له‌ڕووی ئابووری و سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تی و له بواری زانست و په‌روه‌رده‌دا له‌گه‌ڵتان ده‌بین".
بایدن سێ رۆژی به ئه‌نجامدانی دیدار و كۆبوونه‌وه له‌گه‌ڵ به‌رپرسان و سیاسه‌تمه‌داران به‌سه‌ر برد و هه‌وڵیدا لایه‌نه ناكۆكه‌كان له‌یه‌ك نزیك بكاته‌وه تا ناكۆكییه‌كانیان به‌لاوه بنێن و حكومه‌تێكی یه‌كگرتوو پێك بهێنن، ئه‌مه له‌كاتێكدایه چوار مانگ به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقدا تێپه‌ڕیووه.
دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی دیموكراسی و چه‌سپیو له عێراق یه‌كێك بوو له ئامانجه راگه‌یه‌ندراوه‌كانی شاڵاوه‌كه‌ی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر عێراق و هه‌ندێ له سیاسه‌تمه‌دارانی عێراقیش پێیان وایه پێویسته واشنتۆن ئه‌و ئه‌ركه ته‌واو بكات.
حامد موتڵه‌گ، سه‌كرده له لیستی عێراقییه كه به جیاوازییه‌كی كه‌م زۆرینه‌ی كورسییه‌كانی له هه‌ڵبژاردنی ٧ی ئازار به‌ده‌ستهێناوه، وتی، "ئه‌مریكییه‌كان به دامه‌زرێنه‌رانی دیموكراسی له عێراق ناوده‌بردران، بۆیه پێویسته بمێننه‌وه و پارێزگاری له دیموكراسی بكه‌ن".
موتڵه‌گ زیاتر وتی، "ئه‌وان رژێمی پێشوویان رووخاند و هه‌ڵبژاردنیان هێنایه ئه‌م وڵاته، بۆیه ئه‌ركی ئه‌وانه كه پارێزگاری له دیموكراسییه‌ت بكه‌ن. پێویسته ئه‌وان ئه‌وپه‌ڕی هه‌وڵی خۆیان بده‌ن تا بیسه‌لمێنن كه هاتنی ئه‌وان بۆ عێراق بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی دیموكراسی بووه و ده‌شتوانن ئه‌و كاره بكه‌ن له‌ڕێی دروستكردنی فشار بۆ ئه‌وه‌ی پشت به ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن ببه‌سترێت".
شاره‌زایان ده‌ڵێن نه‌هاتنه ئاراوه‌یهیچ به‌ره‌وپێشچوونێك له دانووستانه‌كان كاتێك بایدن له به‌غدا بوو خۆی له خۆیدا گه‌واهیێك بوو بۆ ئاڵۆزیی پڕۆسه‌ی سیاسی له عێراق و كه‌مبوونه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی واشنتۆن.
هه‌روه‌ك دیاره، لیستی عێراقییه كه زیاتر له سوننه‌كان پێكهاتووه و سه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی عێراق ئه‌یاد عه‌لاوی سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات، رووبه‌ڕووی به‌ره‌نگارییه‌كی جدی بۆته‌وه له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانیی یه‌كگرتووی شیعه كه له دوو لایه‌نی شیعه پێكهاتووه و ته‌نها چوار كورسییان كه‌مه بۆ ئه‌وه‌ی ١٦٣ كورسی كۆ بكه‌نه‌وه و ببن به زۆرینه و حكومه‌ت پێكبهێنن.
سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێستای عێراق نوری مالیكی ده‌یه‌وێت دووباره خۆی بپاڵێوێت، ئه‌مه‌ش ناكۆكی دروست كردووه و هێزی هاوپه‌یمانیی نێوان ده‌وڵه‌تی یاسای سه‌ر به مالیكی و هاوپه‌یمانیی نیشتیمانیی عێراقی خستۆته ژێر پرسیاره‌وه.
بایدن به جودا چاوی كه‌وت به هه‌ر یه‌كه له عه‌لاوی و مالیكی و سه‌رۆك كۆماری عێراق جه‌لال تاڵه‌بانی و عه‌مار حه‌كیمی سه‌رۆكی هاوپه‌یمانیی نیشتیمانیی عێراقی. بایدن هیچ یه‌كێك له نوێنه‌رانی ره‌وتی سه‌دری نه‌بینی، هه‌رچه‌نده ئه‌و ره‌وته ٤٠ كورسی به‌ده‌ستهێناوه و پێشبینی ده‌كرێت ده‌سه‌ڵاتێكی زۆریان له ئیداره‌ی نوێدا هه‌بێت.
ئه‌میر كینانی، سه‌ركرده‌یه‌كی باڵای ره‌وتی سه‌دره، وتی، "به‌شداریكردنی ئه‌مریكا له كاروباری سیاسیدا هه‌میشه له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیه‌تی، نه‌ك به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی عێراق. ئه‌مریكا ده‌یه‌وێت عێراق سه‌ركه‌وتوو بێت، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌وه ده‌یه‌‌وێ ستایش بكرێت. له‌به‌ر ئه‌وه، ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا پاڵپشتی له‌و كوتلانه ده‌كات كه دڵسۆزی ئه‌ون و ئه‌وانی تریش ئه‌نێ به‌گژ یه‌كتر".
كینانی زیاتر وتی، "مالیكی نزیكتره له ئه‌مریكییه‌كان تا هاوپه‌یمانیی نیشتیمانیی عێراقی چونكه هاوپه‌یمانیی نیشتیمانیی لایه‌نگرانی سه‌در له‌خۆ ده‌گرێت. له‌به‌ر ئه‌وه، ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا هه‌وڵده‌دات ده‌وڵه‌تی یاسا رازیبكات له‌گه‌ڵ لیستی عێراقییه هاوپه‌یمانی پێك بهێنێت. كێشه‌ی بایدن ئه‌وه‌یه هه‌ر یه‌كه له عه‌لاوی و مالیكی ده‌یانه‌وێ پۆستی سه‌رۆك وه‌زیران به‌ده‌ست بهێنن. ئه‌و هه‌وڵی ده‌دا یه‌كێك له‌و دوانه رازیبكات تا واز له داواكارییه‌كانی بهێنێت."
بایدن خۆی به‌دوورگرت له نیشاندانی پاڵپشتی بۆ هیچ گروپێك به‌ته‌نها، به‌وه‌ش ده‌ریخست كه گشت كوتله‌كان پێویسته به‌شداری له حكومه‌تی داهاتوودا بكه‌ن.
بایدن له وتاره‌كه‌یدا وتی، "پێویسته هه‌موو لایه‌نه‌كان رۆڵێكی گرنگ له حكومه‌تی نوێدا بگێڕن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و حكومه‌ته بتوانێ سه‌ركه‌وتوو بێت. من داواتان لێ ده‌كه‌م كه ئه‌وه‌ی ده‌ستتان پێكردووه ته‌واوی بكه‌ن... پێكهێنانی حكومه‌تی نوێ شتێكی ئێجگار نایاب ده‌بێت: ساتی ئاڵوگۆڕكردنی ده‌سه‌ڵات ده‌بێت و گشت خه‌ڵكی عێراقیش به‌شداری تێدا ده‌كه‌ن، ره‌نگه ئه‌مه‌ش یه‌كه‌مجار بێت له مێژوویاندا".
هه‌ندێ كه‌سی تر ره‌شبینن به‌رامبه‌ر به‌و قه‌یرانه سیاسییه‌ی كه هاتۆته ئاراوه و پێناچێت به‌م زووانه به‌كۆتا بێت.
خالید ساعدی، سه‌ركرده له ده‌وڵه‌تی یاسا، وتی، "مه‌حاڵه پێشبینی ئه‌وه بكرێت كه كه‌ی حكومه‌تی نوێ پێكده‌هێنرێت. له‌وانه‌یه چه‌ند رۆژێك بخایه‌نێت، به‌ڵام ده‌كرێت چه‌ند مانگێكیشی پێ بچێت. كه‌س هیچ شتێك له‌و باره‌یه‌وه نازانێت. له عێراق هه‌موو شتێك بۆی هه‌یه روو بدات".
عه‌بیر محه‌مه‌د موحه‌ریرێكی باڵای ناخۆیی IWPRه له به‌غدا.
