چالشهای عمده دربرابر تدریس ژورنالیزم در افغانستان

اشتراک کنندگان کنفرانسی که به میزبانی موسسه گزارشدهی صلح و جنگ برگزارشده بود،‌ روی چارچوبی به توافق رسیدند که به اساس آن پوهنتون های افغانستان ژورنالیزم را به شیوه جدید تدریس کنند. اشتراک کننده گانگفتند که برنامه درسی پیشنهاد شده موضوعات درسی کنونی ژورنالیزم را بیشتر مرتبط به تغییرات اخیر ساخته و هم چنان به چالشهای جدی خبرنگاران در عرصه کاری پاسخگو خواهد بود. درعین حال به نظر آنها این برنامه امکانات و انعطاف پذیری را درخود دارد که پوهنحی های ژورنالیزم درافغانستان می توانند با توجه به امکانات خود آن را تطبیق کنند.

دراین راستا، کنفرانس 26-28 اگست درکابل، با حمایت مالی سفارت ایالات متحده آمریکا و درهماهنگی با وزارت تحصیلات عالی افغانستان درکابل برگزارشده بود. این کنفرانس طرح اساسی برنامه ملی تدریس ژورنالیزم از طرف اشتراک کنندگان نهایی شد.

این طرح کلی به هدف معیاری سازی تدریس ژورنالیزم در پوهنتون های افغانستان روی دست گرفته شده است. قبلا این طرح طی دو جلسه ای که از طرف موسسه گزارشدهی جنگ و صلح برگزارشده بودند، به صورت خامه درآمده بود. دراین جلسات افراد اکادمیک افغانستان با همتایان آمریکایی خود روی این طرح مباحثه کرده بودند.

دراین کنفرانس 30 تن ازاستادان و مدرسان ده پوهنحی تربیوی خبرنگاران واقع در شهرهای کابل، بلخ، هرات، خوست،‌ ننگرهار،کندهار، بدخشان، لغمان و کاپیسا شرکت کرده بودند. علاوه براینها استادان از چهارپوهنتون آمریکایی که در چارچوب برنامه ارتقای تدریس ژورنالیزم درافغانستان کارمی کنند، شرکت داشتند. این استادان از پوهنتون های نبراسکا، سان جوزه، اریزونا، بال استیت و اندینا بودند. این برنامه از طرف سفارت آمریکا تمویل می گردد.

نماینده گان دولت دراین کنفرانس معاون وزیر تحصیلات عالی، گل حسن ولی­زی و محمدهاشم عصمت اللهی، ‌مشاور درانتخاب مقامهای عالی دولتی در ارگ ریاست جمهوری، بودند. رییس پوهنتون کابل، حبیب الله حبیب هم دراین کنفرانس اشتراک داشت.

نیاز اساسی برای انجام این کار برخواسته از تحلیل عمومی ای به دست آمد بود که نحوه تدریس ژورنالیزم کنونی درچارچوب تحصیلات عالی، با واقعیت­های کنونی مطابقت ندارد. این مساله درخصوص کشوری مانند افغانستان که خبرنگاران آن با انواع چالشها مواجه اند، حادتر به نظر می رسید.  

نورمحمدرحمانی، رییس دفترعمومی موسسه گزارشدهی برای صلح و جنگ درکابل،درسخنرانی افتتاحیه گفت:
"تجارب کاری ما طی یک دهه نشان داده است که خبرنگاران محلی با چالشهای متعددی روبرو استند. اغلب آنها با تهدید قدرتمندان یا گروه مخالف دولت یا کمبود منابع اطلاعاتی و عدم حمایت تخنیکی مواجه اند.»

رییس پوهنحی ژورنالیزم بغلان گفت که باوجودیکه سایر طرح های اکادمیک مطابق با برنامه های کلی تغییر کرده اند، اما، برنامه های درسی ژورنالیزم دراین میان به عنوان یک استثناء به حال خود باقی مانده است.

«هرکدام ازپوهنحی های ژورنالیزم مطابق به نظریات شخصی و شاید هم به اساس شرایطی محیط خود، برنامه های درسی جداگانه ای برای خود طراحی کرده اند.»

همتای وی، نعمت الله سروری، رییس پوهنحی ژورنالیزم و ارتباطات عامه، سخن ازوجود"تفاوت های زیاد میان برنامه های پوهنحی های دیگر و مضمون های که پوهنحی آنها تدریس می کنند» داشت.

او افزود:«این طرح ملی برنامه درسی می تواند به این چالشها خاتمه دهد. این برنامه می تواند رویکردهای تیوریکی و تدریسی پوهنحی های ژورنالیزم را واحد ساخته و به این ترتیب  اتحادملی درافغانستان را ارتقاء می بخشد».

مطابق به تنظیمات جدید پیشنهادشده، فاکولته های ژورنالیزم به دو بخش تقسیم می گردد: ژورنالیزم محض و ارتباطات عامه. برای این که هرمحصل در عرصه کاری مشخصی معلومات تخصصی بیشتری بیابد، پنج گرایش خاصی خبرنگاری  ایجاد شده است: علوم سیاسی،‌ اقتصاد،‌ دفاع، مراقبت صحی، محیط زیست و هنرها و ورزش. این برنامه طوری عیارگردیده که هرکدام از پوهنحی ها می توانند گرایشهای خاصی را که توان اجرایی کردن آنها را داشته و به آن نیاز داشته باشند، انتخاب می کنند. به این صورت هیچ پوهنحی مجبور به تدریس همه پنج گرایش نیستند.

مطابق به گفته های ببرک میاخیل، رییس پوهنحی ژورنالیزم ننگرهار، نتایج این اقدامات آن است که «اساس بهتربرای ژورنالیزم» درکشور گذاشته می شود.

او افزود:«تدریس ژورنالیزم به این شیوه جوابگویی زمان و نیازمندیهای بازارآزاد است. به این صورت ما ژورنالیستان حرفه ای بیشتری خواهیم داشت و هم چنان اهداف و مقاصد جدیدی برای خبرنگاران ایجاد می شود که تاکنون آن را نداشته اند.»

تیری هیفتز، کسی که رییس بخش در رادیو عامه اندینا است و هم چنان در پوهنتون بیل استیت ارتباطات راه دور تدریس می کند، گفت که دراول وی درمورد ایده داشتن یک برنامه درسی عمومی برای همه پوهنحی های افغانستان اندکی مردد بود. اکنون، به عکس، «طرح نهایی این ایده اش را تغییرداده است».

او گفت:«این یک برنامه مفصل و مهمتر ازآن که یک برنامه انعطاف پذیر می باشد. زیرا پوهنحی های که منابع و امکانات کمتر دارند لازم نیست که مانند پوهنحی های که دارای امکانات بیشتر استند، عمل کنند. زیرا این برنامه راه حلی را پیشنهاد نمی کند که یک برنامه برای حل مشکلات تمام پوهنحی مدنظرش باشد. به عکس، این برنامه نظر به پوهنحی قابل تعدیل می باشد. این نکته مهم است که برنامه های تدریسی ژورنالیزم درافغانستان را به حالت تعادل و یکرنگی بیاوریم. این برنامه نکاتی را داشتند که قبلا درمورد آنها کارهای صورت گرفته بودند. اکنون، می توان درچارچوب این برنامه ها مهارت های جدید را در پوهنحی های ژورنالیزم تدریس کرد. این نکات را می توان به عنوان بخشی از یک سلسله تغییراتی به حساب آورد که تاکنون انجام شده است».

فیصل کریمی، یکی از استادان پوهنحی ژورنالیزم هرات گفت که این کنفرانس یک «انقلاب» را در شیوه تدریس ژورنالیزم به میان آورد.

وی گفت:«این برنامه موفقترین اقدامات درمسیر استحکام ژورنالیزم – که تاکنون عملی نشده است- می باشد. ما بیشتر از آن چه پیش بینی می کردیم نتیجه گرفته ایم. ما چارچوب برنامه درسی را از طریق رای دادن به نتایج این طرح تصویب کرده ایم. نظریات و دیدگاه های 60 تن از اشتراک کنندگان- استادان ژورنالیزم، فعالان رسانه ای و گزارشگران دراینجا مطرح شده اند. اکنون می توان گفت که ما در منطقه غنی­ترین برنامه درسی را داریم. تطبیق این برنامه همراه با تغییرات بزرگی در عرصه ژورنالیزم درکشور خواهد بود».

اشتراک کنندگان طرح پیشنهاد محمدعثمان بابری، معین وزارت تحصیلات عالی را جهت پیش بینی قدم های بعدی و تطبیق محتوای برنامه درسی را حمایت کردند. مطابق به این طرح یک کمیته 17 نفری از بین اشتراک کنندگان فاکولته های ژورنالیزم تشکیل می شود. این کمیته همراه با وزارت – که درنهایت این طرح را هم وزارت تصویب می کند- درجهت این برنامه کارخواهند کرد. هدف اولیه این کمیته آن است تا درجهت تهیه خامه محتوای این برنامه کار کرده و نیازمندیهای مشخص پوهنحی ها را هم معیین می کنند. طرح تایید شده وزارت با همکاران آمریکایی شریک می شود.

موضوع آخری- کسب اطمینان از وجود وسایل برای تطبیق برنامه درسی جدید- از طرف چند تن ازاستادان مطرح شد. چنانچه فردین عیار، استاد ژورنالیزم پوهنتون البیرونی، گفت:«همزمانی که من این برنامه درسی را هدیه خوبی برای استادان ژورنالیزم می دانم، من، برای چالشهای که ممکن است پوهنحی ها در زمان تطبیق این برنامه با آن مواجه شود، نگرانی دارم. زیرا که تمرکز اصلی این برنامه بربخشهای علمی ژورنالیزم می باشد. به همین خاطر نیازمند وجود نرم افزار و یک سلسله استدیوهای رادیویی و تلویزیونی می باشد. این درحالی است که اکثریت پوهنحی های ژورنالیزم این دست منابع را درحال حاضر دراختیار ندارند».

برای اکثریت اشتراک کنندگان این کنفرانس و جلسات قبلی آن اولین فرصت های بود که آنها قبلا هیچگاهی آن را تجربه نکرده بودند تا طی آن با هم مباحثه کرده و نظریات شان را شریک سازند.

ذبیح الله حیدری،استاد پوهنحی ژورنالیزم کابل،گفت:«درتاریخ ژورنالیزم افغانستان، ‌این اولین باری است که استادان ژورنالیزم در زیر یک سقف باهم جمع شده اند. ما خوشحالیم که 11 پوهنحی ژورنالیزم درکشورداریم؛ اما اینها هرکدام دریک گوشه ای بوده و ازبرنامه های یکدیگر بی خبر بوده اند. به صورت خلاصه این کنفرانس نقطه پایانی برای عدم وجود ارتباطات متقابل میان پوهنحی ها گذاشت. به این صورت پوهنحی ازاین به بعد می توانند رابطه بهتری را درمیان هم برقرار کنند».

دراین راستا، رحمانی گفت که هدف بزرگتر انها این است که طبقه ای از ژورنالیستان را تربیه کنند که می توانند به صورت بهتررهبری شان را خود به دست بگیرند.

او افزود:«ایجاد معیارهای حرفوی و کیفیت در برنامه های تدریسی ژورنالیزم به آنانی فرصت کار می دهند که دراین کنفرانس شرکت دارند و هم چنان طبقات مردم را درحل کردن تفاوت های شان کمک می کنند. هم چنان زمینه کاری را برای توسعه مداوم و دموکراتیک مساعد می سازد. چه این که مردم بدون داشتن دسترسی به برنامه تدرسی خبرنگاری ای که قابل اعتماد، درست و اخلاقی نباشد،‌ نمی توانند تصمیم آگاهانه بگیرند».