افغانستان: هزینه کردن برای عدالت در خوست

  در بسیاری نقاط ولایت پشتون نشین خوست در جنوب شرق افغانستان، قضایای جنایی و مدنی هرگز به محاکم یا سارنوالی های دولتی راجع نمی گردند. در عوض، مردم برای حل منازعات خود به شوراهای سنتی مراجعه می نمایند.

درین محاکم غیررسمی که از سوی بزرگان محلی ناآشنا با قوانین دولتی و اکثر بی سواد برگزار می گردد، همه امکانات لازم مهیا است. با آنکه بیشترین قضایا مربوط به منازعات برسر مالکیت زمین می باشند، ولی شوراهای محلی به قضایای دشمنی، سرقت و قتل نیز رسیدگی می کنند.

مشکل اینگونه محاکم غیررسمی هزینه ی مالی بسیار بالای آن می باشد. اعضای جرگه ها برای برگزاری جلسات استماعیه و فیصله های خود پول طلب می کنند. باشندگان فقیر خوست می گویند که مصارف حل منازعات در جرگه های محلی بیش از حد بالا می باشد.

قوه قضائیه دولتی معمولاً هرگز شاهد دریافت قضایای مربوط به جرایم شدیده نمی باشد، و درصورتی که دریافت هم کند نهادهای لازم در ولایت خوست برای رسیدگی به آنها موجود نیست. هرگاه کسی بخواهد قضیه اش را به مرکز ولایت راجع سازد، در نهایت از تعلل ها و تاخیرها به تنگ آمده مجبور می شود به جرگه روی آورد.

مشکل دیگر این است که اگر حکم محاکم دولتی از سوی همه طرف ها قبول هم گردد، هیچ نیروی الزام آوری وجود ندارد تا مانع ادامه یا از سر گرفته شدن خصومت های دیرینه گردد که معمولاً به قیمت جان بسیاری ها تمام می شود.

عدالت در بدل پول

خوست دارای 12 ولسوالی می باشد و هشت تای این ولسوالی ها (نادرشاه کوت، گربز، موسی خیل، قلندر، باک، صبری، دوه منده و اسپاری) علیرغم سپری شدن یک دهه نهادسازی، فاقد محکمه یا دفتر سارنوالی می باشند.

آی دبلیو پی آر برای انجام این تحقیق دو ماهه، بر ولسوالی مرزی گربز تمرکز کرده است. گربز طبق یک سروی که در سال 2008 از سوی انجوی هلت نت انجام شده بود، دارای 86000 نفر نفوس و 80 قریه می باشد.

درین ولسوالی هرکسی که دچار نزاع می گردد، تنها یک گزینه دارد و آن برگزاری جرگه است.

هشت باشنده گربز که درمورد قضایای شان به آی دبلیو پی آر معلومات دادند، مدعی بودند که هزینه جرگه ها چنان بالا می باشند که گاه از پول غرامت و حتی قیمت ملکیت مورد منازعه فراتر می رود.

صابر جان 20 ساله در قریه شیخ امیر دکان خوراکه فروشی دارد و مالک یک مقدار زمین هم است.

حدود یک و نیم سال قبل میان او و یک هم قریگی اش بنام حاجی لمبوت برسر کشت یک توته زمین نزاعی بمیان آمد.

او گفت: "حاجی لمبوت بر قسمتی از زمین من دعوای مالکیت دارد و مدعی است که من حق آبیاری آن را ندارم."

صابر جان که فکر می کرد ولسوال و قوماندان امنیه طرفدار حاجی لمبوت می باشند، موضوع را به جرگه واگذار نمود.

در جریان سه ماه، 4 دور جرگه با حضور هشت بزرگ ملای محل برگزار شده بود بدون آنکه هیچ فیصله ای شده باشد.

صابر جان می گوید که او از قبل می دانست این قضیه برایش بسیار هزینه خواهد داشت.

او اندوه گفت: "من درین چهار دور جرگه مبلغ 40000 کلدار مصرف کرده ام، ولی زمین ام حتی 30000 هم ارزش ندارد." کلدار یا روپیه پاکستانی در جنوب افغانستان بطور وسیع رایج می باشد. صابر جان در واقع معادل 420 دالر امریکایی مصرف کرده بود.

صابر جان افزود: "من یک پشتون ام. پول را برای غیرت خود مصرف کرده ام و پول بیشتر نیز مصرف خواهم کرد."

برگزاری جرگه در گربز از الگوی واحدی پیروی می کند.

اول، هر یک از طرف های دعوا باید مبلغ 2100 دالر امریکایی بطور پیشکی به رییس جرگه که معمولاً ملای محل است، بپردازد. درصورتی که یکی از طرفین قبل از صدور فیصله جرگه را ترک کند، با پول پیشکی برای ساکنان محل غذا داده می شود.

جرگه که معمولاً بین 10 تا 15 نفر عضو دارد، برای سه تا شش بار در خانه های طرف های منازعه، مسجد محل یا در یک ساحه سرباز برگزار می شود.

هر یک از طرف های نزاع باید برای هر یک از اعضای جرگه مبلغ 10 تا 20 دالر و نان چاشت فراهم سازد.

خلیل جان 26 ساله و باشنده همان قریه شیخ امیر، وظیفه اصلی اش رانندگی مینی بس است ولی مانند اکثر باشندگان قریه یک مقدار زمین نیز دارد.

او با نقیب الله یکی از باشندگان محل برسر یک توته زمین با مساحت 8000 متر مربع دچار نزاع شد.

خلیل گفت که پس از پرداخت 2100 دالر فیس اولیه جرگه، "در اولین جلسه مبلغ 1000 کلدار به هر کدام از هشت بزرگ محل و مبلغ 1500 کلدار به هر یک از دو امام پرداختم."

پس ازان سه جلسه دیگر برگزار شده بدون آنکه نتیجه یی حاصل شده باشد. خلیل مدعی است که به علاوه فیس ابتدایی جرگه، این چهار جلسه مبلغ 2000 دالر امریکایی هزینه داشته است. او فکر می کند زمین مورد دعوا مبلغ 70000 دالر امریکایی ارزش دارد.

او گفت: "نمی دانم تا رسیدن به فیصله نهایی جرگه چقدر پول دیگر مصرف خواهم کرد."

بزرگان قبیلوی که در جرگه ها شرکت می کنند، می گویند که پرداخت پول برای اشتراک آنها در جرگه ها منصفانه می باشد. آی دبلیو پی آر، با 12 نفر بزرگ قریه های مختلف از جمله حاجی خاکی یکی از بزرگان قبیله نصرالدین در قریه ورو، مصاحبه کرد. او که حالا 65 سال عمر دارد، در 30 سال گذشته ملک قریه بوده است.

او گفت: "من در هر جلسه حدود 2000 تا 5000 کلدار از دو طرف دعوا می گیرم. ما از مردم رشوت نمی گیریم- خود آنها به ما پول می دهند."

بیزاری از میکانیزم های عدلی رسمی

شهر خوست، مرکز آن ولایت، دارای محکمه و سارنوالی می باشد که 18 کارمند دران مصروف می باشد.

چرخ های عدلی در افغانستان چنان به کندی حرکت می کند که بسیاری مدعیان ناامیدانه از ادامه دعوا دست بر می دارند. سفر از ولسوالی های دور افتاده به مقصد درج یا ادامه دعوا در مرکز ولایت نیز بسیار سخت است.

چهار مورد از هشت قضیه ی جرگه که آی دبلیو پی آر در گربز مورد تحقیق قرار داده است، اول به مقامات دولتی خوست سپرده شده بودند.

محمد انور جان، دهقان ساکن قریه کاسی که 30 سال عمر دارد، گفت دعوای زمین او با یک مرد دیگر برای یک ماه در سارنوالی خوست بدون آنکه هیچ پیشرفتی ملاحظه شود، دوام کرد.

او گفت: "من مجبور بودم هر صبح به دفتر سارنوالی حاضر شوم. من از رفتن به آنجا خسته شدم. مبلغ 8000 افغانی مصرف کردم ولی هیچ چیزی بدست نیاوردم. به همین خاطر مجبور شدم قضه را به جرگه قریه راجع سازم."

مسوولان عدلی خوست می گویند که دلیل نبود محکمه های محلی در هشت ولسوالی نگرانی های امنیتی و کمبود کارمندان ماهر می باشد. آنها می گویند افرادی که بتازگی استخدام می شوند حاضر نیستند در بدل معاش ماهانه 240 دالر به ولسوالی ها بروند.

محمد خلیل غیرت زدران رییس محکمه استیناف خوست گفت: "ما تنها 18 سارنوال در مرکز خوست داریم، در حالیکه نفوس (ولایت) یک میلیون تخمین زده می شود. برای یک سارنوال مهم ترین چیز مصوونیت شخص خودش و وضعیت امنیتی محل کار می باشد. در ولسوالی های خوست امنیت وجود ندارد."

دگروال محمد یعقوب، قوماندان امنیه خوست تایید کرد که سارنوالان از رفتن به اطراف ولایت هراس دارند و افزود که نیروهای تحت امر او در موقفی نیستند تا برای هر سارنوال شش تا هشت محافظ بدهد.

او گفت: "ما می توانیم سارنوالان را صبح ها با موتر رنجر پولیس به ولسوالی ها برده و شب برگردانیم، اما در مسیر راه خطر بم گذاری یا حمله مستقیم طالبان وجود دارد. ما زندگی آنها را تضمین کرده نمی توانیم."

احکام از قوت کافی برای جلوگیری از ادامه تسلسل دشمنی برخوردار نمی باشند

با آنکه مردم به طور عموم تصامیم جرگه ها را احترام می گذارند، اما قدرت جرگه ها بخصوص در زمینه خصومت های شدید قبیلوی با محدودیت مواجه است و احتمال دارد این خصومت ها پس از توقف کوتاه دوباره از سر گرفته شوند.

آی دبلیو پی آر شش قضیه را که در جریان دو سال گذشته اتفاق افتاده اند کشف کرده و با شواهد و اشتراک کنندگان آن ها مصاحبه نموده است.

قبیله های بوری خیل و نصرالدین در جریان 80 سال گذشته برسر 12 کیلومتر مربع زمین واقع ماخی کاندو و چیکری دعوا داشته اند.

معمولاً منازعات منجر به خشونت گردیده است. صالحداد خان، عضو قبیله بوری خیل و باشنده قریه چاندی خیل بیاد می آورد که  که در مدت 40 سال عمر او در اثر درگیری ها پراکنده به تعداد "30 تن کشته و زخمی" شده اند. او گفت که در سال 2010 در اثر یک درگیری پنج نفر کشته شدند.

این زمین که در کوهستان های چند کیلومتری خط دیورند، مرز افغانستان و پاکستان، واقع شده است و هیچ یکی از طرفین سند ملکیت آنرا از حکومت های گذشته بدست ندارد.

ولی شاه همت ولسوال گربز به آی دبلیو پی آر گفت که زمین ملکیت دولت بوده و مربوط به هیچ یکی از طرفین نمی باشد. اما او تایید کرد که هر کدام از طرف ها ادعای ملکیت آن زمین را دارند.

آخرین جرگه برای میانجیگری میان آن دو قبیله در ماه جولای 2010 برگزار شد ولی خصومت ها ادامه یافته است.

صالحداد خان گفت که هر دو قبیله از تعداد 900 خانواده تشکیل شده و قادرند لشکرهای کوچک مجهز به سلاح همچون کلاشنکوف و انواع دیگر تفنگ و سلاح های سنگین روسی همچون راکت سرشانه ای مهیا سازند.

یک تحقیق قبلی آی دبلیو پی آر که در سال 2011 انجام شده بود (باشندگان خوست تا دندان مسلح اند) نشان می داد که به تعداد 50 هزار میل اسلحه غیرقانونی در دست افراد عادی قرار دارد و معمولاً در خصومت های شخصی استفاده می شوند. دران گزارش از داکتر هدایت الله حمید رییس صحت عامه خوست نقل شده بود که تنها در سال 2011 به تعداد 120 کشته و زخمی ازان گونه خصومت ها بجا مانده بود.

ریاست صحت عامه خوست به آی دبلیو پی آر ارقامی را به ارتباط نیمه اول سال 2012 ارایه کرده است که نشان می دهد 130 نفر از قبایل مختلف در نتیجه منازعات برسر زمین کشته شده اند.

داکتر حمیدی گفت: "همه 130 تن به ضرب کلاشنکوف و تفنگچه که مردم در خانه های شان نگهداری می کنند، کشته شده اند."

اگر حکومت افغانستان قادر به کنترل این جنگ های محلی نمی باشد، جرگه بعنوان میکانیزم عدلی سنتی نیز بطور آشکار درین کار ناکام می باشد.

در سطح کلی تر، نبود زمینه محاکمه و حل و فصل عدلی قضایا در بسیاری نقاط خوست احساس وجود یک دولت را کمرنگ می سازد.

عبدالجبار نعیمی والی خوست تصدیق نمود که مردم خوست به دلیل عدم دسترسی حکومت به میکانیزم های عدلی سنتی روی می آورند. او پیشبینی می کند تا زمانی که مقامات برای اعمار ساختمان های سارنوالی و محاکم در هر ولسوالی پول ندهد، این وضع ادامه خواهد یافت.

فرید ظاهر خوست گزارشگریست در ولایت خوست افغانستان که از سوی آی دبلیو پی آر تربیت شده است.