ثاش هةذدة سالَ

هةلَةبجةييةكان هصشتا دةنالَصنن

ثاش هةذدة سالَ

هةلَةبجةييةكان هصشتا دةنالَصنن

Thursday, 16 March, 2006
. ئةطةر لة شوصنصكي وادا بمصنصتةوة تووشي كؤكة و قرخةقرخصكي توند دةبصت كة ضةند سالَة ثصيةوةيةتي.



ثزيشكةكان بة عوسمانيان وتوو كة 25 سالَ تةمةنيةتي و دةرضوي زانكؤية و بصكارة، ثصيان ووتوة كة نابصت هيض ئيشصكي جةستةيي بكات ضونكة سيةكاني و لةشي تووشي نارِةحةتي دةكات. بؤ ماوةيةك ضاوةكاني لةدةستدا و كوصر بوو، بةلآم ثاش ضةند سةفةرصك بؤ تاران و سويسرا بؤ ضارةسةري ثزيشكي بينايي بؤ طةرِايةوة و ئصستا دةتوانصت ببينصت.



بةلآم عوسمان دةلَصت كؤكةكةية كة ذياني وصرانكردووة.



عوسمان يةكصكة لة دةيان هةزار قورباني هصرشصكي كيميايي بؤ سةر شارؤضكةي هةلَةبجة لة هصزةكاني سةدام حسةينةوة لة ئازاري 1988 دا- كة ئةمةش تاوانصكة بوة هصماي وةحشيةتي رِذصمي ثصشوو بةرامبةر كوردةكان.



لةو هصرشةدا بة مةزةنة 5 هةزار كةس كوذران و 10 هةزاري تريش برينداربون كة لة كاتي شةرِي عصراق ئضصراندا رِوويدا. هةرضةندة سوثاي عصراق ئيديعاي ئةوةي كرد كة ئصران هصرشةكةي ئةنجامداوة، دانيشتواني ئةو شارة دةلَصن تةيارةي عصراقي بوو كة طازي سارين و تابون و خةردةل و (VX)ي بةسةر هةلَةبجةدا بةردايةوة كة كوتوةنة بناري زنجيرة شاخصك كة ئةو دوو وولآتة لة يةكتر جيادةكاتةوة.



ثاش هةذدة سالَ، هةزارةها دةربازبوي ئةو هصرشة هصشتا دةنالَصنن. دانيشتواني هةلَةبجة كة ذمارةيان 40 هةزار كةس بوو لة 1988 دا و لة مرِؤدا 80 هةزارة، رِصذةي توشبون بة شصرثةنجة و نةزؤكي و منالَ لةبارضوون و شصواوي لة كاتي لة دايكبوندا تياياندا زياديكردووة بةثصي ئةو لصكؤلَينةوانةي لةلايةن ثةيمانطاي ثزيشكي هةلَةبجةوة ئةنجامدراون. ئةو لصكؤلَينةوانة ئةوةشيان نيشانداوة كة دةربازبزاني ئةو هصرشة بةشصوةيةكي بةرفراوان بةدةست نةخؤشيةكاني كؤئةندامي هةناسةوة دةنالَصنن وةكو تةنطةنةفةسي كة دةبصتة هؤي نارِ’ةحةتي لة هةناسةداندا.



هةندصك لة خراثترين حالَةتةكان، وةكو حالَةتي كوصربووني هةندصك لة دانيشتواني ئةو شارة بة هؤي مادةي كيمياييةكانةوة لة ئصران و وولآتاني خؤراوا ضارةسةريان بؤ كرا. بةلآم زؤرصك لةوانةي كاريطةري درصذخايةني هصرشةكانيان بةسةرةوةية دةلَصن رِؤذانة تووشي نارِ’ةحةتي دصن و سةرضاوةيةكي كةميش هةية بؤ يارمةتيدانيان.



ثةروين محةممةدي 56 سالَ بةدةم كؤكةوة ضيرؤكةكةي خؤي طصرِايةوة.



"ماوةي 15 سالَة من بةدةست ئةم حالَةتةوة ئةنالَصنم، لةبةر تةنطةنةفةسي شةو خةوم لصناكةوصت. ناتوانم زؤر بة رِصدا برِؤم. دكتؤرةكان ثصم دةلَصن ضاك نابيتةوة و ئةمة كاريطةري بؤردومانة كيمياييةكةية."



مصردةكةي ثةروين حةوت سالَ دواي هصرشةكة بة شصرثةنجة مرد و كةسوكارةكةشي ثصيانواية مردنةكةي بةهؤي بؤردومانةكةوة بووة. هةر ضوار منالَة’كةي ثةروينيش نةخؤشي كؤئةندامي هةناسةيان هةية.



جوان محةممةدي تةمةن 30 سالَي كضي ثةروين طصرِايةوة و ووتي "تةمةنم 12 سالَ بوو كة كيميايي لصيدام، هةموو لةشم سوتاو كوصريش بووم."



جوان سص مانطي لة ئةمريكا بةسةربرد لة دواي هصرشةكة هةتا بينايي ضاوةكاني ضاكبونةوة.



لة مانطي ئازاري 2005 دا نةرمين عوسماني وةزيري ذينطةي عصراقي ووتي ثصويستة سةنتةرصكي ثزيشكي دابمةزرصت بؤ ضارةسةركردني دةربازبواني هصرشةكة. هةروةها ووتي ثصويستيشمان بة تاقيطةيةك دةبصت بؤ ثشكنيني خؤلَي ئةو شارؤضكةية.



بةلآم هصشتا هيض شتصك نةكراوة – خةلَكي هةلَةبجةش دةلَصن بصزاربون لة قسةكردن بؤ ميديا و لصثرسراوان ضونكة باوةرِيانواية كة شتصكي بصهودةية.



هةردةوان ئةحمةد، كة ثزيشكصكة لة خةستةخانةي سةرةكي هةلَةبجةبة (IWPR)ي رِاطةياند 600 كةس تؤماركراون كة حالَةتي نةخؤشي كؤئةندامي هةناسةيان هةية بة تايبةتي نةخؤشيةك كة ثصي دةوترصت (Fibors Alveolitis).



هةردةوان ووتي تةنها 250 لةو نةخؤشانة ثشكنينيان بؤ كراوة ضونكة نةخؤشخانةكة كةموكورِي هةية لة رِووي كةلوثةلي ثزيشكي و دةرمانةوة.



هةروةها ووتي "ئةبصت نةخؤشةكان بةيةكساني ضارةسةر بكرصن بةبص طوصدانة جياوازي تةمةنيان."



لةبةرئةوةي ضارةسةري ثزيشكي بةشصوةيةكي بةرفراوان لةو شارؤضكةيةدا لةبةردةستدا نية، سالَي ثار كؤمةلَةي قوربانياني ضةكي كيميايي لة هةلَةبجة بة هاوكاري وةزارةتي تةندروستي حكومةتي هةرصمي كوردستان بةرنامةيةكيان دةستثصكردووة بؤ ناردني حالَ’تة خةتةرةكان بؤ دةرةوةي وولآت بؤ ضارةسةركردن.



ئاراس عابدي سةرؤكي ئةو كؤمةلَةية ووتي نزيكةي 223 كةس ناونوسكراون بؤ ضارةسةركردن لة دةرةوةي وولآت، بةلآم تا ئصستا يةك لةسةر هةشتي ئةو ذمارةية ئةو ضاودصرية ثزيشكيةيان وةطرتوة – وة هةندصكيان دةلَصن كة بةثصي ثصويست نةبووة.



كامل مةحمود كة هةفتةيةكي لة نةمسا بةسةربردوة ووتي "هةندصكما ثصويستمان بة نةشتةرطةري لة كؤئةندامي هةناسةدا هةبوو بةلآم حكومةتي هةرصم نةيدةويست مةسةرةفي مانةوةكةمان بكات، هةر لةبةر ئةوةش ضارةسةرنةكراين. ئةوان تةنها تةشخيسي نةخؤشيةكةيان كردين."



وةكو زؤرصكي دي، ثةروين برِواي واية كة دةسةلآتةكاني ناوخؤ بةلَصني بؤشيان بة قوربانيةكان داوة.



هةروةها ووتي "لصثرسراواني كورد ... هيضيان بؤ نةكردوين. قسةكردنيش بصسوودة."



ئيسماعيل عوسمان رِؤذنامةنوسصكي رِاهصنراوي (IWPR)ة لة هةلَةبجة
Frontline Updates
Support local journalists