Komentar: Buducnost Vojske Jugoslavije pod znakom pitanja

Ostra reakcija vojske na nedavni clanak IWPR-a o mogucim reformama ukazuje na veoma stvarnu zabrinutost najvisih oficira za buducnost armije.

Posle decenija uzivanja privilegija u Titovom komunistickom rezimu, VJ se posle raspada bivse Jugoslavije suocila sa gubljenjem uticaja i statusa. Sa izuzetkom kratkotrajnog perioda oporavka u Milosevicevoj eri, ova nekada mocna institucija danas se sve vise dozivljava kao organizacija koja je izgubila konakt sa stvarnoscu i kojoj je neophodna reforma.

Analiza IWPR-a pod naslovom "Opiranje reformi medju jugoslovenskim generalima", objavljena u Izvestaju o balkanskoj krizi br. 402, privukla je veliku paznju medija u Srbiji - i izazvala neobicno ostru reakciju iz vojnih krugova.

Neimenovani predstavnik Generalstaba VJ izjavio je za beogradske dnevne novine "Glas javnosti" da je analiza IWPR-a "skandalozna i da predstavlja napad na armiju. Generalstab smatra da su to novi ultimatumi koji se daju nasoj zemlji radi vrsenja pritisaka kojima treba da se potkopa jedina institucija koja nastavlja da deluje kao faktor stabilnosti."

Clanak IWPR-a bavi se mogucnoscu da nastankom nove drzave Srbije i Crne Gore njihovi premijeri preuzmu kontrolu nad vojskom i izvrse promene u njenoj organizaciji i kadrovskoj strukturi.

Reakcija saveznih oruzanih snaga ukazuje na to da se neke frakcije u njihovom vodjstvu zaista plase reformi koje bi izveli premijer Srbije Zoran Djindjic i njegov kolega u Crnoj Gori, Milo Djukanovic.

Politicki vakuum koji je nastao u Srbiji nakon neuspeha dva kruga predsednickih izbora izaziva nervozu medju najvisim oficirima.

Kontrolu nad armijom do sada je imao glavni Djindjicev politicki rival, predsednik savezne drzave Vojislav Kostunica, koji je vojsku i njene komandante smatrao vaznim saveznicima, i zato je oklevao sa reformama posle pada Slobodana Milosevica u oktobru 2000.godine.

Rezultat je to da je vojska opstala kao poslednja drzavna institucija u kojoj se nisu odigrale nikakve politicke, strukturne i kadrovske promene, i koja nastavlja da uziva privilegije i uticaj na drustvo koji je izgradila tokom poslednjih decenija.

Savezna vojska nastala je iz partizanskih jedinica bivseg lidera Jugoslavije, marsala Tita. Od nastanka komunisticke Jugoslavije 1945.godine do njenog raspada 1990, vojska je bila jedan od glavnih simbola drzave.

Titov koncept "bratstva i jedinstva" nasao je izraza i u vojsci u kojoj su rok sluzili vojnici iz svih jugoslovenskih republika.

Visoki ugled armije garantovao je njenim najvisim oficirima niz privilegija, sve do pocetka raspada Jugoslavije.

Nakon pada Berlinskog zida sirom bivse Jugoslavije organizovani su prvi visepartijski izbori, a generali su pokusali da ocuvaju stari rezim osnivanjem Saveza komunista- Pokret za Jugoslaviju i primoravanjem oficira da pristupe ovoj partiji.

Pokusaj vojske da sacuva jednopartijski sistem nije uspeo. Kada je zemalja pocela da se raspada, Milosevic je upotrebio vojsku u pokusaju da primora secesionisticki orijentisane republike da ostanu u federaciji - ali bez uspeha.

U isto vreme, slovenacki, hrvatski, a kasnije i bosnjacki oficiri vecinom su napustili savezne oruzane snage i prikljucili se svojim nacionalnim armijama, nakon cega su vecinu u jugoslovenskoj armiji cinili Srbi.

Milosevic je potom poceo da investira u srpske policijske snage, postepeno marginalizujuci vojsku, iz koje je redovno izbacivao sve one koji su se protivili njegovoj politici.

Situacija saveznih oruzanih snaga se popravila tek 1998. godine, kada su nemiri u Crnoj Gori i na Kosovu primorali Milosevica da shvati da za sprovodjenje njegove politike sama policija nije dovoljna.

Rat na Kosovu i sukob sa NATO 1999.godine oznacili su povratak armije na velika vrata. Zajedno sa Milosevicem vojni oficiri predstavljeni su kao heroji.

Sa zavrsetkom rata na Kosovu 1999. godine, u atmosferi rastuce opozicije Milosevicu u samoj Srbiji, predsednik je armiji dodelio ulogu koja je ranije bila strogo rezervisana za srpsku policiju - ulogu cuvara rezima.

Vodeci generali prisustvovali su prijemima koje je organizovala Miloseviceva partija i javno se angazovali u politickom zivotu - otvoreno kritikujuci opozicione partije i govoreci protiv Djukanovica.

Pred sam pad Milosevicevog rezima 5.oktobra 2000, najvisi oficiri su otvoreno pretili da ce spreciti svaki pokusaj drzavnog udara.

Ipak, lojalnost vojnih lidera Milosevicu nije bila dovljna da ga spase. Do ocekivane vojne intervencije nije doslo jer su nizi oficiri odbili da upotrebe oruzje protiv sopstvenog naroda.

Milosevic je zbacen - ali vojni komandanti nisu pali zajedno sa njim. Ponudili su svoju lojalnost Kostunici, koji je trazio podrsku u svojoj sve ogorcenijoj borbi sa Djindjicem.

U nekoliko narednih sedmica Kostunica ce sici sa vlasti, sto savezne oruzane snage dozivljavaju kao odlazak njihovog poslednjeg zastitnika.

Neki oficiri to shvataju kao pozitivan razvoj - kao sansu da se konacno izvrse neophodne reforme i priliku da se vojska ukljuci u evro-atlantske integracione procese.

Ipak, neki drugi smatraju da bi to moglo znaciti ukidanje privilegija koje sada uzivaju, pa cak i gubitak posla.

Daniel Sunter je koordinator i urednik IWPR-a u Beogradu.