د افغانستان پټ وژونکی
د سينې (تي) سرطان په افغانستان کې د ښځو د مړينې دويم ستر لامل دی، خو د دغه ناروغۍ په اړه د خلکو د معلوماتو د کچې د لوړولو لپاره گام نه دی پورته شوی.
د افغانستان پټ وژونکی
د سينې (تي) سرطان په افغانستان کې د ښځو د مړينې دويم ستر لامل دی، خو د دغه ناروغۍ په اړه د خلکو د معلوماتو د کچې د لوړولو لپاره گام نه دی پورته شوی.
د هرات د سرطان د درملنې د مرکز په يوه نري اوږده تياره دهليز کې ښځې په اندېښمنو څېرو د خپلې ناروغۍ د تشخيص انتظار کوي.
نفس گل [مستعار نوم] د شاوخوا څلوېښتو کلونو په منگ يوه مېرمن وايي له اوږدې مودې راهيسې يې ځان خوږيږي، خو د ډاکټر د معاينې د لوړې بيې له امله يې د درملنې زړه نه دی کړې. همدارنگه ويې ويل، فکر يې نه کاوه چې د سرطان په ناروغۍ به اخته وي.
نوموړې آی ډبليو پي آر ته وويل: «له تېرو دوو کلونو راهيسې مې چپه سينه خوږيږي. ډېره پړسېدلی ده. التراسونډ مې کړی او اوس يې نتيجې ته ناسته يم. هيله ده چې سرطان و نه اوسم.»
د انتظار په خونه کې له هغې سره د فاطمې په نامه يوه بله ښځه هم ناسته ده او د خپلې نږور د برخليک له امله ژاړي.
هغې وويل: «زما د نږور سينه په دې وروستيو وختونو کې ډېره خوږېده. لومړی مو ورته پام نه و، نه پوهېدو چې دا به دومره خطرناکه وي. نن دغه مرکز ته د تشخيص لپاره راغلو. خدای دې وکړي چې نتيجه منفي وي.»
د هرات د سينې د سرطان د يوازني مرکز چارواکي وايي، د ناروغانو شمېره مخ په زياتېدو ده، په داسې حال کۍ چې هغوی د تشخيص څو سرچينې لري او د درملنې امکانات يې په لاس کې نشته.
د سينې سرطان د مور او ماشوم له مړينې وروسته په افغانستان کې د مړينې دويمه ستره ناروغي ده.د دغې موضوع په اړه د خلکو د معلوماتو کچه ټيټه ده؛ بايد ښځې وهڅول شي چې د هغې نښې وپېژني. د سينې پړسوب، د رنگ بدلون، جوړښت او د سينې د څوکې ننوتل د سينې د سرطان ځنې نښې دي چې کله ناکله وينه هم کوي. د لومړنۍ روغتيا څارنې په مرکزونو کې تلويزيونې کتنه يا درملنه موجوده نه ده.
د هرات د ماموگرافۍ د مرکز رئيسې، سيدې سيد وويل، د تېر لمريز کال په لومړيولسو مياشتو کې ١١٠٠ ښځو دې مرکز ته مراجعه کړې ده.
هغې وويل، په دغه ډله کې «د درې سوو مېرمنو د سينې سرطان تشخيص شوی. له دې ډلې څخه ٤٠ تنه، چې وضع يې وخيمه وه، د درملنې لپاره بهر ته استول شوي.»
سيدې وويل، دغه کلينيک د ولايت له مرکز څخه بهر لږو خلکو ته معلوم دی. د ناروغانو شمېره کال په کال زياتيږي.
هغې وويل: «په ١٣٩٣ کال کې ٥٨ ناروغانو موږ ته مراجعه کړې وه، له هغه ډلې څخه يې د نهو تنو سرطان تشخيص شوی و. په ١٣٩٤ کال کې مو ١٠٥٣ تنه ناروغان درلودل چې ٣٨٤ تنو يې سرطان پېژندل شوی و. له دغه ډلې څخه يې يوولس تنه د درملنې لپاره بهر ته استول شوي وو.»
نوموړې يادونه وکړه، په دغه کلينيک کې الټراسونډ او د ماموگرافۍ ماشينونه موجود دي. د جراحۍ يا وړانگو ورکولو امکانات نه لري. په پام کې دي چې د پتالوژۍ يوه څانگه پرانيستل شي او دکتوران د لا ښه تشخيص په موخه د روزنې لپاره د ايټاليې هېواد ته واستول شي.
په هرات کې د سينې سرطان د درملنې نور کلينيکونه نشته. په پلازمېنې کابل کې هم د درملنې ډېر لږ امکانات موجود دي.
د عامې روغتيا وزارت شمېرې څرگندوي چې هر کال د هېواد دننه د ٣٥٠٠ مېرمنو د سينې د سرطان ناروغي تشخيصيږي. د عامې روغتيا وزير، فيروزالدين فيروز پنځه مياشتې دمخه د سينې د سرطان په اړه په جوړ شوي يوه ملي ورکشاپ کې وويل، د پورته شمېرې ١٧٠٠ تنه ناروغان د مرگ له گواښ سره مخ دي.
وزير سپارښتنه وکړه، که په خپل مهال د سينې د سرطان تشخيص وشي، نو د درملنې وړ دی.
هغه وويل: «د روغتيا د ملي پروگرام له مخې د روغتيا وزارت ژمنه کړې چې د ښځو د معلوماتو د کچې د لوړلو له لارې د سينې د سرطان د ناروغۍ کچه راټيټه کړي. د ناروغۍ د تشخيص له ساده ميتودونو څخه کار واخلي، د روغتيا کارکوونکي وروزي او د تشخيص او درملنې مرکزونه پرانيزي.»
د هرات د ولايت شورا غړي وايي د عامې روغتيا رياست بايد نوښت په لاس کې واخلي، ترڅو د دغه ناروغې په اړه د خلکو د معلوماتو کچه لوړه کړي.
د ولايتي شورا غړې، سکينې حسيني وويل: «زه له شک پرته ويلای شم هغه ښځې چې په دغه مرکز کې يې درملنه ترلاسه کړې، دغه مرکز د خپلو شخصي اړيکو له مخې موندلی دی، که نه، نو هيڅ يې نشوای کولای.»
نوموړې وويل، په پام کې لري دغه مرکز وگوري. زياته يې کړه: «ما يوازې دهغې نښې ليدلي او بس.»
د روغتيا ځايي کارکوونکي وايي، تر خپل وس پورې زيار کاږي چې د تشخيص وړتيا لوړه کړي او ډېر ماهر ډاکتران وروزي.
د عامې روغتيا د رياست مرستيال، ډاکټر آصف کبير وويل: «د دغه موضوع په اړه زموږ د رياست له خوا تر اوسه شوی کار د ماموگرافۍ د اسانتياوو له چمتو کولو څخه عبارت دی. موږ خپل کار په جرمني کې له خپلو همکارانو سره همغږی کړی او څو تنه ډاکټران به هلته د پتالوژۍ په څانگه کې د روزنې لپاره ولېږو. د جراحانو ټولنې هم له موږ سره د مرستې ژمنه کړې.»
د هرات د ښځو د چارو رئيسې، محبوبې جمشيدي وويل، د هغې رياست په پام کې لري د دغه موضوع په اړه پخپله د پوهاوي پروگرامونه جوړ کړي.
هغې وويل، رياست يې خوښ دی چې د ښځو د حقونو له مدافعينو سره د معلوماتو د کچې په لوړلو کې کار وکړي، خو ويې ويل، په پيل کې د عامې روغتيا د رياست مرستو ته اړتيا لري.
نوموړې ټينگار وکړ چې که ښځې د سينې د سرطان د ناروغۍ نښې وپېژني هم، په ولايت کې د درملنې هيله نشته.
هغې وويل: «له بده مرغه موږ کوم ټاکلی واحد نه لرو چې په هرات کې د دغه ناروغۍ درملنه وکړي. ځيني اسانتياوې پلان شوي، خو هغه هم يوازې په پلازمينې کې موقعيت لري.»
