ثارت و طروثة جياوازةكان دةستدةكةن بة دامةزراندني هاوثةيمانيَتي بؤ هةلَبذاردن ثيَش دةنطدانةكةي كانوني دووةم

سؤران داوودي – كةركوك

ثارت و طروثة جياوازةكان دةستدةكةن بة دامةزراندني هاوثةيمانيَتي بؤ هةلَبذاردن ثيَش دةنطدانةكةي كانوني دووةم

سؤران داوودي – كةركوك

كةركوك نزيكترين نمونةي ثضوككراوةي شانؤي سياسي عيَراقة كة لةبةردةستدا بيَت لةو وولآتةدا، بة هؤي ئةو ضةند كؤمةلَطةيةي كة تيايداية، لةطةلَ زنجيرةيةك حزبي سياسيدا – ئيتني و ئاييني و عةلماني.


كةركوك وةكو خؤشي طرنطة، بة حوكمي مةوقيعيةوة كة كةوتوةتة سةنتةري ناوضةيةكي نةوت بةرهةمهيَنةوة و ئيديعا و دذة-ئيديعاي كورد و توركمان و طروثةكاني تر كة ثيَويستة شارةكة هي ئةوان بيَت.


هةفتةي ثيَشوو، كؤمسيؤني بالآي هةلَبذاردن، كردنةوةي ناوةنديَكي هةلَبذاردني رٍِاطةياند كة هةلَبذاردن رِيَكدةخات و بةرِيَوةدةبات لة رِيَطةي تؤرِيَكةوة كة لة 23 ئؤفيسي ناوخؤيي ثيَكهاتووة لة سةرتاسةري ثاريَزطاي كةركوكدا.


سةنتةري كةركوك يةكيَكة لة دةستةكاني بةرِيَوةبردني هةلَبذاردن كة كؤمسيؤني بالآي هةلَبذاردن خةريكي دامةزراندنيانة لة سةرتاسةري عيراقدا بؤ زةمينة خؤشكردن بؤ هةلَبذاردنةكةي 31 كانوني دووةم، كة مةبةست ليَي هةلَبذاردني ئةنجومةنيَكي نيشتمانية كة رِةشنوسي دةستوريَك ئامادةدةكات بؤ ئةوةي جيَطةي ياساي ئيدارةي دةولَةت بؤ قؤناغي طواستنةوة بطريَتةوة.


بةطويَرةي رِاثرسيةكي نيشتماني كة برِيارة لة مانطي تشريني يةكةمي سالَي داهاتوودا ئةنجامبدريَت، عيراق بةرةو ثيَشةوة و بةرةو هةلَبذاردنيَكي ثةرلةماني سةرتاسةري هةنطاودةنيَت، كة تيايدا هةتا 450 طروثي سياسي ئةتوانيَت بةشداري بكات لة يةكةم ثيَشبرِكيَي فرةحزبيدا بؤ كورسةيةكاني ثةرلةمان لة ماوةي نيو سةدةدا.


لة ناوضة كوردنشينةكاني باكوري عيراقدا، هةلَبذاردنةكاني كانوني دووةم وةكو تاقيكردنةوةيةك سةيردةكريَت بؤ ئةوةي كة لة ئاكامدا باري ئةو ناوضانة ضؤن دةكةويَتةوة – بة واتايةكي تر، ئةو ناوضةيةي كة بة كوردستاني عيراق ناسراوة جؤريَك لة ئؤتؤنؤمي بؤ خؤي دةباتةوة.


كةركوك رِيَك كةوتوةتة دةرةوةي ئةو ناوضة كوردنشينانةوة كة سةربةخؤيي ئةمري واقيعي بةدةستهيَنا لة سالَي 1991. لة كاتيَكدا كوردةكاني ئةويَ بة هيواي ئةوةن كة شارةكة و ثاريَزطاكةي دةوروبةريشي بخريَتة نيَو هةر قةوارةيةكي ئؤتؤنؤم لة ئايندةدا، عةرةب و توركمانةكان دذي هةموو طؤرِانيَكن لة باري ئةو شارةدا.


دوو حزبة كوردية سةرةكيةكة، ثارتي ديموكراتي كوردستان كة مةسعود بارزاني سةرؤكايةتي ئةكات لةطةلَ يةكيَتي نيشتماني كوردستان، ثيَدةضيَت بلؤكيَكي هةلَبذاردن ثيَكبهيَنن لة عيراقدا، بة ثيَي رِاطةياندنيَك كة جةلال تالَةباني سكرتيَري يةكيَتي نيشتماني كوردستان رِايطةياند.


هةنديَك لة ئةناليستان ثيَشبيني ئةوة دةكةن كة هاوثةميانيَتي ي. ن. ك-ث.د.ك فراواندةكريَت بؤ ئةوةي حزبي شيوعي عيراقيش بطريَتةوة و هةروةها ضةند حزبي جؤراوجؤري تر كة نويَنةرايةتي كةمايةتي ئاشوري دةكةن لة كةركوكدا.


ض ئاشوريةكان و ض ئةنداماني بيروباوةرِي كلداني ثةيوةنديدار بةرذةوةنديان هةية لة ثةيوةنديكردن بة وةها بلؤكيَكي هةلَبذاردنةوة وةكو رِيَطةيةك بؤ بردنةوةي نويَنةرايةتيكردن لة ئةنجومةني نيشتمانيدا. ثيَشينيةك هةية بؤ ئةمة، بةوثيَيةي كة ئةميَستا بةشدارن لة ئيئتلافي حوكمرِاني لة ثاريَزطا كورديةكاني هةوليَر و سليَماني و دهؤكدا.


لة سةرتاسةري ولآتدا، شيعة – كة بؤضوني ئةوة هةية 60% ي دانشتواني عيَراق ثيَكبهيَنن – جةماوةريَكي هةلَبذاردني بةهيَز ثيَكدةهيَنن. لة ناوضةي كةركوك ئةو رِيَذةية كةمترة، بةشيَوةيةكي بةرفراوان لة ضةند بةشيَكي كؤمةلَطةكاني عةرةب و توركمان ثيَكديَت. دوو طروث نويَنةرايةتي توركماني شيعةدةكات، يةكيَتي ئيسلامي توركمانة كاني عيراق و ؟ حزبي ئةلوةفاي توركماني (حزب الوفاء التركماني)؟ كة هةردوكيان رِايانطةياندووة ثةيوةنديدةكةن بة هاوثةيمانيَـي بةرفراواني طروثة شيعيةكان كة ئةطةري ئةوة هةية مونافةسةي هةلَبذاردن بكات لة سةرتاسةري عيراقدا.


ئيتلافيَك كة تةوةرةكةي ثارتي ئيسلامي عيراقي و دةستةي زاناياني ئايينية، لة سةرهةلَدانداية وةكو هؤكاريَكي سةرةكي بؤ جةماوةري هةلَبذاردني عةرةبي سوننةي عيراق. ضةند ئاماذةيةك هةية كة ئةم ئيتلافة فراواندةبيَت بؤ ئةوةي ئةو هيَزة سياسية نائاينييانة بطريَتةوة كة ثيَشينةيةكي سوننيان هةية. بؤ نمونة لة كةركوك، بلؤكي نةتةوةيي عةرةب و بةرةي نةتةوةيي عةرةب – كة ثشتطيريةكي بةرفراوانيان ليَدةكريًَت لة نيَو عةرةبةكاني خؤراواي كةركوكدا –برِياريانداوة ثةيوةندي بكةن بة هاوثةيمانيَتيةكةوة.


ضةند سةرضاوةيةك لة نيَو ئيتلافي سوننيةوة ئةلًَيَن دانوستانةكان ئيَستا لةطةلَ بةرةي توركمانيدا بةرِيَوةدةضن، كة طروثيَكة تيَرِوانينة ناسيؤناليستيةكاني طرذي لة ثةيوةندياندا لةطةلَ هيَزة كورديةكاندا دروستكردووة.


خدر غالب كايا، كة نويَنةرايةتي بةرةي توركمان دةكات لة ئةنجومةني توركماندا كة ئةنجومةنيَكي بةرفراوانترة، ووتي ئةم ئةنجومةنة طروثيَكي ضةترة بؤ حزب و كةسايةتيةكان، ئةويش بير لةوة دةكاتةوة ثةيوةندي بكات بة هاوثةيمانيَتي سوننيةوة. كايا هةر ئيتلافيَكي لةطةلَ كوردةكان بة دوورزاني.


واديارة سياسةتمةدارة توركمانةكان ئاطاداري ئةو قورسايية سياسيةن كة لة كةركوكدا هةيانة بة ثيَي ذمارةي ئةو دةنطانةي ئةتوانن بيخةنة سةرميَزي دةنطدان. ضةند هةفتةيةك لةمةوبةر، رِابةري حزبي ئيَلي توركماني، رياز سةري كايا، نيطةراني دةربرِي سةبارةت نةبوني رِووني لة ثرؤسةي هةلَبذاردندا، و نارِاستةوخؤ ئاماذةي بةوةدا كة لةوانةية طروثةكةي بؤيكؤتي هةلَبذاردن بكات ئةطةر ئةم مةسةلةية ضارةسةرنةكريَت.


ئةوانةي كة تيَرِوانينَكي طشتيتريان هةية سةبارةت هةلَبذاردنةكة تيَرِوانينيَكي ئيجابيانتريان هةية و قسة لةسةر بةهاي ئةو هةلَبذاردنة دةكةن لة رِووي جيَطيركردني طؤرِانيَكي ديموكراسيةوة و كة ببيَتة هؤي ئةوةي مونافيسة سياسيةكان هاوكاري يةكتر بكةن لة باتي شةرِكردن.


تةحسين كايا، سةرؤكي ئةنجومةني ثاريَزطاي كةركوك، و توركمان نةذاديَك، ووتيان ئةنجامي دةنطدانةكة هةرضيةك بيَت، دةبيَتة ثيَشينة (سابقة)يةكي ميَذوويي بؤ عيراق و رِيَطةش والآدةكات بؤ مومارةساتي ديموكراتي.


فةريد ئةسةسةرد، بةرِيَوةبةري سةنتةري كوردستان بؤ ليَكؤلَينةوةي ستراتيذي، رِازيبوني نيشاندا و ووتي "لة ئاكامدا،كؤدةنطي نيَوان طروثة رِكةبةرةكان كاريطةترين ثرةنيسث دةبيَت.


هةموو لايةنةكان دركيان بةوة كردووة كة هةلَبذاردن باشترين هؤكارة بؤ ضارةسةركردني كيَشة ئالَؤزةكاني عيراق، و ئةطةر هةلَبذاردن شكستبهيَنيَت ئةوا هةمومان زةرةمةند دةبين."


سؤران داودي بةشداريَكي IWPR لة كةركوك


Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists