خةلَكي كورد ثصيانواية ثالَنةري سياسي لة ثشت داخستني مةرزي مونزيريةوةية

داخستني مةرزي مونزيرية طورزصكي قورسي لة بازرطاناني كورد وةشاندوة و هةندصك ثصيانواية هةولَصكة لةلايةن دةسةلآتةكاني بةغداوة بؤ طوشارخستنةسةر كوردستاني عصراق.

خةلَكي كورد ثصيانواية ثالَنةري سياسي لة ثشت داخستني مةرزي مونزيريةوةية

داخستني مةرزي مونزيرية طورزصكي قورسي لة بازرطاناني كورد وةشاندوة و هةندصك ثصيانواية هةولَصكة لةلايةن دةسةلآتةكاني بةغداوة بؤ طوشارخستنةسةر كوردستاني عصراق.

-ئصران دوو مانط لةمةوبةر هةولَصكة لةلايةن حكومةتي مةركةزيةوة بؤ ثةكخستني هةرصمي كوردستاني عصراق.



لةو كاتةوةي مةرزي مونزيرية لة 15ي شوباتةوة داخراوة، سةدان بازرطان، كة زؤربةيان كوردن، برِصكي زؤر طةورة ثارةيان لةدةستداوة.



هةروةها لةوةشدا زةرةريانكردووة كة نةيانتوانيوة كالآكان بطةيةننة كرِيارةكان، لةبةرئةوة ثارةي كرصي هصشتنةوةي كالآكانيشيان لة كؤطاكاندا كةوتؤتةسةر.



هةموو خالَةكاني هاتنةناوةوةي عصراق بؤ ماوةيةك داخران وةكو بةشصك لة هةولَةكاني حكومةتي عصراقي بؤ ثالَثشتكردني ثلاني ئةمني بةغدا- كة ثرؤسةيةكي هاوبةشي ئةمريكي-عصراقية بؤ سةقامطيركردني ئةمن و ئاسايش لة ثايتةختدا و زياتر لة مانطصك لةمةوثصش دةستيثصكردووة.



ئةوةندةي نةبرد خالَة’ سنوريةكان كرانةوة، بصجطة لة يةك خالَي سنوري كة ئةويش مةرزي مونزيريةية و تةنها مةرزي رِةسمية لة نصوان عصراق و ئصراندا لة هةرصمي كوردستاني عصراقدا و تةنها بؤ طواستنةوةي سوتةمةني كراوةتةوة.



ئصستا كورد طوماني ئةوة دةكةن كة ثالَنةري سياسي ذصربةذصر هةبصت لة ثشتي داخستني ئةم مةرزةوة كة طرنطيةكي زؤري هةية بؤ بةرذةوةندية ئابوريةكاني كورد.



مونزيرية، كة 7كم لة خؤراواي شارؤضكةي خانةقيني ذصر دةسةلآتي كورديةوةية، لةلايةن ثارصزطاي عةرةبي ديالةوة ئيدارةدةكرصت، بةلآم لةلايةن سةربازاني كوردةوة ثاسةوانيدةكرصت كة بةشصكن لة ليوايةكي 1500 كةسي و سةر بة وةزارةتي بةرطري عصراقن و ثاسةواني سنورصكي 200كم ي دةكةن لةطةلَ ئصراندا.



ئةم سنورة، كة يةكصك بوو لة توندترين بةرةكاني شةرِ لة كاتي شةرِي ئصران-عصراقدا لة 1980 وة بؤ 1988، ئصستا بة ئارامترين بةش لة سنوري نصوان ئةم دوو ولآتة دةدرصتةقةلَةم.



لةكاتي كرانةوةيدا، هةموو رِؤذصك نزيكةي 90 لؤري ثرِ خؤراك و سوتةمةني و كةلوثةلي بيناسازي و شتومةكي وةكو كةلوثةلي كارةبايي بة مةرزي مونزيريةدا دةثةرِيةوة، سةرةرِاي خةلَكانصكي زؤريش.



بة قسةي لصثرسراواني كورد، حكومةتي مةركةزي ثاساوصكي رِووني نةخستؤتةرِوو بؤ داخستني مةرزي مونزيرية، سةرباري ئةوةي ضةندين جار داواي لصكراوة يان هؤي ئةو برِيارة رِوونبكاتةوة يان مةرزةكة دووبارة بكاتةوة.



ئةو ليوا كورديةي ثارصزطاري ئةو سنورة دةكةن دةيان نامةي دةستخؤشيان بةدةستطةيشتووة لةلايةن لصثرسراواني عصراقي و ئةمريكيةوة بؤ ثاراستني ئةمن و ئاسايش بةو شصوة تؤكمةية لةو سنورةدا.



بةثصي ئةو ذمارانةي لةلايةن دةسةلآتةكاني سنورةوة ئاشكراكراون، لة سالَي 2003 ةوة، واتة لة شةرِي عصراقةوة تا ئصستا، هةزاران كةس دةستطيركراوان بة هؤي ثةرِينةوةيان بةو سنورةدا بةشصوةيةكي ناياسايي.



لةو كاتةوة تا ئصستا، تةنها يةك رِووداوي توندوتيذي لةو بةشةي سنوردا رِوويداوة، كة تيايدا ضةكداران ناضاركران ثاشةكشة بكةن دواي ئةوةي رِووبةرِووي بةرطريةكي قورس بوونةوة لةلايةن سةربازةكانةوة.



نةقيب سةرضلَ عةبدولكةريم لصثرسراوي رِاطةياندني فةرماندةيي هصزي ثاسةواناني سنوري ثارصزطاي ديالة، ووتي "سنورةكةمان ئارامترين سنور بووة و هةرطيز نةمانهصشتووة تيرؤريستان لصرةوة رةت ببن{بؤ ناو عصراق}."



عةبدولكةريم ووتي ثصيواية ثلاني ئةمني بةغدا هؤي رِاستةقينة نةبوو بؤ داخستني ئةم سنوورة و ووتي ئةو هةنطاوة بةشصك بوو لة "سياسةتي تةعريب"، كة ئاماذةبوو بة ستراتيذي رِذصمي بةعسي ثصشوو بؤ رِاطواستني كورد لة ضةند ناوضةيةك و نيشتةجصكردني عةرةب لة جصطةياندا.



سالَي ثار، حكومةتي عصراقي ئامر ليوايةكي بة هصزصكي عةرةبيةوة لة باشورةوة رِةوانةي ئةوسنورة كرد بؤ ئةوةي جصطةي هصزة كورديةكان بطرنةوة لةو ناوضةيةدا. بةلآم دواي طوشاري خةلَكي كوردي ئةو ناوضةية، عةرةبةكان طةرِانةوة بؤ باشوور.



حكومةتي عصراق ئصستا مةرزصكي تازةي كردؤتةوة لة زرباتية لة ثارصزطاي كوت لة باشوري خؤرهةلآتي عصراق، لة جياتي مةرزي مونزيرية و بؤ ئةوةي جصطةي ئةو مةرزة بطرصتةوة.



دوو مةرزي تريش هةية لة خؤرهةلآتي كوردستاني عصراق؛ مةرزي باشماخ و مةرزي حاجي هؤمةران، كة لة ذصر كؤنترؤلَي حكومةتي هةرصمي كوردستاندان.



بةلآم ئةو دوو مةرزة بة قةدةر مةرزي مونزيرية فراوان نين و تةنها بؤ بازرطاني سنوردار كراونةتةوة، هةروةها لةلايةن ئصرانيشةوة وةكو مةرزي رِةسمي نةناسصنراون.



"ئةم مةرزة {مةرزي مونزيرية} مةرزصكي نصودةولَةتي بوو، بةلآم دايانخست... بؤ ئةوةي ئابوري كوردستان ثصشنةكةوصت،" نةقيب سةرضلَ ووتي.



بةلآم عةميد خاليد سلصمان، سةرؤكي بةرِصوةبردني سنور لة ناوضةي مونزيرية ووتي لة كاتصكدا دةسةلآتةكان هؤي داخستني ئةو مةرزةيان ثص نةووتووة، بةلآم ثصيوانية كة ئةم هةنطاوة ثالَنةري سياسي لة ثشتةوةية.



ثاش بصئومصدبونيان لة حكومةتي مةركةزي سةبارةت مةسةلةي مةرزي مونزيرية، ذمارةيةك لة لصثرسراواني كورد – لةوانة نصضيرظان بارزاني، سةرةك وةزيراني حكومةتي هةرصمي كوردستان، هةولَياندا طوشار بخةنة سةر بةغدا بؤ دووبارة كردنةوةي مةرزي مونزيرية.



ئةو لصثرسراوانة قسةيان لةطةلَ ئةنجومةني وةزيراني عصراقي و وةزارةتي ناوخؤدا كردووة- بةلآم قسةكردنةكةيان بصهودة بووة.



عةميد نازم شةريف، لصثرسراوي سةربازاني كورد لةو سنوورة، رِةتيكردةوة لصدوان بدات و ووتي فةرماني ثصكراوة قسة بؤ ميديا نةكات.



دةسةلآتةكاني سةر سنوور لة مونزيرية دةلصن كة نزيكةي 1000 كرصكار و شؤفصر و بازرطان ئيشةكانيان لةدةستداوة بة هؤي داخستني ئةو مةرزةوة.



ئاري خاليد مةحمود، 27، بازرطاني خؤراك كة بةردةوام ئةم مةرزة بةكاردةهصنصت، ووتي "من و شةريكةكانم ثارةيةكي زؤرمان لة كيسضووة. تا ئصستا ثارةي كرص مةخزةني بارصك برنج ئةدةين لةوبةري سنوورةوة."



لة باتي ئةوةي رِووبكاتة باشوور و ئةو مةرزة تازةيةي زرباتية بةكاربهصنصت، ئاري مانطانة 1300 دؤلار كرص مةخزةني 80 تةن برنج ئةدات كة لةبةري ئصران طيريخواردووة.



ئاري ووتي "ئصمة شارةزاي جوطرافياي باشوور نين و نامانةوصت ذيانمان بخةينة مةترسيةوة."



هةروةها ووتي حةزناكات مةرزصكي تر بةكاربهصنصت ثاش ئةوةي هاورِصيةكي هةولَيدا بارصك لة بةسرةوة بهصنصت و هةولَةكةي سةرينةطرت. ئةو بارة لةلايةن ضةكداراني ميليشياكانةوة دةستيبةسةردا طيرا لة كاتصكدا لةسةر رِصطايدا بوو بؤ كوردستاني عصراق.



هةروةكو هةندصك لة كةسايةتية بالآ كوردةكان، ئاريش ثصيواية حكومةتي عصراقي ئةيةوصت زيان بة ئابوري هةرصمي كوردستان بطةيةنصت. ئاري ووتي "حكومةتي عصراقي نايةوصت ناوضة كورديةكان لة رِووي ئابوريةوة طةشةبكةن."



بةلآم عةباس بةياتي، ئةندامي ليذنةي ئاسايش و بةرطري لة حكومةتي عصراقيدا، سووربوو لةسةر ئةوةي كة داخستني مةرزي مونزيرية لةبةر ضةند مةترسيةكي ئةمني بووة لةسةر سنوور.



بةياتي ووتي "جموجولَي موجاهيديني خةلق و ضةند طروثصكي ضةكداري تر لة ئاراداية." هةورةها ووتي سةربازاني عصراقي بةدرصذايي سنوري عصراق لة ثارصزطاي ديالة بلآوكراونةتةوة بؤ نةهصشتني ئةو طروثانة.



بةياتي ئةوةشي ووت كة ضةند مةرزصكي تر كراونةتةوة بؤ قةرةبوكردنةوةي داخستني مونزيرية، ئةو ئيديعايانةشي رِةتكردةوة كة لةبةر هؤكاري سياسي داخرابصت.



ووريا حةمة-تاهير ثةيامنصرصكي رِاهصنراوي ئينستيتؤي رِؤذنامةواني جةنط و ئاشتي (IWPR)ة.
Frontline Updates
Support local journalists