كةمايةتيةكان لة عيَراقدا بةردةوام روبةرووي فشار دةبنةوة لةلايةن عةرةب و كوردة دةسةلآتدارةكانةوة

نوسيني: نةرمين ئةلموفتي لة بةغداد

كةمايةتيةكان لة عيَراقدا بةردةوام روبةرووي فشار دةبنةوة لةلايةن عةرةب و كوردة دةسةلآتدارةكانةوة

نوسيني: نةرمين ئةلموفتي لة بةغداد

دوو طةورة حزبي كوردي ، ثارتي ديموكراتي كوردستاني مةسعود بةرزاني و يةكيَتي نيشتماني كوردستاني جةلال تالَةباني، هةستاون بة هيَناني هةزاران خيَزاني كوردي لة ناوضةكاني باكوور كة ثيَشتر لةذيَر دةسةلآتي كوردةكاندا بووة بؤ شارة فرة نةتةوايةتيةكاني وةك كةركوك كة لةذيَر دةسةلاَتي سةدةمدا بووة تاكاتي رِووخاندني.


تةنانةت ديوارةكاني كةركوك كة ئيَستا بة ئالاَ و ناوة كورديةكان داثؤشراون، دةستيانكردووة بة قسةكردن بة زماني كوردي.


دةسةلاَتي هاوثةيمانان سووربوون لةسةر ئةوةي كة ئةنجومةني شاري كةركوك ثيَكديَت لة عةرةب، كورد، توركمان و ئاشوريةكان، دوو ئةندام لةهةر لايةك. بةلآم ثيَكداداني خويَناوي لة نيَوان كوردةكان و عةرةبةكاندا رِوويداوة و طفتوطؤي توندو تيذ لةنيَوان كوردةكان و توركومانةكان ئةنجامدراوة.


تا بارودؤخي كةمايةتيةكان ضارةسةر نةكريَت، ئةوا كيَشةي مةترسيداري زياتر لةرِيَداية.


توركومانةكان كة بةزؤري لة ناوضةكاني باكوور و ناوةرِاستي عيَراقدا هةن، سيَيةم طروثي نةتةوةيي طةورةن لة عيَراقدا لةدواي عةرةبةكان و كوردةكانةوة. لة بنةرِةتدا لة ئاسياي ناوةراستةوة لة كؤضكردنيَكدا كة لةضةند سةد سالَيَكدا روويداوة هاتونةتة عيَراق و هةزاران سالَة تيَيدا نيشتةجيَن. تائيَستا شةش جار حوكمرِاني ولاَتيان طرتؤتةدةست هةرلةكاتي دامةزراندني يةكةم دةولَةتيانةوة لة باكوري عيَراق نزيكةي 600 ثيَش زايين.


ئةمرؤ ذمارةي رِاستةقينةي توركومانةكان جيَطةي مشتومرِة لةلايةن كوردة عيَراقيةكانةوة كة بانطةشةي ئةوة دةكةن كة كةركوك و ناوضةكاني دةوروبةري كورديين. لة 1957دا ذمارةي توركومانةكان (590.000)بووة لة سةرجةم دانيشتواني عيَراق كة 6 مليؤن بووة. ئةمةش ثيَشنياري ئةوة دةكات كة ئةمرؤ عيَراق نزيكةي دوو مليؤن هاولآتي توركوماني تيَداية. بة نزيكةيي نيوةيان لة سةر هيَليَكي ناوضة سنورييةكاني شاخةكاني كوردستان لة ثاريَزطاكاني موسلَ، هةوليَر و كةركوك ذياون.


لةسالَي 1970ـةوة، خةلَكاني غةيرة عةرةب كة لةباكوري عيَراقدا ذياون ئامانجي تايبةتي سةدام حسيَن و حزبي بةعس بوون، كةجةختي لةسةر لةثيَشداناني عةرةب كردووة ئةويش لةسةر حسابي كةمايةتية ناعةرةبةكاندا. توركومانةكان و كوردةكان بةتايبةتي قورباني شةرِي بةعةرةبكردني ناوضة بةنةوت دةولَةمةندةكانبوون كةلةويَ ئةوان زؤرينةبوون. بةلاَم زؤربةي كؤضكردووةكان خةلَكي هةذار و نةخويًَندةواربوون و لةلايةن توركومانةكانةوة طؤشةطيَركراون بةتايبةتي لة كةركوك. لة ئةنجامي ئةم بةثةراويَزكردنةوة، زؤركةس شارةكةيان بةجيَهيَشت.


هةزاران طوند ويَرانكران و خةلَكةكةي دةركراون و بةزؤرةملَيَ رِاطويَزراون بؤ ناوضة دوورةكان لة باشوري عيَراق. زؤربةي ئةو مافة كةلتورية سنوردارانةي درابوو بة توركومانةكان- فيَركردني زماني توركي لة قوتابخانةي سةرةتاييةكاندا، ثةخشي رؤذانةي راديؤ و تةلةفيزيؤن و رؤذنامةكان - لة سالَي 1972 دا ليَيان سةندرايةوة.


بةطويَرةي هيومان رايت وؤض، رذيَمي سةدام تاكتيك و داواكاري بةرفراواني بةكارهيَناوة بؤ فشار خستنةسةر خيَزانة كورد و توركومان و ئاشوريةكان بؤ جيَهيَشتني مالَةكانيان. ئةمةش ناضاركردني طؤرِيني نةتةوةي لةخؤ دةطرت كة بة ثرؤسةي (راستكردنةوةي نةتةوة) ناسراوة، و بةزؤر بةئةندامبوون لة حيزبي بةعسدا و مةشق ثيَكردني سةربازي خؤبةخش، فشارخستنة سةر ئةو خيَزانانةي كة كةسوكاريان لة كوردستان بووة و هةولَدان بؤ بةكريَطرتني ئيخباريكةري لةخؤ طرتووة.


راستكردنةوةي نةتةوةيي بةشيَوةيةكي رِةسمي لة 1997دا هاتة ئاراوة، داواي لة ئةنداماني طروثة نةتةوةييةكان كة نيشتةجيَي كةركوك، خانةقين، مةخمور ، سنجار، دوزخورماتوو و ناوضةكاني تربوون وازبهيَنن لة شوناسي كوردي، توركوماني، يان ئاشوري خؤيان و بةشيَوةيةكي رِةسمي خؤيان بة عةرةب تؤماربكةن،. تا ئةوةشيان نةكرداية ، رِيَطةيان نةدةدرا كاربكةن تةنانةت كشتوكالَكردن و كرِين و دروستكردني خانووش. ئةوانةش كة ئةمةيان رِةتدةكردةوة ئةوا لةمالَةكانيان دةردةكران.


كاتيَك كةركوك رِزطاركرا لة نيساني ئةمسالَدا، ثيَشمةرطة كوردةكان بة رِةزامةندي و هاوكاري هيَزة هاوثةيمانةكان هاتنة شارةكة بةو ثيَيةي كة دلَي كوردستانة. حزبة توركومانيةكان بة ئاشتي هاتنة ناو شارةكة بةوثيَيةي كة توركومان نية بةبيَ كةركوك و كةركوكيش نيية بةبيَ توركومان. ليَرةوة مةترسي هاتةئاراوة.


لةكاتي رِووخاندني رِذيَمي سةدامةوة ، تةلةفيزيؤنيَكي ناوخؤيي و ئيزطةيةكي راديؤ و ضةند يةكيَتيةكي ثيشةطةري دامةزريَنرا. موزةفةر ئةرسةلان، دامةزريَنةري بةرةي نةتةوةيي توركوماني عيَراق، كة ريَكخراويَكي سةرتاثاطيري ئةو حزبة توركومانيانةية كة لة تاراوطة دامةزراون، رِيَطري لة خةباتي ضةكداري طرتووة بة مةبةستي داكؤكيكردن لة مافةكاني كؤمةلَ.


لة ضاوثيَكةوتنيَكيدا موزةفةر ووتي" ئيَمة هةر لةسةرةتاوة سوربووين لةسةر بةرهةلَستيكردني ئاشتيانة. ئيَمة مافةكاني خؤمان بةدةست دةهيَنين بةثشتيواني خةلَكةكةمان. هيض شتيَك بةدةست نايةت بةبيَ ثشتيواني جةماوةري. سةدام حسيَن نموونةيةكي باشة بؤ ئةمة. هةموو شتيَكي هةبوو جطة لة ثشتيواني جةماوةري نةبيَت. ئةمةش بووة هؤي رِووخاني."


هيومان رايتس وؤض داواي لة هيَزة داطيركةرةكان كرد كة ضةند مةسةلةيةك لةبةرضاوبطيريَت بؤ ثاريَزطاريكردن لة مافي كةمايةتيةكان لةنيَوياندا: ثاراستني هةموو ئةو تؤمارانةي باس لة نةذاد و شويَني رِاستةقينةي ئاوارة عيَراقيةكان دةكات و دامةزراندني تؤماريَكي طشتي بؤ هةموو ئةو كورد، توركومان و ئاشوريانةي بةزؤر لة مالَةكانيان دةركروان.


موزةفةر داواي ليَكؤلَينةوةيكردوة لةو بةلَطةنامة رِةسميانةي كة مافي زةوي دياريدةكات لةناوضة كيَشماوييةكان.


موزةفةر ووتي "كيَشةكة ئةتوانريَت ضارةسةربكريَت بة طةرِانةوة بؤ رِاستيةكان". " ضةك و كوشتن و تؤقاندن ثيَويست نيية. هةموو عيَراقيةكان ئةبيَت مافةكاني خؤيان ثيَببةخشريَت بةثيَي دةستور"


نةرمين ئةلموفتي نوسةر و رؤذنامةنوسيَكي توركومانة.




Frontline Updates
Support local journalists