كاتصك ثصشمةرطة دةبصتة سياسةتمةدار

ديموكراسي رِاستةقينة تةنها كاتصك لة ناوضة كورديةكاندا سةرهةلَدةدات كاتصك ثصوةري سةركردايةتيكرن بةرثرسياصتي و كةفائةت بصت، نةك سالآني خزمةتي سةربازي بصت.

كاتصك ثصشمةرطة دةبصتة سياسةتمةدار

ديموكراسي رِاستةقينة تةنها كاتصك لة ناوضة كورديةكاندا سةرهةلَدةدات كاتصك ثصوةري سةركردايةتيكرن بةرثرسياصتي و كةفائةت بصت، نةك سالآني خزمةتي سةربازي بصت.

Thursday, 14 June, 2007
IWPR

IWPR

Institute for War & Peace Reporting

.



دواي رِاثةرِيني سالَي 1991 و دامةزراني ناوضةي سةربةخؤي كوردي لة عصراقدا، كوردةكان ئةنجومةنصكي نوصنةراتيان هةلَبذارد و حكومةتصكي كورديان دامةزراند. ئةوة ئةو كاتة بوو كصشةكان دةستيان ثصكرد، كاتصك ثصشمةرطة بوة سياسةتمةدار.



عادةتةن لة كاتي شؤرِش يان كؤنترؤلَكردني سةربازي يان كودةتادا، لة قؤناغصكدا جةنطاوةران دصنةدواوة و بواردةدةن بة سياسةتمةداران و شارةزايان و تةكنيكاران بؤ ئةوةي وولآت بةرِصوةبةرن. ثصويستت بة خةلَكانصك دةبصت كة شارةزايي سياسي و بيرؤكراتيان هةبصت.



بةلآم لة كوردستاني عصراقدا، فةرماندة مةيدانيةكاني شاخ هةموو ثؤستة طرنطةكانيان لة حكومةتدا بردووة، هةر لة سةرةك وةزيران و سةرؤكي ثةرلةمانةوة بؤ خوارةوة تا بةرِصوةبةراني طشتي بزنسةكان.



تةنانةت هةتا رِؤذي ئةمرِؤمان، هةموو كوردصكي عصراقي كة لة ثؤستصكي بةرزداية، هةر لة سةرؤكي وولآتةوة هةتا خوارةوة، بة جؤرصك لة جؤرةكان ثةيوةندي هةبووة بة جةنطاوةراني شاخةوة.



نةوةي دواي رِاثةرِين، ئةوانةي لة 1991 تةمةنيان 5 سالَ - 10 سالَ بوون و ئصستا لة بيستةكان و سييةكاني تةمةنياندان، تةقريبةن بة تةواوةتي لة وةرطرتني هةر ثؤستصكي طرنط دوورخراونةتةوة. ئةوانة ثصشمةرطة نةبوون.



جارصكيان خةريكي ديدارصك بووم لةطةلَ جصطري سةرةك وةزيراني ئيدارةي سلصمانيدا و لةو ديدارةدا مةسةلةيةكي حةساسم ووروذاند. بةرِةقي ثصي ووتم، "تؤ ثصشمةرطة نةبويت، شةرِت نةكردووة، مافي ئةوةت نية موناقةشةي ئةوة لةطةلَ من بكةيت."



ئةوة عةقلَيةتيانة. ئةوان هةموو ئيمتيازصكيان هةية و ثارصزطاريشي ثصوةدةكةن و رِصطةش بة كةس نادةن رِكةبةريان بكات.



مةسةلةكة وةكو ئةوة واية كوردستاني عصراق كؤمثانيايةكي سنوردار بصت و هةر كةسصك ثصشمةرطة بوبصت ثشكصكي لةو كؤمثانيايةدا هةبصت كة يةكسانة بةو كاتةي وةكو جةنطاوةر بةسةريبردووة. سالَصك ثصشمةرطايةتي يةكسانة بة 20 سالَ لة ضالاكي ئاسايي.



ئصستا ئصمة ثةرلةمانصكمان هةية و تةنها شةرعيةت ثصويستة ياسايي و دةستوري بصت. ئةوة بنةماي بةرثرسيارصتي و حوكمكردني باشة.



بةلآم ئةمرِؤ نوخبة لة كوردستاندا ثشتدةبةستن بة شةرعيةتي شؤرِشطصرِانة. ئةمةش لة ئاكامدا ئةوة دةطةيةنصت ئةوانةي ضةكيان ثصية برِياردةرن و فةرمان دةكةن.



ئةوانة هةميشة ئةوةت بيردةخةنةوة كة ئةوان ئةوانةن كة سةداميان لة 1991 كردة دةرةوة. بصطومان ئةم جؤرة شةرعيةتة شؤرِشطصرِانةية لؤذيكي شةرعيةتي ياسايي و حوكمي ياسا ئيفليجدةكات. ئةمة دةبصتة لةمثةر لةبةردةم ديموكراسيدا.



ضةند ئاماذةيةكي ئيجابي هةن كة طؤرِانكارية كؤمةلآيةتيةكان، لةوانة ذينطةي ميديايي و بزاوتة كؤمةلآيةتيةكان هاني دةستثصكردني طؤرِانصك دةدةن.



ئصستا برِصكي ئصجطار طةورة لة رِةخنة بةرامبةر حكومةتي كوردي هةية، ض لة ميديادا و ض لةسةر شةقامةكاندا. هةموو يةكصك بةشدارة تيايدا. كرؤكي ئةم رِةخنةية ئةوةية كة حيزبة سةرةكيةكان، ثارتي ديموكراتي كوردستان (ث.د.ك) و يةكصتي نيشتماني كوردستان (ي.ن.ك) ثصويستة ئةو شصوازة بطؤرِن كة حكومةتي ثصدةبةن بةرِصوة.



بةلآم لة هةمان كاتدا، باري خراثي ئةمني لة بةشةكاني تري عصراقدا كاريطةري هةية بةسةر هةرصمي كوردستانةوة. ئةم بارة هاني لصثرسراوة كوردةكان دةدات بة قةلآ ئارامةكةيانةوة بنازن. بةر لة رِووخاني سةدام حسةين، وجودي ئةويان وةكو هؤيةك بةكاردةهصنا بؤ ئةنجام نةداني ضاكسازي ديموكراسي. ئصستا تيرؤر بةكاردةهصنن وةكو ئةو هؤية.



تةنها براوةي هةموو ئةمانة هةردوو حيزبي سياسي (ي.ن.ك) و (ث.د.ك)ن. هةردوولايان لةلايةن ئةمريكيةكان و حكومةتةكاني عصراقةوة ثشتطيريي دةكرصن و هةرضي تةطةرة بؤيان بكرصت ئةيخةنة سةر رِصطاي طؤرِان و ضاكسازي ديموكراسي.



لة رِاستيدا ثصشمةرطة دواجار وةكو سوثاي كوردي كراية هصزصكي رِةسمي. ثارةوثولي حكومةتي مةركةزي بةكاردةهصنن بؤ بةهصزكردني ثصطةي خؤيان و سةرجةم دةزطاي ئاسايش. موضةي ثصشمةرطةيةك سص ئةوةندةي موضةي دةرضويةكي زانكؤية، لة ئةنجامي ئةوةدا هةزارةها لاو و ثيشةوةر و خةلَكانصك كة مومارةسةي ئيشي ثضوك دةكةن دةبنة ثصشمةرطة و بةمةش بةردةواميدةدةن بة سةربازيكردني كؤمةلَطة.



هةموو ئةمانة بةكاردةهصنرصن بؤ فشارخستنةسةر ئؤثؤزسيؤن.



لة حوزةيراني 2006 دا، ضةند خؤثيشاندانصك سازدرا لة ضةندين شاري هةرصمي كوردستاندا لةسةر نةبوني خزمةتطوزاريةكان، بةتايبةت كارةبا.



ئصستا لة رِؤذصكدا تةنها 2 سةعات كارةبا هةية، كاتصكيش فيدةرصكي تازةي كارةبا دانرا، خةتةكان رِاستةوخؤ رِاكصشران بؤ شارؤضكةي زصدي هةردوو سةركردةي سةرةكي؛ جةلال تالَةباني سةرؤكي عصراق و مةسعود بارزاني سةرؤكي هةرصمي كوردستان.



بةلآم كاتصك خةلَك هةولَياندا كؤببنةوة بؤ زيادكردني فشار بؤ باشتركردني خزمةتطوزارية طشتيةكان، ثصشمةرطة هاتة ناوةوة و خةلَكةكةيان ناردة مالَةوة.



رِصطةنادرصت بة سازداني خؤثيشاندان بةبص وةرطرتني مؤلَةتي ثصشوةخت بؤي، وة لة هةندصك ناوضةدا شةوصك ثصش خؤثيشاندانةكة ثصشمةرطة ئابلَؤقةي شوصني طردبونةوةكانياندا دةدا بؤ ئةوةي رِصطة لة خةلَك بطرن لة خؤثيشاندان.



لة هةلَةبجة، ثةنايان بردة بةر بةكارهصناني هصز. 2 كةس كوذران و زياتر لة 20 كةس برينداربوون و 200يش دةستطيركران. لةوانة، دوان لة طيراوةكان و 10 لة بريندارةكان ثةيامنصري هاولآتي بوون.



رِووداوي لةمجؤرة نيشانيدةدات كة حةزصكي جةماوةري هةية بؤ طؤرِان. بةلآم بنةماي دامةزراوةيي بؤ ئةم طؤرِانة زؤر ثضوكة. ميديا خالَصكي فشارة. بةلآم ئةطةر وا نةبصت، كؤمةلَطةي مةدةني رِاستةقينة فةوزاوي و نارِصكوثصك دةبصت. لة رِاستيدا، هةردوو حيزبةكة تةقريبةن بةتةواوةتي كؤنترؤلَي رِصكخراوة ناحكوميةكانيان و طروثةكاني كؤمةلَطةي مةدةنيان كردووة و هةروةها كؤنترؤلَي كةنالَة سةرةكيةكاني ميدياي ثةخشيان كردووة.



لة ئةنجامدا، بؤ ئصستا طؤرِان تةنها ئةكرصت لة ناو حيزبةكانةوة بصت، وة هةولَيشدةدةن لة ناوخؤي خؤياندا ضاكسازي بكةن – بؤ دلَنياييكردن لةوةي هيض بزاوتصكي ضاكسازي جةماوةري زةبر و هصز ثةيدانةكات.



ضاكبوني باري ئةمني لة بةشةكاني تري عصراقدا شتصكي طرنطة، ضونكة بيانوي ساختةي حيزبة كورديةكان بؤ بةردةواميدان بة كؤنترؤلَي سياسيان ناهصلَصت. لصشاوي بةردةوامي هاتني خةلَك لة بةشةكاني تري عصراقةوة هةلآوسان و كصشةي نيشتةجصبون و كصشةي تري زيادكردووة.



ئةمريكيةكان ئةتوانن فشارصكي زياتر بخةنة سةر حيزبةكان. هةتا ئصستا، بةداخةوة، ئةمريكا ثةيوةندي تةنها لةطةلًَ نوخبة حيزبيةكاندا بةستووة و كؤنتاكتي بة خةلَكي ئاساييةوة نية. بة ثصضةوانةي بةشةكاني تري عصراقةوة، هةولَصكي جيدديان بةفيعلي نةداوة بؤ ثشتطيريكردن لة ميديا و كؤمةلَطةي مةدةني لة هةرصمي كوردستاندا.



طوتاري تازةي ئةمريكي – فةزلَي حكومةتصكي بةهصز دةدةن بةسةر حكومةتصكي ديموكراسيدا، زياتر قسةكردن لةسةر عصراقصكي ئارام زياتر لة عصراقصكي فرةرِةنط – واديارة جةخت لةسةر ئةم رِصطة و شصوازة دةكاتةوة.



تةنها لةبةرئةوةي هةرصمي كوردستان ئارامة، ئةمريكيةكان واديارة بةجؤرصك رِةفتار دةكةن وةكو ئةوةي ئةو ديموكراسيةي لةوص هةية ديموكراسيةكي تةواو سةقامطير و ضةسثيوو بص كصشةية. ئصمة ديموكراسيةكي رِاستةقينةمان نابصت لة ناوضة كورديةكاندا ئةطةر شةرعيةتي شؤرِشطصرِي تصنةثةرِصنين و بةرثرسيارصتي و كةفائةت نةكةينة ثصوةري سةركردايةتيكردن نةوةك سالَةكاني خزمةتي سةربازي.



توانا عوسمان سةرنوسةري هةفتةنامةي هاولآتية كة بارةطاكةي لة سلصمانية.
Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists