بارودؤخي رؤذنامةنووسان لة عصراقدا

رفاندن، كوشتن و طرتن حةقي ئةو كاسثيةية لةو وولاَتةي مةترسيدارترين شوصنة بؤ كاري رؤذنامةنوسي.

بارودؤخي رؤذنامةنووسان لة عصراقدا

رفاندن، كوشتن و طرتن حةقي ئةو كاسثيةية لةو وولاَتةي مةترسيدارترين شوصنة بؤ كاري رؤذنامةنوسي.

Friday, 5 May, 2006
.



رؤذنامةنوسان رؤذانة رووبةرووي تؤقاندن و كوشتن و ئازاردان ئةبنةوة، بةتايبةت لة بةغدادو موسلَ. لة ناوضة كورديةكانيشدا كة تا رادةيةك ئارامة رؤذنامةنوسان سكالاَي زيادبووني طرتن و ئةو ياسا نوصية ثصشنيازكراوة دةكةن كة ئازاديةكاني ضاثةمةني سنوردار ئةكات.



ئةو رصكخراوانةي كة بايةخ بة مةسةلةي ئازادي ضاثةمةني ئةدةن، دةلَصن كة عصراق مةترسيدارترين وولاَتة لة سةر رووي زةويدا بؤ رؤذنامةنوسان. ئامارةكاني كؤميتةي ثاراستني رؤذنامةنوسان كة بارةطاكةي لة نيو يؤركة ئاماذة بةوةدةكات كة عصراق خوصناوترين وولاَتة بؤ رؤذنامةنوسان هةر لة سةرتاي سالَةكاني هةشتاكاني سةدةي رابردوةوة.





لة مانطي ئازاري سالَي 2003وة 68 ثةيامنصرو 24 كارمةندي بواري راطةياندن كوذراون. 49 لةو كوذراوانة عصراقي بوون. تةنها لة سةرتاي ئةمسالَةوة 8 رؤذنامةنوس كوذراون لة نصوياندا كةمال موناحي عةنبةر كة راهصنراوي ئةنستيتؤي رؤذنامةواني جةنط و ئاشتي IWPR بوو بة رؤذي 26ي ئازاردا كوذرا.



جؤلَ كةمثانيا، هةلَيورِصنةرص كاروبارةكاني كؤميتةي ثاراستني رؤذنامةنوسان لة رؤذهةلاَتي ناوةرِاستدا، وتي، "بةركةوتن لة نصو شةرِدا...ئؤتؤمبيلي بؤمبرصذكراو... رفاندن... كوشتن بة هةموويانةوة [عصراق] ئةكةنة مةترسيدارترين ذينطة بؤ رؤذنامةنوسان،"



طؤرةثاني راطةياندني عصراقي بةردةوام فراواندةبصت، تةنها لة بةغداد زياتر لة 100 بلاَوكراوة هةية، بةلاَم بةثصي وتةي ئيسماعيل زاير، سةرنوسةري رؤذنامةي سةربةخؤي ئةلسةباح ئةلجةديد، زؤر جار توندوتيذي كاريطةري خراثي لةسةر رؤذنامةطةري بووة لة دواي رووخاني رذصمي سةدام حوسةينةوة و رؤذنامةطةري خستوةتة، "قةيرانصكي زؤر زؤر قولَةوة،"



ئيسماعيل زاير وتي، "لة زؤربةي حالَةتةكاندا ناتوانين ئةوةي كة ئةيزانين بيلَصين. ئةترين ئةطةر ئةوةي ئةيزانين و بلاَوي بكةينةوة هةرِةشةمان لصبكرصت." هةروةها وتيشي، "بة تةئكيد ئةتوانيت بابةتصكي جوان و بةثصز بنوسيت، بةلاَم لةوانةية ئةوة دوا بابةت بصت بينوسيت."



ئيسماعيل زاير لة سالَي 2004دا لة هةولَصكي رفاندن رزطاري بوو كة تيايدا ثاسةوانة تايبةتييةكةي و سايةقةكةي كوذران. مانطصك لةمةوثصش ئةو عصراقي لةجصهصشت دواي ئةوةي هةرِةشةيةكي كوشتني ثصطةشت لة لايةن يةكصك لة ميليشيا ئاينييةكانةوة كة ئيسماعيل نةيويست ناويان ببات. ئةو وتي كة ثصي رِاطةيةندراوة ناوةكةي لة "ليستي كوشتن" دا لابراوة و ئصستا ثلاني ئةوة دادةنصت بطةرِصتةوة بةغداد.



ئيسماعيل زاير، كة عصراقييةو جنسيةي هؤلَةندي هةية، وتي كة كؤنفرانسصكي ئةوروثي كة ئةم هاوكاري ئامادةكردني كردوو دةربارةي ئةو مةترسيانةي رؤذنامةنوساني عصراقي رووبةرووي دةبنةوةو برِياربوو لةم دواييانةدا ببةسترصت، دواخرا بةهؤي ئةوةي ذمارةيةك لة رؤذنامةنوسان خؤيان شاردووةتةوة.



ئيسماعيل زاير وتي كة هةرِةشةكان وا لة رؤذنامةنوساني عصراق ئةكةن كة خؤيان سانسؤر لةسةر ئيشةكانيان دابنصن هةر لة مةسةلةي طةندةلَييةوة هةتا ميليشياكان.



ئةو وتي كة مانطي ثصشوو بةلايةني كةمةوة ضوار لة ثةيامنصرةكاني وازيان هصناوة بةهؤي ترسيان لة كارةكانيان، هةروةها يةكصكي تر موحةريةركاني وولاَت بةجص ئةهصلَصت دواي ئةوةي كة ضةندين هةرِةشة لة خؤي و لة خصزانةكةي كراوة. ئةو وتي كة زؤربةي رؤذنامةنووسةكان بةرةو ئةردةن هةلَدصن.



حوسةين ئةلياسري، يةكصك لة موحةريرةكاني راديؤي نةوا، كة ئةمةريكا ثشتطيري دارايي دةكات و ثصشتر راهصنراوي IWPR بوو، بة لايةني كةمةوة سص رؤذنامةنووس ئةناسصت كة يان وولاَتيان بةجصهصشتووة يان ثلاني بةجصهصشتني ولاَتيان داناوة. حوسةين وتي كة لة زؤربةي حالَةتةكاندا رؤذنامةنووسان ئيشةكةيان لة هاورِص و دراوسصكانيان ئةشارنةوة.



ئةو وتي، "رؤذنامةنوسان بؤية دةكرصنة جص ئامانج ضونكة عادةتةن راستييةكان بلاَودةكةنةوة."



حوسةين دووثاتيكردةوة كة بةشصوةيةكي طشتي سياسةتمةداران رصز لة ئازادي ئةطرن، هةرضةندة ياسايةكي رةسمي ضاثةمةني نيية، و نايانةوصت نفوزيان لةسةر ميدياكان هةبصت. بةلاَم ئيسماعيل زاير وتي كة ئةستةمة بؤ رؤذنامةنوساني دةزطا سةربةخؤكاني هةوالَ بةلَطةنامةو سةرضاوة رةسمييةكاني حكومةتيان دةستكةوصت.



رؤذنامةنوسةكان وتيان كة زؤر طرنطة حكومةت هةلَوصستصكي توندتري هةبصت بةرامبةر بة كوشتني رؤذنامةنوسان و كارمةنداني راطةياندنةكان.



ئيسماعيل زاير وتي، "ئصمة هةلَوصستصكي توندمان ئةوصت كة تيايدا خةلَك بزانن ئةطة رؤذنامةنووسان [بكوذن] هةرطيز قوتاريان نابصت."



رؤذنامةنوسان لة باكوري عصراق كةمتر ترسي مةسةلةي ئةمنيان هةية بةلاَم تصبصني زيادبووني رصذةي طرتن و بصزاركردني هاوكارةكانيان كردووة. هةروةها ذمارةيةكي زؤريش نيطةراني خؤيان لةو ياساي ضاثةمةنيية دةربرِيوة كة برِيارة لة سةرةتاي مانطي ثصنجدا بضصتة بةردةم ثةرلةماني كوردستان.



ئاسؤس هةردي، سةرنوسةري هةفتةنامةي سةربةخؤي ئاوصنة، وتي كة لة باكوور "ثةراوصزخستني ئازادي قسةكردن" هةية.



ئاسؤس وتي، "كاتص كة ضوارضصوةيةكي ياسايي نةبصت ثارصزطاري ئازادي قسةكردن بكات، ئةوا ئةو كاتة ئةمصنصتةوة سةر سياسةتمةداران [ضؤن رةفتار لةطةلَ بارودؤخةكةدا دةكةن]."



لة كاتصكدا كة بلاَوكراوةكاني حزبة سياسييةكان بالاَدةستن لة عصراقدا، لة ناوضةكاني باكوردا زؤر بةهصزن كة تيايدا يةكصتي نيشتماني كوردستان و ثارتي ديموكراتي كوردستان كؤنترؤلَي راطةياندن و حكومةت دةكةن.



سةنديكاني رؤذنامةنووساني كوردستان رصكخراوصكي ثصشةنطي ثيشةي راطةياندنةوة لة لايةن رؤذنامةنووساني سةر بة حزبةكانةوة بةرِصوةدةبرصت.



رصكخراوةكة لةطةلَ رؤذنامةنووسان و ثسثؤراندا كاري كردووة بؤ دارِشتني رةشنوسي ياساي ضاثةمةني كة بووتة مايةي طفتوطؤي طةرم بةهؤي ئةوةي كة دةستةواذةي قةدةغةكردني بلاَوكردنةوةي تصداية وةك ئةوةي ئةطةر بابةتةكة "دذي دابونةريتي طشتي بصت، "ببصتة هؤي توندوتيذي و تيرؤر،" " زيان بة "بةرذةوةندي بالاَي هةرصمةكة،" بطةيةنصت يان ناوزرِاندنبصت بؤ طروثة ئاينييةكان.



ياساكة سص مانط لةمةوثصش ثصشنيازكرا. فةريد زامدار، سةرؤكي لقي سلصماني سةنديكاي رؤذنامةنووساني كوردستانة لة سلصماني، هةروةها لة دةزطاي راطةياندني يةكصتي نيشتماني كوردستان كاردةكات، وتي كة سةنديكاش سكالاَي لة لايةن "رؤذنامةنوسانة موتةحفيزةكانةوة" ثصطةشت ئةوانةي كة" وا باسي [مسوةدةكة] دةكةن كة وةك ئةوةي ئاخري دنيابصت."



ئةو وتيشي كة سةنديكاكة ياساكةي فراوانكردوة بؤ ئةوةي كة ميدياي ئةليكترؤني [ئينتةرنيت] و راديؤش بطرصتةوة.



فةريد زامدار وتي، "بةنيسبةت منةوة ئازادي رةها نيية،" هةروةها وتيشي، "تةنها ماف نيية، بةلَكو ئةركيش هةية."



يةكصكي تر لة دةستةواذةكان ئةوةية كة رؤذنامةنوسان ناتوانن نهصنييةكاني سوثاو تةفاسيلي كؤبوونةوةكاني تايبةت بة بةرطري هةرصم بلاَوبكةنةوة. هةروةها رصطردةبصت لةبةردةم رؤذنامةنوساندا لة بةدةستهصناني زانياري نهصني يان ئةو زانياريانةي كة لةوانةية ئاسايش بخاتة مةترسييةوة.



ئاسؤس وتي، "ئةو كصشةكةية، كص برِياردةدات كام قةزية ثةيوةندي بة ئاسايشي نةتةوةييةوة هةية؟ ثصناسةي ئاسايشي نةتةوةي ضيية؟"



لة كاتصكدا ياساكة ئةنصردرصت بؤ ثةرلةمان كة طرتني رؤذنامةنووسان روولةزيادبوونة.



ئاسؤس هةردي، سةرنوسةري ثصشووي هةفتةنامةي سةربةخؤي هاولاَتي، توانا عوسمان سةرنوسةري هاولاَتي، رؤذي 2ي ئايار حكومدران بةهؤي بلاَوكردنةوةي زانياري نادروست. عومةر فةتاح، سةرؤك وةزيراني ئيدارةي سلصماني دةعواي لة سةر رؤذنامةكة قةيدكردبوو لةسةر بابةتصكي هاولاَتي كة طواية عومةر فةتاح دوو كارمةندي دةركردووة بةهؤي ئةوةي تةلةفؤني مالَةكةيانيان برِيوة ضونكة سةرؤك وةزيران ثارةي تةلةفؤني نةدابوو.



ئاسؤس و توانا شةش مانط حكومدران [ بةبص جصبةجصكردنٍ] و هةريةكةي 75 هةزار ديناريش غةرامةكران.



كةمال سةيد قادر بة 30 سالَ حكومدرا دواي نوسينصكي توندو رةخنةطرانة دذي سةرؤكي هةرصمي كوردستان، مةسعود بارزاني. لة ذصر فشاري رصكخراوةكاني رؤذنامةنووسي نصودةولَةتي و ناوخؤييدا، حوكمةكةي كةمكرايةوة بؤ 18 مانط و دواتر جصبةجصنةكرا.



جؤلَ كةمثانيا، وتي، "ناتوانيت بلَصيت ثشتطيري ئازادي ضاثةمةني و ديموكراسي ئةكةم لة هةمان كاتدا رؤذنامةنوسان فرِصبدةيتة ناو زيندانييةوة."



رؤذنامةنووساني كوردستان سكالاَي ئةويانكردووة كة هصزةكاني ئاسايش كامصراو دةفتةرو هةندص جاريش وةرِسيانكردوون يان لصيانداون لة كاتص تةغتيةكردني خؤثشانداندا. هةندصكيش بؤ ماوةيةكي كورت زيندانيكراون. دواي ئةوةي توندوتيذي لة مانطي ئازاردا لة هةلَةبجة روويدا، سةنديكاي رؤذنامةنووسان داواي لة رؤذنامةنووسان كرد كة كةرةستةكانيان [رةسم و كاسصتي ظيديؤ] تةسليم بكةن [ بة دةسةلاَتداران] بؤ ئةوية بارمةتيان بدةن لة دةستطيركردني خؤثشاندةران.



حةوصز حةوصزي، كة بؤ هاولاَتي ئةنوسصت، دادطايي ئةكرصت بة تؤمةتي ناوزرِاندن لةسةر و ووتارصكي كة داوا لة كوردي عصراق ئةكات هةرصمةكةيان جصبخصلَصن ضونكة سةركردةي باشيان نيية. ئةو يةكصتي نيشتماني كوردستان و ثارتي ديموكراتي كوردستاني بة فيرعةونةكان ناو بردووة.



فةريد زامدار وتي، "زؤر جار رؤذنامةنووسة موتةحةيزةكان كصشةمان بؤ دروست ئةكةن."



لة كاتي ضاوثصكةوتني لةطةلَ IWPRدا، فةريد زامدار تةلةفؤنصكي بؤكرا بؤ دةربارةي رؤذنامةنوسصك كة دةعواي لةسةر تؤماركرابوو بةتؤمةتي تةشهير. ئةو وتي كة سةنديكا دةبصت ثارصزةر بؤ ئةندامةكاني دابين بكات، تةنانةت ئةطةر سةنديكا رازيش نةبصت بةوةي رؤذنامةنووسةكان ئةينووسن.



سةرضاوةيةك لة ئاسايش، كة نةيويست ناوي ئاشكرابكرصت، وتي دةستطيركردني رؤذنامةنووسان زياديكردووة، و ئةمةش لةسةر ميزاجي كاربةدةستاني حزب و حكومةتة. ئةو وتي زؤر جار دةستطيركردنةكانيش بص فةرماني حاكمن، "كاربةدةستان بة ئارةزووي خؤيان رؤذنامةنووس دةستطير دةكةن بص ئةوةي لصثرسينةوةيان لةطةلَدا بكرصت."



تياري راس موحةريري IWPRة لة عصراق. رؤذنامةنووساني راهصنراوي IWPR زةينةب ناجي لة بةغدادو ئامانج خةليل لة سلصماني هاوكاري ئامادةكردني ئةم راثؤرتةيان كردووة.
Frontline Updates
Support local journalists