სირიელი სომხებისთვის ყარაბაღი ახალი სახლი ხდება

სირიის კონფლიქტს გამოქცეულ სომხებს მთიანი ყარაბაღის ხელისუფლება გულითადად ღებულობს და საცხოვრებლითაც უზრუნველყოფს.

მთიანი ყარაბაღის ქაშათაღის რაიონის განსახლების განყოფილების უფროსი რობერტ მატევოსიანის თქმით უკვე 25 ოჯახი გადმოსახლდა მას შემდეგ რაც სირიაში სამოქალაქო ომი დაიწყო.

,,ქოვსაკანში ჩამოსული ოჯახების პირველ ნაკადს უკვე საკუთარი სახლები აქვთ, ხოლო დანარჩენ ოჯახებს საცხოვრებლი ბინები ახალშეკეთებულ კორპუსში დაურიგდათ. ისინი ვინც ბერძორში ჩასახლდნენ ჯერ-ჯერობით უფასოდ ცხოვრობენ ერთ-ერთ მცირე სასტუმროში,“-ამბობს ის.

აზერბაიჯანი, რომელიც კონფლიქტის შედეგად დევნილ ასი ათასობით ადამიანს იფარებს ყარაბაღს თავის ტერიტორიად მიიჩნევს. ოფიციალური პირები, და არა მარტო ისინი, აღშფოთებულები არიან განსახლების პროგრამის გამო და მას საერთაშორისო სამართლის დარღვევად მიიჩნევენ.

„ჩვენ არსებული მდგომარეობის შესახებ უკვე ვაცნობეთ გაერთიანებული ერებისა და ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციებს,“-აცხადებს აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელი ელმან აბდულაევი. „ეს არ არის პირველი შემთხვევა როდესაც სომხეთი უკანონო ჩასახლებას ახორციელებს მთიან ყარაბაღში. ეს პროვოკაციაა და ის აფერხებს სამშვიდობო პროცესს.“

არსებული სიტუაციის გამო აზერბაიჯანი პასუხისმგებლობას სომხეთს აკისრებს და უარს აცხადებს ყარაბაღთან მოლაპარაკებებში ჩართვაზე.

ქაშათაღის რაიონი, რომელსაც აზერბაიჯანი გუბადლის უწოდებს, ლაჩინის კორიდორის ნაწილს წარმოადგენს, მიწის ეს მონაკვეთი საბჭოთა კავშირის არსებობის დროს ერთმანეთისაგან ყოფდა სომხეთის რესპუბლიკასა და სომეხი უმრავლესობით დასახლებული მთიანი ყარაბაღის რეგიონს, რომელიც ადმინისტრაციულად აზერბაიჯნის შემადგენლობაში შედიოდა.

1992 წელს, ყარაბაღის კონფლიქტის დაწყებიდან მალევე, სომხეთის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს ეს კორიდორი და ამგვარად სომხეთთან პირდაპირი სახმელეთო კავშირი დაამყარდა.

ყარაბაღმა თავი დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოაცხადა, მაგრამ საერთაშორისო აღიარება არ მიუღია. 1994 წლის ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ შეთანხმების შემდეგ მოლაპარაკებების გზით უთანხმოების მოგვარების მრავალი მცდელობა უშედეგო აღმოჩნდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ქაშათაღი ტერიტორიულად ყარაბაღის ყველაზე დიდ რაიონს წარმოადგენს მისი მოსახლეობა 2011 წელს მხოლოდ 8 500 ადამიანს შეადგენდა, რადგან მოსახლეობის უმეტესობა ომის დროს გაიხიზნა და ამჟამად აზერბაიჯანში ცხოვრობს.

ადგილობრივი ხელისუფლება ნებისმიერ ახალჩამოსულს გულითადად ღებულობს და ყველანაირად ცდილობს მოსახლეობის ზრდას შეუწყოს ხელი.

ახალმოსახლეთათვის სახლები შენდება ან რეკონსტრუქცია უტარდება იმ ძველ სახლებს, რომლებიც ომის შემდეგ დაცარიელდა და ხშირად სამშენებლო მასალის გამოყენების მიზნით ნადგურდებოდა.

მატევოსიანის თქმით სირიელი სომხები უზრუნველყოფილნი არიან სამუშაოთი და საკვებითაც.

„ჩვენ ოჯახებს მიწის დიდ ნაკვეთებს ვურიგებთ დასამუშავებლად,“-დასძინა მან.

მატევოსიანის თქმით მის რაიონში გადმოსვლის თხოვნით მას კიდევ ათი ოჯახი დაუკავშირდა.

„ჩვენ მზად ვართ მივიღოთ ყველა ვინც მოგვმართავს შესაბამისი თხოვნით. ქაშათაღის მკვიდრნი გაგებით ეკიდებიან პრობლემას და არ წუხდებიან იმით რომ  მათი სახლები არ რემონტდება. მოსახლეობა მზადაა მოძმე სომხებს დახმარების ხელი გაუწოდოს.“ – ამბობს ის.

ვარდან პოღოსიანი ერთ-ერთი ახალმოსახლეთაგანია ბერძორში, მან აქ თავისი მეუღლე ლუსვარდი და ერთი წლის ქალიშვილი ჩამოიყვანა.

ის ამჟამად სატელეფონო კომპანია ყარაბაღ ტელეკომში მუშაობს, მისი მეუღლე ლუსვარდი კი სასტუმროში. მათ უკვე შემოუერთდნენ ვარდანის ძმა და ლუსვარდის მშობლები.

„მე არჩევანი ყარაბაღზე უყოყმანოდ შევაჩერე,“ამბობს ის. „სომხეთში ცხოვრება არ მინდოდა-აქ უფრო სიმშვიდეა. სომხეთში 15 დღე დავყავი და შემდეგ სირიაში დავბრუნდი. ამის შემდეგ კი გადავწყვიტე ყარაბაღში ჩამოვსულიყავი საცხოვრებლად.“

აზერბაიჯანელი მაღალჩინოსნები აცხადებენ, რომ განსახლების ეს სქემა არის მიზანმიმართული ხრიკი რათა შეფერხდეს ყარაბაღის ირგვლივ დავის მოგვარების პროცესი და გამოირიცხოს დევნილთა თავიანთ სახლებში დაბრუნების შესაძლებლობა.

„ყარაბაღი აზერბაიჯანის მიწაა. მიუღებელია იქ სირიელი სომხების ჩასახლება აზერბაიჯანის ნებართვის გარეშე,“ ამბობს აბდულაევი. „ეს არის საერთაშორისო სამართლისა და აგრეთვე იმ აზერბაიჯანელთა უფლებების დარღვევა, რომელთაც იძულებით დაატოვებინეს მთიანი ყარაბაღი.“

მისივე განცხადებით, „სამწუხაროა, რომ საერთშოროსო საზოგადოება ამ საკითხზე დუმილს ამჯობინებს.“

პოღოსიანი აზერბაიჯანის პროტესტს პრობლემად არ მიიჩნევს.

„ნამდვილად ვერ ვხვდები რატომ უნდა გავითვალისწინოთ აზერბაიჯანის რეაქცია,“ ამბობს ის. „ეს ჩვენი მიწებია. აზერბაიჯანელების ადგილი აქ არ არის, მანამ სანამ არ შედგება სამშვიდობო შეთანხმება, რომელიც საშუალებას მისცემს ყველა დევნილს საკუთარ სახლებს დაუბრუნდნენ.“

„ჩვენ ბევრი რამ დავკარგეთ სირიაში, აქაურობა ჩვენთვის თავშესაფარი გახდა. ჩვენ აქ დასახლებას და ამ ადგილების განვითარებას ვაპირებთ,“ თქვა მან.

ერთ-ერთი სირთულე რაც ახალმოსახლეებს აქ ექმნებათ არის სომხურის განსხვავებული დიალექტი.

„ყარაბაღული და აღმოსავლეთ სომხური დიალექტები ცოტათი რთულად გასაგებია, მაგრამ ჩვენ ამას გავუმკლავდებით, ნელ-ნელა ყველაფერს შევეჩვევით და შევძლებთ ერთმანეთის გაგებას,“ ამბობს პოღოსიანი. „ეს იგივე ენაა, უბრალოდ ბგერები და წერის სისტემაა განსხავვებული. ბოლოს და ბოლოს ჩვენ ყველანი სომხები ვართ.“

მატევოსიანის თქმით ენასთან ადაპტირების მიზნით სკოლებში ინდივიდუალური გაკვეთილებიც კი ტარდებოდა იმ ბავშვებისთვის რომლებიც ადგილობრივ სკოლებში იწყებდნენ სწავლას.

აზერბაიჯანელი აქტივისტები გააღიზიანა მათი მთავრობის უმოქმედობამ ამ საკითხთან მიმართებაში.

„მე უკმაყოფილო ვარ აზერბაიჯანის მთავრობის მოქმედებით. ერთადერთი რაც მან გააკეთა არის ის, რომ საქმის კურსში ჩააყენა საერთაშორისო ორგანიზაციები. ეს არის და ეს,“ ამბობს აკიფ ნაღი, ყარაბაღის განმათავისუფლებელი ორგანიზაციის მეთაური. „ის იქცევა როგორც არასამთავრობო ორგანიზაცია და არა როგორც ხელისუფლება…მისი აზრით გაეროს საქმის კურსში ჩაყენება საკმარისია.“

ნაღი მიმართავს ხელისუფლებას მოითხოვოს სომხეთის მიმართ საერთაშორისო სანქციების დაწესება და დაუყოვნებლივ უზრუნველყოს განსახლების შეწყვეტა.

ყარაბაღში ადამიანის უფლებათა აქტივისტები არ იზიარებენ აზერბაიჯანელთა უკმაყოფილებას.

კარენ ოჰანჯანიანი, ჰელსინკის ინიციატივა-92 ყარაბაღის კომიტეტის კოორდინატორი, აღნიშნულ პროგრამას „სოლიდარობის დემონსტრირებას“ უწოდებს.

უფრო მეტიც, ის ამბობს, რომ სირიელი სომხები საზოგადოებისთვის ღირებული შენაძენი იქნება.

„ისინი ტრადიციული საზოგადოებიდან მოდიან, სადაც თანამშრომლობის კულტურა ძალიან განვითარებულია. მათგან ბევრი ბიზნესმენი იყო და კარგი განათლებაც აქვთ მიღებული. მათი საორგანიზაციო უნარები ეკონომიკისა და სხვა სფეროებში მნივნელოვნად შეუწყობს ხელს მთიანი ყარაბაღის განვითარებას,“ამბობს ოჰანიანი.

საქველმოქმედო ორგანიზაციები ყარაბაღსა და სომხეთში დახმარებას სთავზობენ ახალჩამოსულებს. მათგან სამი აპირებს ძველი კორპუსების აღდგენას და მათ საცხოვრებლად ვარგისიან ბინებად გადაკეთებას.

არტაკ ბეგლარიანი, არასამთავრობო ორგანიზაციის „ნება“ ხელმძღვანელი, სირიიდან დევნილებთან შეხვედრის შემდეგ აღტაცებული იყო მათი გამძლეობით.

„რასაკვირველია არის სირთულეები, ყველამ იცის რომ ისინი სირიაში უკეთეს პირობებში ცხოვრობდნენ, მაგრამ მთავარია ის, რომ ისინი მზად არიან მუხლჩაუხრელად იშრომონ.“

ასეთი ოპტიმიზმის მიუხედავად , რიჩარდ გირაგოსიანი, რეგიონალური კვლევების ცენტრის დირექტორი ერევანში, განსახლების გრძელვადიანი მდგრადობის პერსპექტივას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს. ის ყურადღებას ამახვილებას იმ გარემოებაზე როდესაც ყარაბაღში ასეთივე ნაკადით ადრე ლიბანელი სომხები ჩასახლდნენ, მაგრამ საბოლოოდ ვერ გაძლეს და იქაურობა დატოვეს.

სირიელი სომხების დამკვიდრებას ხელს უშლის არა მარტო ყარაბაღის ხელისუფლების არასაკმარისი შესაძლებლობები და რესურსები, არამედ ისიც, რომ რეგიონალური გარემო მათი განსახლებისთვის არაკეთილგანწყობილია.

„სიტუაცია ადგილზე კიდევ უფრო არასტაბილურია, რადგან ომის საფრთხე ჩრდილად დასდევს ყარაბაღს და მთელ რეგიონს,“ამბობს რიჩარდ გირაგოსიანი.

ჰაიკ  გაზარიანი არის გაზეთ Hetq („კვალი“) კორესპონდენტი სტეპანაკერტში, ყარაბაღი.

შაჰლა სულტანოვა არის თავისუფალი ჟურნალისტი აზერბაიჯანში.