احمدی‌نژاد وزیر خارجه‌اش را دوست ندارد

رییس‌جمهوری ایران و وزیر امورخارجه‌اش در حالی برای شرکت در پنجاه و ششمین اجلاس عمومی سازمان ملل در نیویورک به سر می‌برند که به تازگی دعوای سختی را با یک‌دیگر پشت سر گذاشته‌اند.

ماجرا زمانی آغاز شد که در آخرین روز مردادماه محمود احمدی‌نژاد در اقدامی بی‌سابقه در جمهوری اسلامی چهار نماینده ویژه خود (پلنی‌پوتنشری) را در حوزه امور خاورمیانه، آسیا، دریای خزر و افغانستان منصوب کرد. شاخص‌ترین این افراد، اسفندیار رحیم مشایی، دوست و فامیل نزدیک رییس‌جمهوری است که به عنوان نماینده ویژه در امور خاورمیانه منصوب شد. به اعتقاد بسیاری رحیم‌مشایی در عمل همه‌کاره دستگاه ریاست جمهوری پس از احمدی‌نژاد است.
این اقدام با واکنش شدید مقامات وزارت امورخارجه و تعدادی از نمایندگان مجلس روبرو شد که همگی آن را نشانه موازی‌کاری در سیاست خارجی و دور زدن وزارت امورخارجه دانستند.

وزیر امورخارجه، مستقیما به آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران درباره این کار شکایت کرد و رهبری هم از او حمایت کرد. آیت‌الله خامنه‌ای در دیداری که با رئیس جمهوری در روز سی‌ام اوت داشت گفت که وزارت امور خارجه "مسئول هدایت منسجم و برنامه‌ریزی شده همه مسایل سیاست خارجی و روابط با دیگر کشورهاست" و افزود "اعتماد به وزیران در چارچوب اختیارات و وظایفشان" باید رعایت شود.

به نظر می‌رسید که احمدی‌نژاد در برابر خواسته رهبری مقاومت می‌کند. علی‌اکبر جوانفکر، مشاور مطبوعاتی او حتی در یادداشتی پس از سخنان خامنه‌ای تعیین نمایندگان ویژه توسط رییس‌جمهوری را بخاطر کم تحرکی و انفعال وزارت خارجه با آن دستگاه عریض و طویلش دانست.

ماجرا وقتی داغ‌تر شد که منوچهر متکی وزیر امورخارجه انتقاد شدیدی از حمید بقایی، نماینده ويژه رئیس‌جمهوری در امور آسیا کرد که به تازگی در جریان یک همایش در تهران از نسل‌کشی ارامنه توسط ترک‌ها در سال ۱۹۱۵میلادی سخن گفته بود، موضوع حساسی که ایران همواره درباره آن سیاست سکوت را در پیش گرفته بوده است. وزیر خارجه ترکیه خواستار توضیح تهران در خصوص سخنان بقایی شده بود.

متکی از مقامات دولت احمدی‌نژاد خواست که "با ناپخته سخن گفتن" هزینه کشور را در عرصه سیاست خارجی بالا نبرند و تاکید کرد که سخنان رهبر ایران باید "فصل الخطاب" برای دولت باشد.

دو هفته بعد از سخنان آیت‌الله خامنه‌ای و در حالی که ۱۲۲ نماینده مجلس نیز طی تذکری کتبی به محمود احمدی‌نژاد خواستار "تبعیت محض از فرمایشات رهبری" و "پرهیز از موازی کاری در مساله سیاست خارجی کشور و انتخاب نمایندگان ویژه" شده بودند رییس‌جمهوری به ظاهر کوتاه آمد و طی احکام جدیدی عنوان نمایندگان ويژه خود را به مشاور تغییر داد و البته دو نام تازه هم به لیست مشاوران تازه خود در امور مناطق مختلف جهان افزود.

تغییر این عناوین، بنا به نظر قریب به اتفاق کارشناسان، در نحوه فعالیت و برنامه‌ریزی این افراد در حوزه سیاست‌خارجی تغییر چندانی نخواهد داد و همه این‌ها حاکی از آن است که احمدی‌نژاد با قاطعیت درصدد گسترش نفوذ خود در حوزه سیاست خارجی است. حوزه‌ای که به صورت سنتی تحت نظارت عالیه رهبری است.

وزارت خارجه ایران طبق قانون اساسی زیر نظر رییس‌جمهوری است اما وزیر این وزارتخانه، خود را بیشتر ملزم به تبعیت از دستورات رهبری می‌داند. تاکنون تمامی وزرای خارجه جمهوری اسلامی با نظر رهبر انتخاب شده‌اند. بیت رهبری حتی در انتخاب سفرای ایران در سفارتخانه‌های مهم خارجی نیز حساس است. یک نمونه آشکار در این باره انتخاب سفیر ایران در بغداد است که تحت نظر آیت‌الله خامنه‌ای و با نظر مستقیم سپاه پاسداران صورت می‌گیرد.

احمدی‌نژاد از اولین سال ریاست جمهوری خود تلاش کرده که قدرت و اختیار بیش‌تری در عرصه سیاست خارجی داشته باشد. با دخالت‌ها و کارشکنی‌های متعدد او علی لاریجانی ـ دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و مسوول وقت پرونده هسته‌ای ـ در میانه مذاکرات با خاویر سولانا ـ استعفا داد. آیت‌الله خامنه‌ای در آن هنگام جانب احمدی‌نژاد را گرفت و سعید جلیلی، دوست نزدیک رییس جمهوری را که البته مورد اعتماد رهبری هم بود جایگزین لاریجانی کرد.

اختلافات رییس‌جمهوری با وزیر امورخارجه‌اش برای کسانی که از نزدیک در جریان امور هستند تازگی نداشت. یک نمونه این اختلافات بر سر ابوالفضل ظهره‌وند بروز کرد، کسی که اخیرا احمدی‌نژاد به عنوان نماینده ویژه خود در امور افعانستان منصوب کرده بود. ظهره‌وند سفیر سابق ایران در رم بود. او کسی است که مدعی شد هنگام شرکت احمدی‌نژاد در کنفرانس سالانه خواربار جهانی در رم گروهی از راه تابش اشعه ایکس قصد ترور احمدی‌نژاد را داشته‌اند. مدتی بعد منوچهر متکی ظهره‌وند را از سفارت ایران در رم برکنار کرد.

نمونه دیگر اختلافات در جریان همایش جنجال‌برانگیز ایرانیان خارج از کشور در تهران در مردادماه بروز کرد. پیش از این، پیگیری مسائل مربوط به ایرانیان خارج از کشور، زیر نظر وزارت خارجه بود، اما به دستور احمدی‌نژاد، اسفندیار رحیم مشایی، دوست و فامیل نزدیک او به عنوان مسوول ایرانیان خارج از کشور منصوب شد. مهمانان متعددی که در این همایش حضور داشتند از دعوا و رقابت کارمندان وزارت خارجه با دار و دسته دفتر ریاست‌جمهوری خبر داده‌اند. اختلافات تا آن‌جا بالا گرفت که روز دوم برگزاری همایش کارمندان وزارت خارجه کار را رها کردند و عده تازه‌ای از دفتر ریاست جمهوری جایگزین آن‌ها شدند.

حمایت آیت‌الله خامنه‌ای از وزیرخارجه کنونی موجب نشده که در رفتار احمدی‌نژاد با او تغییر حاصل شود. یک منبع موثق می‌گوید در جریان جلسه‌ای که اخیرا با حضور مقامات عالی‌رتبه ایران برگزار شد، وقتی منوچهر متکی از عدم موفقیت ایران در جلب نظر آژانس انرژی اتمی برای لغو بازرسی‌های متناوب از تاسیسات ایران سخن گفت، احمدی نژاد با تحقیر و عتاب وزیر خارجه‌ را خطاب قرار داده بود. او همچنین از متکی به خاطر پیوستن دو دیپلمات ایرانی به مخالفان موسوم به جنبش سبز و پناهنده شدن آن‌ها در اروپا انتقاد کرده بود و این اتفافات را ناشی از بی‌لیاقتی او در اداره مجموعه خود دانسته بود.

برای همین است که بلافاصله پس از حمایت رهبر جمهوری اسلامی از وزیر امورخارجه، روزنامه‌ها و سایت‌های طرفدار احمدی نژاد از برکناری متکی خبر دادند. خبری که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران به سرعت آن را تکذیب کرد.
قدرت‌الله علیخانی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران معتقد است احمدی‌نژاد "این کارها را می‌کند تا وزیر خارجه بالاخره قهر کرده و استعفا دهد."

دیپلمات‌های مقیم نیویورک نباید چندان تعجب کنند اگر که تفاوت‌هایی در گفتار و رفتار رییس‌جمهوری ایران و وزیر امورخارجه‌اش در جریان اجلاس کنونی سازمان ملل مشاهده کردند. همه چیز بستگی به این دارد که هنگام بازگشت از این سفر، رهبر جمهوری اسلامی تا چه حد بخواهد برای حمایت از منوچهر متکی مایه بگذارد و البته وزیر خارجه هم چه‌قدر پوست‌کلفت باشد که از رفتارهای احمدی‌نژاد خم به ابرو نیاورد و استعفا ندهد.

از هم‌اکنون نام‌های جدیدی برای تصدی سمت وزارت خارجه در محافل سیاسی ایران شنیده می‌شود.