چاره‌های ایران بدون موشک‌های روسی

انصراف روسیه از تحویل ضد موشک‌های اس ‌ـ ۳۰۰ گرچه انتقاد تند مقام‌های ایران را همراه داشت اما واقعیت این است که آن‌ها از مدت‌ها پیش برنامه‌های جایگزینی را در صورت دریافت‌نکردن این موشک‌ها دنبال می‌کردند؛ برنامه ساخت یک سیستم بومی مشابه برای دفاع موشکی.

قرارداد ۲۵ دسامبر ۲۰۰۷ که کرملین را متعهد به تحویل موشک‌های ضدهوایی اس ‌ـ ۳۰۰ تا سال ۲۰۰۹ به تهران می‌کرد از ابتدا با واکنش‌های واشینگتن و فشارهای تل‌آویو مواجه شد. در نظر این دو مجهز شدن ایران به پنج گردان از این موشک‌های زمین به هوا بیش از هر زمان معادله‌های دفاعی – نظامی در خاورمیانه را به هم می‌زد. سامانه‌ اس ‌ـ ۳۰۰ قادر به رديابي و شليك به هواپيماها، موشك‌هاي كروز و موشك‌هاي بالستيك در فاصله‌اي حدود ۱۴۴ كيلومتري و در ارتفاعي بالغ بر ۲۷ هزار متري است.

علاءالدین بروجردی، رئيس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس ایران گفته که روسیه باید بابت فسخ قراردادی که به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار بسته شده، غرامت بپردازد. اما به نظر می‌رسد روس‌ها خود را مجبور به پرداخت غرامت هم نمی‌بینند. خبرگزاری روسی اینترفاکس به نقل از سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مورد احتمال تصمیم ایران برای شکایت از روسیه به دلیل فسخ قرارداد اس ‌ـ ۳۰۰ اعلام کرد که تصمیم روسیه در مورد این قرارداد مشمول شرایط فورس ماژور (قوه قهریه) است و در قراردادهای تجاری، بند فورس ماژور به شرایطی بیرون از اختیار طرف یا طرفین قرارداد اختصاص دارد که بروز آنها مانع از عمل به تعهدات مندرج در قرارداد می شود.

برای همین است که روزنامه جوان که وابسته به سپاه پاسداران ایران است پیش‌بینی کرده ایران برای دریافت غرامت به دادگاه لاهه رجوع خواهد کرد. "جوان" رقم غرامت را چیزی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار اعلام کرده است.

سردار احمد وحيدي، وزیر دفاع ایران لغو قرارداد اس ‌ـ ۳۰۰ را یک "آبروریزی" برای روسیه خواند و به صراحت گفت " روس‌ها نشان دادند قابل اعتماد نیستند." اما حقیقت این است که ایرانی‌ها چندان هم شوکه نشده‌اند. وحیدی اعلام کرده که ایران توليد پدافند هوايي با برد بلند را در دستور كار خود دارد.

در حقیقت از همان بهار سال ۱۳۸۸ که محموله موشک‌های اس ‌ـ ۳۰۰ خلاف برنامه به دست ایران نرسید، چاره‌اندیشی آغاز شده بود.

انتصاب احمد وحیدی به سمت وزارت دفاع ایران نخستین گام بود. وحیدی در دهه نود میلادی صنایع دفاعی و به خصوص کارخانه‌های ساخت موشک را در ایران راه‌اندازی کرده بود. مدتی بعد او منوچهر منطقی مردی که آیت‌الله خامنه‌ای او را پدر موشکی ایران لقب داده به ریاست سازمان صنايع هوایی نیروهای مسلح منصوب کرد.

منطقی تنها در پروژه‌های موشکی ایران معروف نیست. اکبر هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطراتش از منطقی به عنوان کسی یاد می‌کند که در سال‌های ابتدایی جنگ ایران با عراق نخستین رادار ایرانی را ساخت: "برای ساخت رادار در جنگ مشکل داشتیم. کسی هم به ما رادار نمی‌داد. روزی در دفتر کارم نشسته بودم که جوانی لاغر اندام و قدبلند وارد شد و گفت اگر به ما امکانات بدهید با توان داخلی رادار خواهیم ساخت. امکانات داده شد و طولی نکشید که آن جوان و تیمش موفق به ساخت اولین رادار ایرانی شدند."

منطقی که مدیر پروژه ساخت موشک شهاب ۳ بوده، در طراحی و ساخت ماهواره امید ایران نیز دستی بر آتش داشت و در دوران ریاست جمهوری خاتمی به مدیریت شرکت ایران‌خودرو منصوب شد. هرچند او به خاطر انتقادهایش از برنامه‌های اقتصادی محمود احمدی‌نژاد از دولت طرد شد اما از دستانی بالاتر همراه دیگر نیروهای تیمش برای ایجاد تحول در سیستم هوایی نظامی فراخوانده شد. معروف است که تاكنون ۳۰۰ نفر از بهترين متخصصان صنعت هوايي ایران را شخصا گزينش كرده و گردهم آورده است.

آذرماه ماه سال گذشته سردار محمد حسن منصوريان معاون هماهنگ‌كننده قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبيا - که مسووليت دفاع از آسمان ایران را برعهده دارد - برای نخستین‌بار از برنامه ايران براي طراحي يك سپر دفاع موشكي برد بلند به خصوص برای مقابله با موشک‌های بالستیک خبر داده بود. او البته اذعان کرده بود که "راه آساني" برای این کار پيش روی ایران نیست.

آنچه واضح است این که طی یک‌سال گذشته ایران برای ارتقای سیستم پدافند هوایی خود تلاش کرده است. ايران مدعی است در زمينه ساخت انواع رادارها نیز به خودكفايي كامل رسيده‌ است. ایران اخیرا سامانه‌ جديد پدافند هوايي مرصاد را با استفاده از موشك‌هاي شاهين با برد متوسط ۴۰ کیلومتر به راه انداخته که به ادعای مقام‌های ایران از سیستم مشابه موشک‌های هاگ بهتر است و قادر است هواپيماها و بالگردهاي دشمن را به صورت هوشمند و با سرعت مافوق صوت، تعقيب کرده و مورد هدف قرار دهد. در کنار آن يك سامانه پدافندي برد كوتاه توپخانه‌اي با نام "مصباح یک" كه توان شليك چهار هزار گلوله در دقيقه را دارد نیز براي مقابله با تهديدها در ارتفاع‌های پایين همچون موشك‌هاي كروز به كار گرفته شده است.

در رژه نیروهای مسلح در روز ۲۹ فروردین گذشته، ایران یک سامانه برد بلند دفاع موشکی را به نمایش گذاشت که به گفته مقامات ارشد نظامی شبیه مدل روسی آن یعنی اس ‌ـ ۳۰۰ بود. حسن فيروزآبادي، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح در پاسخ به سوال خبرنگاري درباره جزييات بيشتر درباره این سامانه‌ تنها به گفتن این عبارت كوتاه آن‌هم به زبان انگليسي اكتفا كرد: "unknown system"

احتمال این که ایران نمونه اس ‌ـ ۳۰۰ را از یک منبع خارجی به دست آورده باشد وجود دارد. خبرگزاری فارس مردادماه در خبری که به سرعت آن را از سایت خود حذف کرد نوشته بود که دو فروند از موشک‌های اس ‌ـ ۳۰۰ از بلاروس و دو فروند دیگر از یک منبع ناشناس دیگر وارد ایران شده‌اند. بلاروس این ادعا را تکذیب کرد.

البته کارشناسان نظامی چندان ادعای ایران در مورد ساخت مشابه اس ۳۰۰ را باور نمی‌کنند. خبرگزاری ریانوستی در گزارشی به نقل از روزنامه‌های روسی پس از نمایش سامانه دفاع موشکی در ایران نوشت کارشناسان یقین دارند که ایرانی‌ها به تنهایی توان ساخت مشابه سیستم‌های ضدموشکی روسی را ندارند، اما می‌توانند مشابه سیستم‌های اچ‌کیو۹(HQ9) که چین به ایران فروخته بود را بسازند.

ایران پیش از این اعلام کرده که با دستکاری پدافند موشكي تور ام يك روسي (Tor-M1) برد اين سامانه را تا ۳۵ هزار پا افزایش داده است و به این ترتیب خواسته نشان دهد توانایی سردرآوردن از سیستم‌های روسی را دارد.

اما بعید نیست حالا که روسیه از بازار تامین تسلیحات نظامی ایران خداحافظی کرده، ایران سراغ چین برای خرید سامانه‌های موشکی پدافندی برود.

در ماه جاری قرار است رزمایش بزرگ یگان‌های پدافند هوایی در ایران برگزار شود. امير احمد ميقاني فرمانده قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبياء خبر از رونمایی تجهیزات جدید در این رزمایش داده است. اما یک نکته هم‌چنان باقی می‌ماند؛ هیچ‌کس نمی‌تواند کارایی عملی این تجهیزات را تا زمان آزمایش واقعی بشناسد.