مشکلات صحی ناشی از دواخانه های خودسر در ولایت ارزگان

خیر محمد شاید داکتر شایسته ای نباشد، اما برای هرکسی که حاضر به پرداخت پول باشد، مجموعه وسیعی از امراض را تداوی می کند. این دوا فروش خودسر که روی فرشی در کنار سرکی در ولایت ارزگان نشسته است، برای همه چیز از جوش جوانی گرفته تا اضطراب روانی و مشکلات جگر دوا می دهد.

تعداد زیاد مشتریان محمد در ترینکوت مرکز ولایت ارزگان افراد فقیر و بی سواد می باشند. آنها از هیچ داکتری نسخه ندارند و محمد که خودش نیز قادر به خواندن و نوشتن نیست بدون نسخه دوا می دهد. او گفت: "ما این دواها را از قندهار به ترینکوت می آوریم. خبر خوش این است که هیچ کسی بخاطر فروش این داروها یا بخاطر این جای از من پولی تقاضا نمی کند."

دوا فروشی به محمد کمک کرده است تا در ولایت فقیر نشین ارزگان، جایی که معمولاً مردم با کمبود دارو و متخصصان صحی مواجه اند، زندگی خود را بگرداند. (برای مطالعه بیشتر به گزارش بحران مراقبت های صحی در ولسوالی مرکزی افغانستانمراجعه کنید.)

اما او بخشی از بازار کلان خودسر دارویی می باشد که برخی ها معتقدند که خطرات زیادی به همراه دارد. منابعی در ارزگان می گویند هرشخص بدون توجه به سطح آموزش طبی خود و بدون در نظر داشت تاریخ دواها، دوا فروخته می تواند.

افغانستان دوا را از کشورهایی همچون ایران، چین، پاکستان و هند وارد می کند. مقررات بسیار ضعیف است، مرزهای کشور به شدت قابل نفوذ بوده و برخی شرکت های وارداتی جواز فعالیت ندارند. این وضع، شرایط ایده آلی برای ورود دواهای جعلی و کم کیفیت به بازار می باشد.

داکتر سید آغا میاخیل، رییس صحت ولایت ارزگان گفت که برای کنترل تجارت غیرقانونی دوا از دست او کار چندانی بر نمی آید.

کارکنان او از 52 دواخانه رسمی شهر نظارت می کنند و هر شش ماه یک بار برای بررسی دواهای تاریخ گذشته به آنها سر می زند، ولی در عرصه اجرایی دست شان به جایی نمی رسد.

در سال 2009، ریاست تحت امر میاخیل چهار دواخانه را بخاطر نداشتن جواز مسدود کرد ولی آنها به کمک افراد متنفذ محلی فوراً دوباره به فعالیت آغاز کردند.

او گفت: "من نتوانستم این چهار دواخانه را اداره کنم، زیرا آنها همه از سوی قوماندان های محلی، وکیلان پارلمان و سناتورها حمایت می شوند. به همین دلیل، کنترل دواخانه ها و مراکز معاینات طبی درین شهر بیهوده است."

در کنار دواخانه ها، حدود 20 تا 30 دست فروش همچون محمد در شهر ترینکوت مصروف فروش ادویه می باشند.

نبود مقررات باعث بی اعتمادی مردم به بخش صحت شده است. باشندگان ولسوالی های چوره، دهراوود، چارچینو و چنارتو نیز مانند ترینکوت می گویند که آنها شاهد مرگ افرادی به دلیل خوردن دواهای تاریخ گذشته و کم کیفیت بوده اند.

ازانجمله می توان قاسم 33 ساله را یاد کرد که در یک دکان ابزار برقی مصروف ترمیم رادیو در ترینکوت می باشد و سمینه دخترک خوردسالش را در ماه دسامبر 2011 از دست داده بود.

دلیل مرگ سمینه روشن نیست. ظاهراً کودک احساس ضعف می کرده و اقاربش باور دارند که این مشکل ناشی از گرفتگی بخاری ذغالی و یا گازی بوده است. پس ازانکه آنها او را به شفاخانه ولایت برده بودند برایش پیچکاری تذریق شده بود. به گفته قسیم پس از تذریق پیچکاری وضعیت صحی دخترک به شدت رو به وخامت گذاشته بود.

او بیاد می آورد: "فوراً پس از تذریق پیچکاری داکتر، من متوجه شدم که او هر ساعت بیشتر دچار ضعف می شد، تا وقتی که بالاخره چشمانش بسته شدند."

روشن نیست که محتوای پیچکاری چه بوده است، اما دوستان سمینه ادعا دارند که یکی از داکتران به بسته پیچکاری نگاه کرده به پیشانی خود زد و گفت که تاریخ دوا تیر شده بود.

خانواده سمینه این را نیز گفتند که برای سمینه دوای ملاریا و تفوئید که مبلغ 200 افغانی قیمت داشت، نسخه داده شده بود ولی وقتی آنها دوا را از دواخانه گرفته بودند تاریخ آن دوا گذشته بود.

قسیم گفت: "وقتی که روز بعد می خواستم سمینه را به داکتر دیگری ببرم، نفسش ایستاد و جان داد."

قسیم مرگ دخترش را با دوا فروش مطرح کرده بود ولی او مسوولیت این مساله را بعهده نگرفته بود. در شفاخانه ولایتی، داکتران تذریق پیچکاری تاریخ گذشته را رد کردند و گفتند که ممکن است سمینه از تکلیف ملاریا جان داده باشد.

مرگ این کودک هر علتی اگر داشته باشد، مقامات تصدیق نمودند که صحت عامه ارزگان با مشکلات زیادی مواجه است.

به قول میاخیل ،در نبود حمایت دولتی، بخش بزرگ امور صحی ولایت از سوی گروه غیر حکومتی "خدمات صحی و انکشافی افغان"  انجام می شود.

او گفت: "واقعیت این است که وزارت صحت عامه، ارزگان را فراموش کرده است زیرا این ولایت کوهستانی و عقب مانده می باشد. آنها ازین ولایت حمایت نکرده اند. بدون پول، مردم هیچ کاری انجام داده نمی توانند."

مشکلات صحی و حفظ الصحه حتی دامن ریاست صحت عامه ولایت را نیز گرفته است.

در اتاق مقابل دفتر میاخیل که ظاهراً مربوط به یکی از همکاران بلند پایه اش می شود، روی میز پر از گرد و خاک بود، و بشقاب های ناشسته در کنار اتاق بچشم می خورد.

گزارشگری که برای دیدن آنجا رفته بود، بخاطر بوی بدی که از اتاق به دهلیز می رسید، مجبور شده بود بینی اش را بگیرد.

اجمل وصال گزارشگریست در ولایت ارزگان که از سوی آی دبلیو پی آر تربیت شده است.

این گزارش بعنوان بخشی از پروژه گزارشدهی حساس رسانه های جمعی افغان در ارزگان و ننگرهار تولید شده بود، و در ویب سایت مرکز ژورنالیزم تحقیقی افغان که از سوی آی دبلیو پی آر ایجاد شده است،  نشر شده بود.