ننگ از نام در افغانستان

گزارشی از نسیمه همدرد

گزارش شماره 414

2 نوامبر 2011

خالده محمدی، 23 سال سن دارد و محصل پوهنتون هرات می باشد. شوهرش او را فقط بخاطر آنکه یکی از همصنفی های مردش نام او را در ملاء عام گرفته بود، لت و کوب کرده و برای سه هفته نگذاشت به پوهنتون برود.

این محصل که دو سال قبل عروسی کرده بود، گفت که روزی وقتی از صنف بیرون می شد یکی از همصنفی هایش به او گفت: "خالده، فردا امتحان نداریم. امتحان به هفته ی بعد به تعویق افتاد."

شوهرش که در دروازه ورودی پوهنتون منتظرش ایستاده بود این گفتگو را شنیده بود. او از موتر پیاده شده و از یخن پسرک گرفته  و پرسیده بود: "چرا نام خانمم را در پیش روی همه می گیری؟ همین کافی نیست که تو نامش را می دانی؟"

خالده گفت وقتی به خانه رسیدند، شوهرش او را به شدت لت و کوب کرد و از او می پرسید که چرا به پسرک اجازه داده بود که نامش را بگیرد.

او گفت: "شوهرم گفت که دیگر نمی توانی به پوهنتون بروی و حتی نمی توانی از خانه بیرون شوی." خالده می گوید شوهرش سه هفته بعد و پس از مداخله پدرش به او اجازه داد تا به پوهنتون برود.

شوهرش تهدید کرده است که اگر بار دیگر کسی نام او را به زبان بیاورد عواقب تلخی در پی خواهد داشت، و او ازین بابت در هراس به سر می برد.

او افزود: "شوهرم به من اجازه داده است که به پوهنتون بروم- اما درصورتی که کسی بار دیگر نامم را به زبان بیاورد طلاقم خواهد داد."

فریدون 30 ساله، شوهر خالده تاکید دارد که او کار نادرستی انجام نداده است.

او گفت: "غیرتم اجازه نميدهد که بشنوم کسی نام خانم ام را به زبان بياورد. من نمی توانم این کار را نادیده گرفته تیر خود را  بیاورم. او از عزت من نمایندگی می کند. هر مردی که به آبروی خود ارزش قایل است باید این کار را بکند، در غیر آن بی غیرت است."

قصه ی خالده بیانگر سنت دیرینه ی افغانهاست که به اساس آن مردان نباید خارج از محدوده ی خانواده نام زنان را به زبان آورند، حتی اگر در حضور آنان هم باشد. مردانی که زنان شان را به داکتر می برند، معمولاً نام آنها را به داکتر نمی گویند، درحالیکه نام مریض باید در نسخه نوشته شود.

حتی در داخل خانواده، شوهران معمولاً بجای گرفتن نام خانم شان، آنان را به نام مادر فرزندان شان صدا می زنند.

هرچند این رسم در مناطق روستایی رایج است اما در مناطق شهری چون هرات نیز اتفاق می افتد.

نورخان نیکزاد سخنگوی قوماندان امنیه ی هرات گفت که در شش ماه گذشته پولیس هشت مرد را به اتهام بدرفتاری بازداشت کرده است. به گفته ی او در برخی موارد این مردان از اسلحه سرد برای جنگ با کسانی که نام خانم آنان را گرفته اند، استفاده نموده اند.

نسرین 30 ساله نیز با چنین سرنوشتی مواجه شده است. او گفت: "دو ماه قبل شوهرم برای خرید به دکان خوراکه فروشی رفته بود. او در راه با یکی از دوستانش مواجه شده بود و دوستش در برابر مردان دیگر از او پرسیده بود که ,نسرین چطور است؟, شوهرم با دوستش درگیر شده و او را با چاقو زخمی کرده بود."

او گفت که شوهرش وقتی به خانه رسیده بود او را به شدت لت کرده و پرسیده بود که چرا دوستش نام او را بلد است.

نسرین گفت که "او حالا در زندان است و من با آینده ی نامعلوم مواجه ام." او افزود که اکنون همراه با دختر سه ساله اش با والدین خود زندگی می کند.

رحیمه یوسفی، حقوق دانی که در ریاست امور زنان هرات کار می کند، گفت دفتر او در شش ماه گذشته ده قضیه ی مشابه را دریافت کرده است.

"برای آموزش مردان و رفع این مشکل، شعبه ی امور زنان این ریاست سه یا چهار سمینار را برای ملاها و امام های مساجد برگزار کرده است. چون مردم به گفته های ملاها احترام زیاد قایل اند، آنان می توانند در زمینه برخوردهایی که خلاف اصول اسلام می باشد، آگاهی دهند."

آگاهان امور دین همچون خلیل الله احدی، استاد شرعیات در پوهنتون هرات می گویند تابوی نام ریشه در دین ندارد. او می گوید که نام زنان در قرآن ذکر شده است و این نشان می دهد که گرفتن نام آنان غیر اسلامی نمی باشد.

او گفت: "علمای دین مسوولیت دارند تا برای رفع اینگونه مشکلات تلاش جدی نمایند."

سید خلیل موید، روانپزشک در هرات گفت که مساله نام بخشی از یک مشکل بزرگ تر می باشد و آن مخالفت با کار و آموزش زنان، ازدواج جبری و بدرفتاری خانوادگی است. مشکل زمانی پیدا می شود که سنت با برداشت های اجتماعی مدرن در تصادم واقع می گردد.

او گفت: "در جامعه ی هرات، زمانی که نام زن کسی گرفته می شود، نوعی تجاوز به شرف و حرم خصوصی تلقی می گردد. مردان چنان از نام زنان شان شرم دارند که حتی آماده نیستند خودشان آنان را به نام صدا کنند. مردان می گویند,مادر اولادهایم, یا می گویند ,خانه والایم,."

موید گفت که رسانه ها می توانند برای تغییر این وضعیت بسیار اثر گذار باشند.

اما این کار زمانگير می باشد و مردان زیادی گرفتار تعصبات شدید اند.

وحیدالله باشنده ی هرات گفت که مردان افغان نسبت به سه چیز حساس اند- بی احترامی به کشور، ایمان و زنان شان. او در مورد کسانی که نسبت به این سه مساله تعصبی ندارند گفت که "کشتن اینگونه افراد روا است." 

نسیمه همدرد گزارشگریست در هرات که از سوی آی دبلیو پی آر آموزش دیده است.

اثرات گزارشدهی