Türkiyə Ukrayna-Rusiya danışıqlarında vasitəçilik edə bilərmi?

Yuri Panchenko

Contributor

Wednesday, 16 February, 2022

The link has been copied

Türkiyə ilə Ukrayna arasında getdikcə daha sıx strateji əlaqələr bu ayın əvvəlində imzalanan əsas iqtisadi və müdafiə sazişləri ilə vurğulanıb. Lakin analitiklərin fikrincə, bu, çətin ki, Moskva və Kiyev arasında gələcək danışıqlarda Ankara üçün imkan ola bilər.

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan fevralın 3-də Kiyevə gəldikdən sonra bir sıra mühüm sazişləri, o cümlədən təxminən 15 ildir müzakirə olunan azad ticarət sazişini imzalayıb. Təhlükəsizlik razılaşmalarına Ukraynanın yerli istehsalı olan mühərriklərlə təchiz ediləcək Bayraktar hərbi pilotsuz uçuş aparatlarının istehsalı üçün zavodun tikintisi ilə bağlı mühüm razılaşma da daxildir.

Bununla belə, Ərdoğanın Türkiyədə “liderlər səviyyəsində və ya texniki səviyyədə danışıqlar” sammitinə vasitəçilik təklifi səfərin ən çox müzakirə olunan aspekti olub.

Hökumətin Anadolu xəbər agentliyi Ərdoğandan sitat gətirib: "Görüş tarixinə indi qərar verəcəyik". “Biz bu görüşü cənab Putin və cənab Zelenskini yüksək səviyyədə bir araya gətirmək üçün keçirmək istəyirik. Bu, bizim cənab Zelenski ilə razılaşmamızdan irəli gəlir. İnanıram ki, bu, yeni formata imkan verəcək”.

Analitiklər qeyd edirlər ki, Ərdoğanın hazırkı böhranın həllində vasitəçi statusu axtarmaq üçün kifayət qədər əsası var.

Carleton Universitetinin Müasir Türk Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Yevgenia Gaber, “Son illərdə Türkiyənin bir çox qonşuları ilə münasibətləri pisləşib” - deyə qeyd edib. “Ancaq indi belə bir anlayış var ki, Türkiyəyə iddialı təşəbbüsləri həyata keçirmək üçün qonşu ölkələrlə dostluq olmasa da, heç olmasa normal işgüzar münasibətlər lazımdır. Ən mürəkkəbi Aİ ilə münasibətlərdir və onlar son illərdə xeyli pisləşib. Lakin Ankara Aİ-ni çox narahat edən Ukrayna məsələsi ətrafında böhranın həllinə töhfə verə bilsə, bu, onların münasibətlərini xeyli yaxşılaşdırmalıdır”. Bununla belə, hələ ki, heç bir görüşün təyin olunmaması fakt olaraq qalır - və gələcək perspektivi də yoxdur.

Rusiyanın təşəbbüsə cavabı neytral olub, Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov jurnalistlərə bildirib ki, “prezident lazım gələrsə, hər kəslə görüşməyə hazır olduğunu deyib, lakin bunun üçün nəticənin nə olacağını, nələrin müzakirə olunacağını anlamaq lazımdır. Hələlik belə bir anlayışlar yoxdur”.

Kiyev də belə bir görüşün mümkünlüyünü təsdiqləməyib və eyni şəkildə Zelenskinin mövqeyinin Putinlə istənilən platformada görüşməyə hazır olması olduğunu təkrarlayıb.

İlko Kuçeriv Demokratik Təşəbbüslər Fondunun analitiki Mariya Zolkina belə bir görüşün Rusiyanın maraqlarına uyğun olacağına şübhə ilə yanaşır. “Son vaxtlar Rusiya Federasiyası öz mövqeyini sərtləşdirib və ABŞ-ın müştərisi sayılan və dialoq üçün bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi tanınmayan Ukrayna ilə danışıqlardan imtina edib”, - deyə o qeyd edib. “Bundan başqa, istənilən yeni format yeni təklifləri irəli sürmək və bununla da danışıqlar prosesini irəli aparmaq imkanıdır. Ona görə də nəzəri cəhətdən bütün kompromisləri rədd edən  belə bir format və Kiyevin Minsk razılaşmalarını özü üçün ən əlverişsiz variantda həyata keçirməsinə israrlı olmaq Moskvaya yox, Kiyevə lazımdır”.

Ukraynanın ehtiyatlılığı da başa düşüləndir, çünki müxalifət, xüsusən də keçmiş prezident Pyotr Poroşenkonun partiyası Fransa və Almaniyanın vasitəçi olduğu Normandiya formatı çərçivəsində Qərb müttəfiqlərinin iştirakı olmadan danışıqlara qəti şəkildə qarşıdır. Ukraynalı ekspertlər də Türkiyənin vasitəçiliyi ilə Putinlə ikitərəfli danışıqlar ideyasını tənqid edirlər. "Ukrayna üçün əsas risk vasitəçinin namizədliyidir", - Zolkina bildirib. “Bəli, Ukrayna ilə Türkiyə arasında münasibətlər son illərdə xeyli yaxşılaşıb, lakin bunun dəyişəcəyini və Ərdoğanın Rusiya Federasiyası ilə bir yerdə oynamasının daha sərfəli olacağını istisna etmək olmaz. Qərb ölkələrindən fərqli olaraq, Türkiyənin mövqeyi bizim tərəfimizdə olan beynəlxalq hüquqdan asılı deyil və hakimiyyətin avtoritar xarakteri istənilən ssenarini mümkün edir”.

Qlobal Araşdırmalar Strategiyası XXI Mərkəzinin prezidenti Mixail Qonçar daha tənqidi fikirlər səsləndirib. O deyib: “Ərdoğan və Putin arasındakı münasibətlər yelləncəyə bənzəyir – münasibətlərdə kəskin soyuqlaşmadan və qarşılıqlı təhdidlərdən tutmuş yeni istiləşmə və yaxınlaşma var. Yeni yaxınlaşmaların açarı ikitərəfli ticarətin yüksək həcmidir ki, bu da Ukrayna ilə ticarətin həcmini dəfələrlə üstələyir. Belə bir vəziyyətdə Ərdoğandan asılılıq Ukrayna üçün son dərəcə ağır nəticələrə səbəb ola bilər”.

Ərdoğanın təklifinin bir tərəfi – Türkiyənin Donbasdakı vəziyyətlə bağlı yeni texniki danışıqlara ev sahibliyi etməsinə – uğur şansı daha çoxdur. 2014 və 2015-ci illərdə Belarusun paytaxtında imzalanmış Minsk razılaşmaları münaqişənin gələcək həlli üçün tanınmış əsas olsa da, Ukraynanın Belarusiya ilə münasibətləri bundan sonra kəskin şəkildə pisləşib. Ən son, bu ay Belarusiya Rusiyanın müharibə oyunları üçün Ukrayna sərhədinə qoşun yeridib.

“Aydındır ki, biz bir daha Minskə qayıtmayacağıq”, - Ukrayna hökumətinin yüksək vəzifəli mənbəsi məxfilik şərti ilə IWPR-ə bildirib. “Belə bir şəraitdə Türkiyənin təklifi bizim üçün olduqca məqbuldur. Başqa bir məsələ odur ki, biz bu danışıqları oflayn rejimə qaytarmağa tələsmirik. Son illərin göstərdiyi kimi, biz bu danışıqları onlayn rejimdə uğurla apara bilərik və çox güman ki, pandemiyanın sonuna qədər bunu edəcəyik”.

Həqiqətən də, bu danışıqlar üçün yeni məkan Ukrayna üçün az risk daşıyır. "Məkan sahibinin danışıqların gedişinə təsir göstərmə ehtimalı minimaldır" - deyə Zolkina qeyd edib. “Əslində ev sahibi yalnız logistikaya cavabdehdir. Məsələn, Aİ ilə münasibətlərin müvəqqəti yaxşılaşması istisna olmaqla, Lukaşenko danışıqlar platforması statusundan heç bir şəxsi fayda əldə edə bilməmişdir”. Onun sözlərinə görə, Minski əvəzləmək kimi təklif edilən Helsinki və ya Vyanadansa, Türkiyədə belə danışıqların keçirilməsinin Ukrayna üçün daha faydalı ola biləcəyinin müxtəlif səbəbləri var. "Bu danışıqlarda Aİ tərəfindən sanksiyaya məruz qalan çox insan var" - deyə o davam edib. “İndi isə danışıqların hər raundu üçün bu sanksiyalar müvəqqəti olaraq götürülməlidir ki, bu da şəxsi sanksiyalar ideyasını gözdən salır. Türkiyə heç bir sanksiya tətbiq etmədiyi üçün bu cür riskləri yoxdur. Bundan başqa, biz Ərdoğanın təklifini qəbul etməklə ona yaxşılıq etmiş oluruq ki, bu da Türkiyə ilə münasibətləri daha da yaxşılaşdıra bilər”.

Qaber bildirib ki, Türkiyədə bu cür texniki danışıqlar başqa mövzuları da əhatə edə bilər. "Türkiyə Krım tatarlarına kömək edir" - deyə qeyd edir. “Ola bilsin ki, vasitəçi statusu Ərdoğana Rusiya Federasiyası qarşısında Krım siyasi məhbuslarının azad edilməsi məsələsini qaldırmağa imkan verəcək ki, onların arasında çox sayda Krım tatarları da var”.