Ўзбекистон пул ислоҳоти бўсағасига етиб келдими?
Ўзбекистон пул ислоҳоти бўсағасига етиб келдими?
.
2 август куни мустақил Ferghana,ru ахборот агентлиги Тошкентнинг “қора бозори”да ўзбек сўмининг курси сўнгги икки ҳафта давомида 4,5 фоизга тушиб кетгани ҳамда бир АҚШ долларининг нархи 1880-1890 сўмга етгани ҳақида хабар берган эди.
Ўзбекистон Марказий банки томонидан миллий валютанинг долларга нисбатан расмий курси бугунги кунга келиб 1490 сўм миқдорида белгиланган.
Миллий валютанинг тез суръат билан қадрсизланиши 2009 йил бошидан бери давом этмоқда. NBCA кузатувчиларининг қайд этишича, шу давр мобайнида тижорат банкларида сўм курсининг пасайиши тахминан етти фоизни ташкил этган бўлса, “қора бозор”да ўзбек сўми ўртача ўттиз уч фоизга арзонлади.
Пул етишмаслиги важидан банкларда валютани алмаштиришга деярли имконият йўқ, шунинг учун ҳам маҳаллий аҳоли учун, одатда “қора бозор” хизматидан фойдаланишига тўғри келади.
Ўзбекистон расмийлари ўта дағал монетар сиёсатини олиб бориб, савдо айланмасидаги пуллар миқдорини чеклаяптилар, бюджет ходимларининг ойлик иш ҳақи ва пенсияларини пластик карточкаларга ўтказиб, уларга тегишли пулларнинг фақат ярмини нақд қилиб беряптилар, холос.
Ўзбек сўмининг қадрсизланиши ҳамда товар ва хизмат кўрсатиш нархларининг ошиб кетгани важидан Ўзбекистон ҳукумати мунтазам равишда ойлик иш ҳақи ва пенсиялар миқдорини кўтариб бормоқда. Аҳолига берилаётган пул маблағининг салмоқли қисми катта ҳажмдаги қоғоз пул купюралардан иборат.
Пировардида, одамлар пулларини пластик қопларга солиб бозорга ҳарид қилгани боришга мажбур бўлмоқдалар.
Мисол учун, нархи тахминан 440 АҚШ доллари бўлган Тошкент-Москва ва Москва-Тошкент йўналишида қатновчи учоққа авиачипта сотиб олиш учун кассага икки килограммга яқин оғирликдаги қиймати 1000 сўм бўлган миллий валютадан иборат бўлган пулни олиб боришларига тўғри келяпти.
Ўзбекистонлик иқтисодчи Комрон Алиевга кўра, пул белгиларининг эмиссияси, беш ва ўн минг сўм номиналдаги купюраларнинг муомалага чиқарилиши валюта бозоридаги аҳволнинг вақтинчалик яхшиланишига олиб келиши мумкин.
Аммо, инфляция ўсишининг олдини олиш учун энг аввал маълум миқдордаги эски купюраларни муомаладан чиқариб ташлаш лозим.
“Ўзбекистон иқтисодиётида товар ва хизмат билан таъминланмаган катта миқдордаги қоғоз пуллар тўпланган”, - дейди Алиев.
Аммо бундай чорадан кўрилажак самара етарли бўлмайди. Ўзбекистон ичкарисидаги шарҳловчиларнинг айтишича, муаммо етилиб пишганига анча бўлди, шунинг учун ҳам мамлакат пул ислоҳотининг ўтказилишига муҳтож бўлиб қолган.
“Ўзбекистон ҳукумати ушбу масалани [пул ислоҳоти] ҳал қилишни қанчалик кейинга сурадиган бўлса, молиявий секторда катта муаммолар пайдо бўлиш эҳтимоли ҳам шунчалик кўтарилаверади”, - дейди иқтисодиёт соҳасидаги тошкентлик эксперт.
Ўзбекистон бўйича бошқа иқтисодий шарҳловчи валюта бозорида ҳозирги пайтда юзага келган вазиятни яширин девальвация деб атади. Унинг тахмин қилишича, расмийлар тез кунлар ичида сўмнинг расмий курсини долларга нисбатан пасайтиришга мажбур бўладилар.
Шунингдек, деноминация ўтказилиши эҳтимоли ҳам истисно этилмаяпти. Бу чоранинг ўтказилиши оқибатида ортиқча ноллар олиб ташланади ҳамда пул бирликларининг қиймати пасайтирилади.
Аммо муҳожирликка юз тутган ўзбекистонлик сиёсатшунос Тошпўлат Йўлдошев бундай таклифларни пессимистик кайфиятда баҳоламоқда. Унинг қайд этишича, мамлакат иқтисодиёти тубдан ислоҳот қилинмас экан, сўмнинг қадрсизланиш муаммосини ҳал этиб бўлмайди.
Сиёсатшуносга кўра, маҳаллий валюта мамлакат иқтисодиётининг рақобатга бардош бера олмаслиги сабабдан арзонлаган, ҳукумат томонидан молия-кредит соҳасида “ўйланмасдан амалга оширилган” чоралар эса молия тизимининг янада каттароқ диспропорциясига олиб келди, холос.
“Вазият боши берк кўчага кириб қолди, шунинг учун ҳам [иқтисодиётни] замонавийлаштириш, бизнесга эркинлик бериш, иқтисодий чегараларни очиш лозим, - дейди Йўлдошев. – Акс ҳолда, пул-кредит тизимини ҳалокат кутмоқда”.
(NBCA [Марказий Осиё янгиликлар маълумотномаси] – IWPRнинг Марказий Осиё мамлакатлари бўйича янгиликлар таҳлили ва шарҳларининг кўп тилли хизматини ташкил этиш лойиҳаси бўлиб, унда бутун минтақа шарҳловчилари иштирок этадилар. Лойиҳа 2006 йилнинг августидан 2007 йил сентябригача минтақанинг бешта мамлакатларида амалга оширилган. NBCA янги молиялаштириш билан Ўзбекистон ва Туркманистондаги воқеаларни яна ёритишни бошламоқда.)
2 август куни мустақил Ferghana,ru ахборот агентлиги Тошкентнинг “қора бозори”да ўзбек сўмининг курси сўнгги икки ҳафта давомида 4,5 фоизга тушиб кетгани ҳамда бир АҚШ долларининг нархи 1880-1890 сўмга етгани ҳақида хабар берган эди.
Ўзбекистон Марказий банки томонидан миллий валютанинг долларга нисбатан расмий курси бугунги кунга келиб 1490 сўм миқдорида белгиланган.
Миллий валютанинг тез суръат билан қадрсизланиши 2009 йил бошидан бери давом этмоқда. NBCA кузатувчиларининг қайд этишича, шу давр мобайнида тижорат банкларида сўм курсининг пасайиши тахминан етти фоизни ташкил этган бўлса, “қора бозор”да ўзбек сўми ўртача ўттиз уч фоизга арзонлади.
Пул етишмаслиги важидан банкларда валютани алмаштиришга деярли имконият йўқ, шунинг учун ҳам маҳаллий аҳоли учун, одатда “қора бозор” хизматидан фойдаланишига тўғри келади.
Ўзбекистон расмийлари ўта дағал монетар сиёсатини олиб бориб, савдо айланмасидаги пуллар миқдорини чеклаяптилар, бюджет ходимларининг ойлик иш ҳақи ва пенсияларини пластик карточкаларга ўтказиб, уларга тегишли пулларнинг фақат ярмини нақд қилиб беряптилар, холос.
Ўзбек сўмининг қадрсизланиши ҳамда товар ва хизмат кўрсатиш нархларининг ошиб кетгани важидан Ўзбекистон ҳукумати мунтазам равишда ойлик иш ҳақи ва пенсиялар миқдорини кўтариб бормоқда. Аҳолига берилаётган пул маблағининг салмоқли қисми катта ҳажмдаги қоғоз пул купюралардан иборат.
Пировардида, одамлар пулларини пластик қопларга солиб бозорга ҳарид қилгани боришга мажбур бўлмоқдалар.
Мисол учун, нархи тахминан 440 АҚШ доллари бўлган Тошкент-Москва ва Москва-Тошкент йўналишида қатновчи учоққа авиачипта сотиб олиш учун кассага икки килограммга яқин оғирликдаги қиймати 1000 сўм бўлган миллий валютадан иборат бўлган пулни олиб боришларига тўғри келяпти.
Ўзбекистонлик иқтисодчи Комрон Алиевга кўра, пул белгиларининг эмиссияси, беш ва ўн минг сўм номиналдаги купюраларнинг муомалага чиқарилиши валюта бозоридаги аҳволнинг вақтинчалик яхшиланишига олиб келиши мумкин.
Аммо, инфляция ўсишининг олдини олиш учун энг аввал маълум миқдордаги эски купюраларни муомаладан чиқариб ташлаш лозим.
“Ўзбекистон иқтисодиётида товар ва хизмат билан таъминланмаган катта миқдордаги қоғоз пуллар тўпланган”, - дейди Алиев.
Аммо бундай чорадан кўрилажак самара етарли бўлмайди. Ўзбекистон ичкарисидаги шарҳловчиларнинг айтишича, муаммо етилиб пишганига анча бўлди, шунинг учун ҳам мамлакат пул ислоҳотининг ўтказилишига муҳтож бўлиб қолган.
“Ўзбекистон ҳукумати ушбу масалани [пул ислоҳоти] ҳал қилишни қанчалик кейинга сурадиган бўлса, молиявий секторда катта муаммолар пайдо бўлиш эҳтимоли ҳам шунчалик кўтарилаверади”, - дейди иқтисодиёт соҳасидаги тошкентлик эксперт.
Ўзбекистон бўйича бошқа иқтисодий шарҳловчи валюта бозорида ҳозирги пайтда юзага келган вазиятни яширин девальвация деб атади. Унинг тахмин қилишича, расмийлар тез кунлар ичида сўмнинг расмий курсини долларга нисбатан пасайтиришга мажбур бўладилар.
Шунингдек, деноминация ўтказилиши эҳтимоли ҳам истисно этилмаяпти. Бу чоранинг ўтказилиши оқибатида ортиқча ноллар олиб ташланади ҳамда пул бирликларининг қиймати пасайтирилади.
Аммо муҳожирликка юз тутган ўзбекистонлик сиёсатшунос Тошпўлат Йўлдошев бундай таклифларни пессимистик кайфиятда баҳоламоқда. Унинг қайд этишича, мамлакат иқтисодиёти тубдан ислоҳот қилинмас экан, сўмнинг қадрсизланиш муаммосини ҳал этиб бўлмайди.
Сиёсатшуносга кўра, маҳаллий валюта мамлакат иқтисодиётининг рақобатга бардош бера олмаслиги сабабдан арзонлаган, ҳукумат томонидан молия-кредит соҳасида “ўйланмасдан амалга оширилган” чоралар эса молия тизимининг янада каттароқ диспропорциясига олиб келди, холос.
“Вазият боши берк кўчага кириб қолди, шунинг учун ҳам [иқтисодиётни] замонавийлаштириш, бизнесга эркинлик бериш, иқтисодий чегараларни очиш лозим, - дейди Йўлдошев. – Акс ҳолда, пул-кредит тизимини ҳалокат кутмоқда”.
(NBCA [Марказий Осиё янгиликлар маълумотномаси] – IWPRнинг Марказий Осиё мамлакатлари бўйича янгиликлар таҳлили ва шарҳларининг кўп тилли хизматини ташкил этиш лойиҳаси бўлиб, унда бутун минтақа шарҳловчилари иштирок этадилар. Лойиҳа 2006 йилнинг августидан 2007 йил сентябригача минтақанинг бешта мамлакатларида амалга оширилган. NBCA янги молиялаштириш билан Ўзбекистон ва Туркманистондаги воқеаларни яна ёритишни бошламоқда.)
