Turobna Sudbina 'Grada Heroja'

Novi bljestavi ulicni znaci su postavljeni u Vukovaru, gradu u istocnoj Hrvatskoj koji je jugoslovenska armija sravnila sa zemljom u jesen 1991. godine. Vukovar ima Ulicu dr Franje Tudjmana, nazvanu po preminulom lideru u borbi Hrvatske za nezavisnost, kao i Ulicu Evropske unije koja optimisticki asocira na dan kada ce bivsa jugoslovenska republika biti primljena u evropsku zajednicu od petanest nacija.

Ipak, malo je sta drugog novo u Vukovaru, gradu koga hrvatski nacionalisti nazivaju "gradom herojem" zbog otpora koji su njegovi branioci pruzili neuporedivo nadmocnijim jugoslovenskim snagama. Novi semafor lenjo trepti na glavnom putu koji Vukovar spaja sa Osijekom. Pored njega se nalazi nova zgrada sljastecih boja jugoslovenskog konzulata. Izgradjena je i nova sportska hala u susednom Borovu Selu; u daljini se vidi izvrsno restaurirani franciskanski manastir na brdu i nizovi novih zidanih kuca, izgradjenih na zgaristima zahvaljujuci finansijskoj pomoci sa Zapada.

Medjutim, grad jos uvek izgleda kao ruina. Od 14.000 kuca porusenih tokom rata 1991. godine, tek je jedna trecina obnovljena. Cak i u baroknom gradskom centru zgarista na kojima su nekada bile prodavnice zjape prema nebu. Laste se gnezde u pukotinama ostecene fasade zeleznicke stanice.

Pre nego sto je izbio sukob u Hrvatskoj, u vukovarskom kraju je u relativno bogato zivelo 84.000 ljudi od kojih je oko 50 000 zivelo u samom gradu. Oko jedne cetvrtine stavnovnistva su bili Srbi, jedna trecina Hrvati, a ostatak je bila mesavina Madjara, Slovaka, Rusina i Ukrajinaca - potomaka doseljenika poslatih od strane carice Marije Terezije da nasele to podrucje nakon sto je habsburska armija oslobodila Slavoniju od otomanske vlasti u 18. veku.

Danas su jedino groblja multietnicka - prezimena na nadgrobnim spomenicima svedoce o jednom dobu kada je skoro svaka nacija u starom austrougarskom carstvu imala svoje predstavnike u Vukovaru. Srbi su proterali manjine skupa sa Hrvatima nakon zauzimanja grada u novembru mesecu 1991. godine, a tek se manji deo od 22.000 izbeglica vratio u tu oblast nakon sto je ponovno pripojena Hrvatskoj 1998. godine.

Nema pravog podsticaja za povratak, osim nostalgije za proslim vremenima koja se nikada nece vratiti. Vukovar je bio industrijski centar u bivsoj Jugoslaviji, strateski lociran pored Dunava na sredistu trgovackih puteva koji vode ka Hrvatskoj, Srbiji, Bosni i Madjarskoj. Gigantski komleks industrije gume "Borovo", koji je proizvodio sve - od cipela do automobilskih guma, bio je glavni privredni oslonac u vukovarskom kraju.

Fabrika Borovo je unistena 1991. godine i niko nije ponudio nikakvu zamenu do sada. Otvorena je prodavnica vina u Vukovaru koja nudi bela vina proizvedena u selu Ilok na vrhu obliznjeg brda. "Ovo je sigurno radnja koja nikada nece ostati bez posla u Vukovaru", sali se vlasnik. Hrvatska bela vina koja se nude u prodavnici nisu skupa, ali se njihovo ponovno pojavljivanje u radnjama nakon sto su se vlasnici vinograda vratili u poslednje dve godine moze smatrati jednom od retkih uspesnih prica.

Pokojni predsednik Tudjman je obavezao hrvatske opstine 1997. godine da pomognu obnovu grada, godinu dana pre nego sto su hrvatske vlasti preuzele kontrolu od prelazne administracije Ujedinjenih nacija za istocnu Slavoniju, poznatije kao UNTAES. Medjutim, od 29 projekata javnih radova na koliko su se hrvatske opstine obavezale, samo je sedam privedeno kraju. Petnaest projekata jos uvek traju, dok preostali nisu ni zapoceti.

Nakon sto se medijska halabuka oko projekta "grada heroja" stisala, nekoliko gradova je zaboravilo svoja obecanja data Vukovaru. Recesija koja je istodobno pogodila hrvatsku privredu te 1997. godine znacila je da obnova Vukovara vise nije prioritet. Cak je i Elc zamak, simbol grada, prepusten tihom propadanju.

U pokusaju da podstakne povratak izbeglica, najmanje njih 13.000, hrvatski Sabor je usvojio novi plan za Vukovar. Da li ce paket kredita i poreskih olaksica, te bescarinska zona pomoci u tome - ostaje da se vidi. Odbijanje izbeglica da se vrate, sto je prema nekima sramno, znaci da "grad heroj" ostaje dominantno srpski.

Dosadjujuci se, bez zaposlenja, ali i strahujuci od mogucnosti da zamene nacin zivota u ovom trenutku jos gorim ekonomskim okolnostima koje vladaju s druge strane granice u Jugoslaviji, Srbi su ostali u Vukovaru, zacaureni u nekoj vrsti zone sumraka. Oni imaju svoju pravoslavnu crkvu, raskosno ukrasenu tokom devedesetih godina za vreme srpske vladavine, a njihova deca idu u zasebna odeljenja u odnosu na Hrvate, uceci prema sopstvenom skolskom programu.

Ipak njihova buducnost izgleda sumorno. "Imaju svoje skole gde uce cirilicno pismo", kaze jedan covek. "Ali, ja mislim da su napravili gresku kada su to zahtevali. Poznavanje cirilice im nece pomoci da dobiju posao u Hrvatskoj."

Mozda mnogi nece ni pokusati da traze posao, s obzirom da stopa nezaposlenosti na nacionalnom nivou iznosi 23 procenta. Srpske politicke partije sa sedistem u Zagrebu su aktivne u vukovarskom kraju, ohrabrujuci svoje sunarodnike da ostanu i razviju svoj kulturni i politicki zivot. Ipak, table sa natpisom "na prodaju" koje stoje ispred mnogih kuca ukazuju na cinjenicu da ljudi iz ove zajednice zele da odu.

"Prodao bih svoju kucu, ali ne bih dobio dovoljno novca ni da kupim pristojna kola", rece mi jedan covek s gorcinom u glasu. "Cak i sa tri spavace sobe i centralnim grejanjem mogli biste da dobijete tek nekih 30.000 nemackih maraka." Trziste nekretnina je u corsokaku. Srbi zele da prodaju, ali Hrvati ne zele da kupuju. Takodje je zloslutna i skorasnja istorija samog grada. "Hrvati sada ne zele da budu susedi Srbima", kaze jedan lokalni novinar, "ne nakon toga sto se desilo 1991. godine."

Tabla sa natpisom "na prodaju" se ljuljuska na letnjem povetarcu, i polako zuti. Srbi i hrvatski povratnici lutaju kroz polurazrusen, poluobnovljen grad, sede svako u svojim kaficima, odrzavaju svoje grobove iz rata, i pomalo se bave trampom vikendom na buvljoj pijaci. Neobican turisticki autobus ostavlja grupu stranaca u gradu na sat-dva da snime rusevine svojim kamerama. Ptice se masovno gnezde u srusenim zgradama. Cini se da samo priroda priprema svoj povratak u Vukovar.

Markus Taner je autor knjige "Hrvatska, nacija rodjena u ratu" u izdanju Yale University Press-a. Novo izdanje izlazi ove jeseni.