افغانستان د نويو بهرنيو پوهنتونونو دپرانستلو په درشل كيگ

د تحصيل په وؤانديگ فيس اخيستونكي پوهنتونونه شگايي په افغانستان كيگ د خپلو كگتگو بازار ناشونى وويني، خو داسيگ شگكاري، چيگ لإ ترلإه دوه نؤيوال پوهنتونونه په كابل كيگ د لوؤو زده كؤو د پر مخ وؤلو وؤانديز كوي.

په هيگواد كيگ لوؤو زده كؤو ته ليگوالتيازياته ده، چيگ لوست په كيگ زيات ارزشگت لري. خو كلونو كلونو جنكگ جكگؤو د زده كؤو دولتي سيستم ويجاؤ او له منحگه وؤى دى. خو شگايي يو شمير خلك د فيس له وركولو سره موافقه وشگيي.

له اوإدي موديگ خگخه د مصر او بيروت رامنحگته شوي پوهنتونونو تر خگنكگ په افغانستان كيگ د امريكايي پوهنتون د جوؤيگدو په هكله كگونكگوسيگ روانيگ دي. د اّريانا خليج پوهنتون، چيگ د متحده اماراتو د يويگ دأليگ له خوا تمويليإي، په دي وروستيو وختونو كيگ اعلان كؤى، چيگ په راتلونكي كال كيگ به خپليگ دروازيگ د هغو سلو تنو زده كوونكو پر مخ پرانيزي، چيگ وغواؤي د كال لس زره امريكايي أالره فيس وركؤي.

د لوؤو زده كؤو معين غلام محي الدين دريز د اّى أبليو پي اّر خبريال ته وويل، چيگ د هند، جاپان او جرمني په هيگوادونو كيگ انستيتوتونو هم مينه شگووليگ چيگ په افغانستان كيگ خگانكگيگ تاسيس كؤي. هغه وويل موإ به د هر وؤ موسسيگ هركلى وكؤو. دريز وايي: "خصوصي پوهنتونونه به په مدرنيگ تكنالوژة او وسايلو سمبا ل وي، چيگ زموإ د هيگواد له پرمختكگ سره به مرسته وكؤي، سره له ديگ چيگ د كگوتو په شميگر خلك به په دي پوهنتونونو كيگ د زده كؤي تواناييگ ولري، خو د پوهيگ تر لاسه كولو كگتگه به هر چاته ورسيإي." د لوؤو زده كؤو دولتي سيستم په هيگواد كيگ د 35 زرو تنو محصلينو له غوشگتنو او ستونزو سره لاس او كگريگوان دى. د كمونيستي دوران د اتياوموكلونو درسي كتابونه لا تر اوسه لوستل كيإي. دديگ تر خگنكگ استادان هم لوست ته نه حاضريإي، حگكه هغوى په نوروحگايونو كيگ كار كوي چيگ د خپل ژوند اؤتياويگ پوره كؤي.

په هيگواد كيگ د خصوصي زده كؤو سكتور لا له پخوا موجود دى، چيگ زياتره په كي دانكگليسي ژبيگ او كمپيوتر زده كؤيگ كيگإي.

په افغانستان كي دولتي شگوونحگي اوإده مخينه لري. د 1964 كال اساسي قانون چيگ د نوي اساسي قانون تر تصويبيگدو پوريگ به نافذ وى، وايي چي هر افغان دزده حق لري او دولت بايد هغه په وؤيا توكگه چمتو كؤي.

داسيگ شگكاري چي دديگ احكامو پر بنستگ به، چيگ د هغيگ له مخيگ دولت په يوازيگ سر د عمومي او لوؤو زده كؤو د رامنحگته كولو او اداريگ حق او دنده لري، د بهرنيانو له خوا د شخصي پوهنتونونو د جوؤول كار غير قانوني كؤي.

د لوؤو چارو د وزارت د محصلينو د چارو رئيس قدرت الله عظيمي اّى أبليو پي اّر ته وويل، چيگ دا خگركگند توپير له هغه كميسون سره تر خبرو لانديگ نيول شوى دى، چيگ په نوي اساسي قانون كاركوي. دغه سند بايد د دسمبر په مياشت كيگ له هغه وؤانديگ وروستة بنگه غوره كؤي، چيگ امريكاييگ پوهنتون او يا ميأيكل كالج پرانيستل شي.

عظيمي دا خپريگ شويگ اوازيگ بيگ بنستگه وبللي چي كگونديگ دا خصوصي پوهنتونونه به د دولتي پوهنتونونو لپاره د فيس د رامنحگته كيگدو بهانه شي.

داّريانا ميأيكل كالج به شپإكلنه تحصيلي دوره ولري او أاكتران به وروزي. د تدريس ژبه به ييگ انكگليسي وي. محمد نذير په اماراتو كيگ د (تومبى د ألي)گ اداري مامور، چيگ دديگ كالج تر شا ولاؤ دى، اّى أبليو پي اّر ته وويل، چيگ د هغه كمپنة به په دوو سيمه ييزو روغتونونو كيگ ماهران هم وكگوماري او په يو شميگر مدرنو تكنالوژيو به ييگ سمبال كؤي.

هغه زياته كؤه چيگ دا كالج به له شگه استعداد لرونكو او بيگوزلو محصلانو خگخه تگيتگ فيس واخلي. د كال لس زره أالره په خپله د يو تگيتگ فيس استازيتوب كوي. هغه وايي: "په دوبى كيگ د يو محصل فيس 25 زره أالره دى، خو دلته مو د افغانانو لپاره يو تخفيف وؤانديگ كؤى دى. مرسته كوونكي هيگوادونه او غير حكومتيگ موسسيگ هم شگاييگ د حگينو محصلينو فيس تاديه كؤي."

د امريكايي پوهنتون دتاسيس پلان د عملي كيگدو د امكاناتو په پام كيگ نيولو سره د پراختيا په لومؤنيو پؤاوونوكيگ دى. د متحده ايالتونو د سوداكگرة د پراختيا ايجينسة د يو رپوتگ له مخيگ، چيگ په ديگ سرويگ كار كوي، وؤاند وينه كؤيگ، چيگ كيگداى شي، د پوهنتون د لومؤي كال كورسونه د 2003 او يا هم د 2004 كال په لومؤيو كيگ پيل شي. وروستي كورسونه به په ترتيب سره هركال ورزيات شي او په پاى كيگ به پوهنتون د امريكايي أول زده كؤو د ليسانس خگلور كلنه دوره ولري او لوست به ييگ په انكگليسي ژبه وركول كيإي. په رپوتگ كيگ ويل شوي دي، چيگ تگول لكگشگت به شل مليونه أالرو ته ورسيإي.

سكاتگ پيريس د نؤيوالو پوهنتونونو د همغإة د شورى سيمه ييز استازى، چيگ دا پروژه چلوي، وايي، په اوإديگ موديگ كيگ به له ليسانس خگخه د پورته زده كؤو زمينه هم برابره شي، چيگ اوس مهال په افغانستان كيگ نشته.

دا لا ستونزمنه خبره چيگ وويل شي خگوك به د نؤة په ديگ نيستمن هيگواد كيگ دديگ كار له توان خگخه ووتلاى شي. خو پيريس وايي، چيگ د هيگواد په كچه سرويگ د 2 زرو او پنحگوزرز أالرو ترمنحگ يو كلن فيس "زياته ليوالتيا" راپاروليگ ده. هغه وايي، كيگداى شي حگينو ليگوالو محصلانو سره په بهركيگ د هغوى د خپلو خپلوانو له خوا مرسته وشي.

دا محصلان شگايي يو مهال بهر ته د لوؤو زده كؤو لپاره تللي واى، چيگ په ترخگ كيگ به د ويگزيگ د ترلاسه كولو له ستونزو سره هم مخامخ شوى واى، چيگ د افغانان په وؤانديگ شته، خو پيريس وايي: "موإ بهرنة زده كؤيگ دوى ته په خپلو كورونو كيگ چمتوكوو."

افغاني پوهان او زده كوونكي ددغه پراختيا په هكله غبركگ احساس لري. د كابل د طب د پوهنحگي رئيس چراغ علي چراغ اّى أبليو پي اّر ته وويل، چي دا يو مثبت اقدام دى ، چيگ كيداى شي د افغانستان د زده كؤو د سمون لاريگ چاريگ پراخه كؤي.

اميرجان واحد احمدزى، چيگ د وردكگو په ولايت كيگ په يو خصوصي انستيتوت كيگ له دنديگ دمخه د كابل پوهنتون د ژورناليزم په پوهنحگي كيگ استاد و، شكايت كوي او وايي چيگ د دولتي زده كؤو سيستم كلونه كلونه بيگرته پاتيگ دى. هغه وايي: "په كابل پوهنتون كيگ د لوست كتابونه په كمونيستي دوران كيگ په مسكو كيگ چاپ شوي دي. هغه أيگر زاؤه دي. نه ورسره محصلان مينه شگيي او نه استادان."

د خصوصي پوهنتونونو مخالفين أاريإي، چيگ دولتي سكتور به لا پسيگ بيگوزلى شي، چي كه چيگرته بأاى محصلان په هغوى كي د زده كؤيگ په حگاى خصوصي پوهنتونونو ته مخه كؤي.

فياض شينأنأي. د كابل پوهنتون د ادبياتو استاد دديگ نوشگت د مخالفو كسانو په أله كيگ دى.

هغه واييگ: "زموإ هيگوادوال د سر پتگولو حگاى نه لري او نه خگه لري چيگ ويي خوري او وييگ خگكي. په داسيگ يو وخت كيگ د خصوصي پوهنتون جوؤول يوه بيگ مانا خبره ده. دولتي پوهنتونونه به د خصوصو هغو په پرانستلو له منحگه لاؤ شي، حگكه دوى به هغومره اّسانتياوي ونه لرلاى شي."

شكريه سادات د كابل د طب د پوهنحگي د دريم كال محصله وايي، چيگ د زيات شمير محصلانو ماغزه د فيس په وركؤه نه خلاصيإي. هغوى ته ايكي يوه كتابچه اخيستل هم كگرانه خبره ده. هغه وايي: "په خصوصي پوهنتونونوكيگ د داسيگ فيس په چمتو كولو به يوازيگ د قوماندانانو او د بأايو تاجرانو اولادونه وكؤاى شي لوؤيگ زده كؤيگ وكؤي. نور به ييگ له توانه ونه شي وتلاى."