ئةو بناغةيةي ئيَستا دانراوة بؤ داهاتو ثيَدةضيَت تؤوي شةرِي ناوخؤي تيَدابيَت.

نوسيني وةليد خوري

ئةو بناغةيةي ئيَستا دانراوة بؤ داهاتو ثيَدةضيَت تؤوي شةرِي ناوخؤي تيَدابيَت.

نوسيني وةليد خوري

Tuesday, 22 February, 2005
IWPR

IWPR

Institute for War & Peace Reporting

بةلآم لةراستيدا ئةو قةرةبالَغية دةرةنجامي ئةو هةمو شةقامة داخراوانةية كة لةترسي مينرِيَذكردني ئؤتؤمبيل داخراون و ئةو قالَبة ضيمةنتؤ و ثؤلآ طةورانةية كة لة ناورِاستي جادةكان و ريَطة سةرةكيةكاندا دانراون تا ريَ لة تةقينةوة بطرن سةرباري ئةو 300 هةزار ئؤتؤمبيلة ئيسترادكراوةي كة بيَ باج هيَنراوةتة ناو ولآتةوة.


ئةمة ئةوة ناطةيةنيَت هيض نةطؤرِاوة لة مانطي نيساني ثيَشوةوة لةوكاتةوةي كة رذيَمةكةي سةدام حسيَن روخاوة.


ثاش ضةند دةيةيةك لة سةركوتكردن، ئازادي رادةربرِين هةية ، كة عيَراقيةكان بةدلَ ثيَيان خؤشة. هةلي طةشةي ئابوري هةية لةبةرئةوةي بازارِي ئازاد لةطؤرِيَية، باري قورسي قةرز سوكبوة و ثارةي قةرةبوي جةنطي سةر بة نةتةوة يةكطرتوةكان خراوةتة ذيَر طومانةوة.


لةطةلَ ئةوةشدا، ضةندين كيَشةي ئابوريي و سياسي ئالَؤز لةبةردةممانداية.


لة سةدا 50 ي هيَزي كار بة بيَكار دةخةملَيَنريَن و لة سةدا شةستي ولآت لة خوار هيَلَي هةذاريةوة دةذين و ريَذةي هةلآوسان لةسةدا 15 ية لة مانطيَكدا. شتيَكي زؤر نائاسايي نية مندالآن ببينيت لةسةر شةقامةكان بةناو زبلَدانةكاندا بطةرِيَن تا ذةمة رؤذانةكانيان دةست بكةويَت.


هاوكات، بودجة و ثلانةكان بؤ خستنةبازارِي بليؤنةها دؤلارةوة لةماوةي ضةند مانطي داهاتودا لةلايةن دامةزراوة دارايية ئةمريكيةكان و نيَودةولَةتيةكانةوة دانراون. ثرسيارةكة ئةوةية: ضؤن و كةي ئةم كؤمةكانة دةطةنة هاولآتيي ئاسايي عيَراقي؟


سياسةتمةدارة بالآكان دةترسن ولآت لةسةر ليَواري تةقينةوةيةكي كؤمةلآيةتي بيَت؟


خؤثيشاندانة هةفتانةكاني بيَكارةكاني بةغداد و باشور تا ئيَستا ئاشتيانة بون، بةلآم مةسةلةي ئةوةي تا كةي بةو شيَوةية دةميَنيَتةوة جيَي سةرنجدانة.


هةنديَك لة ضاوديَران نيطةراني ئةوةن لةجياتي ئةو ثرِؤذانةي سةرمايةي طةورةيان دةويَت و لة ثيَشانطا و كؤنفرانسةكاندا لة ولآتاني دراوسيَدا قسةي لةسةر دةكريَت بؤ راكيَشاني كؤمثانياي بيانيةكان، ثيَويستة ثرِؤطرامي كاري طشتي لةو شيَوةية لة عيَراقدا ئةنجام بدريَت كة هيَزي كاري زؤر دةويَت.


دةكريَت ئةو ثرِؤطرامانة سودوةربطريَت لة كؤمثانيا بضوك و مامناوةندية عيَراقية ئةندازةيي و بيناسازيةكان و ئةو دةيان هةزار ثيشةوةر و كريَكارة بيَكارةي هةية بؤ دروستكردنةوةي ئةو ريَطا و قوتابخانة و شويَنة طشتيانةي لةلايةن رذيَمي ثيَشوةوة ثشتطويَ خرابون و بةدةست نةبوني سيانةوة دةياننالآند بةهؤي سيستمي سزاكاني نةتةوة يةكطرتوةكانةوة.


سةروةريي و ئاشتبونةوةي نيشتماني


لةروي سياسيةوة، دوو طرنطترين مةسةلة – جطة لة كار – طةرِانةوةي سةروةريي و ئاشتبونةوةي نيشتمانية.


زؤر لة عيَراقيةكاني ضيني مامناوةند و ثيشةييةكان نيطةرانن لةوةي كة رةنطة هةلَبذاردن لة ضةند مانطي داهاتودا كؤمةلَطا لةوةش زياتر بةش بةش بكات وةك لةوةي ضارةسةري مةسةلةكان بكات.


مةسةلةيةكي بنةرِةتي تر نةبوني تؤماريي دةنطدةران و ئةو وةزعة ثةشيَوةية كة لةسةر سنورةكان هةن، كة ريَي خؤش كردوة بؤ هاتنةناوةوةي هةزاران كةسي بيَطانة.


لةسةرو هةمو شتيَكةوة، لة خةيالَي زؤر كةسدا ثيَدةضيَت ولايةتة يةكطرتوةطاني ئةمريكا بةلاي دامةزاراوة ئاينيةكان و سةركردة خيَلَةكيةكاندا بيشكيَنيَتةوة لةسةر حسابي ضيني مام ناوةندي و عيلمانيةكان.


ئةم دةستةبذيَرة نويَيانة بةسروشت كؤنةثاريَزن و روئيايان لة باشترين حالَةتدا ناوضةيية. ئارةزوكانيان لة كؤمةلَي ناوخؤي تيَناثةرِيَت و بةئاستةم روئيايةكي مؤديَرنيان هةية بؤ عيَراقيَكي يةكطرتو.


زؤر كةس نيطةرانن لةوةي كة ئةو ريَسا و ياسايانةي كة دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانان بةكاري دةهيَنن نيشانةيةكي باش نية بؤ داهاتو.


لةهةر شتيَك زياتر، هةلَبذاردني ئةنداماني ئةنجومةني حوكم ثشتئةستور بو بة دةستنيشانكردني ئايني و ئةتني. رةنطة بكريَت موناقةشةي ئةوة بكريَت كة ئةمة كاريَكي ثيَويست بو لة رؤذاني سةرةتاي ثاش كةوتني رذيَمي سةدام دا.


لةطةلَ ئةوةشدا، عيَراقيةكان ئيَستا بؤيان دةردةكةويَت كة هةمان بنةرِةتي ئايني و ئةتني نويَنةريكردني ريَذةيي ثيادةكراوة لة حالَةتي وةزيرةكان و جيَطرةكانيان و بالَيؤزةكان و ئةواني تردا.


نةبوني سةرثةرشتيكردنيَكي كؤنترؤلَكةر بؤتة هؤي ئةوةي كة وةزيرةكان كارةبةدةست لة دةزطاكاني خؤياندا دابمةزريَنن لة كؤمةلَي ناوخؤيي خؤيانةوة وةك لةوةي خةلَكي ثيشةوةر هةلَبذيَرن.


هةورةها رقيَك هةية لةناو جةماوةردا بةرامبةر ئةو طةندةلَية بةرفراوانةي ناو كاربةدةستة نويَكان و ئةو راستيةي كة ئةوان بةرثرس نين لة كارةكاني خؤيان.


نيطةراني لةبارةي ئةنجومةني حوكمةوة


زانياريةكي زؤر كةمي سيستةماتيك هةية ض لةبارةي موناقةشةكان و سياسةتة ناوةكيةكاني ئةنجومةني حوكمةوة، ياخود فةلسةفةي زؤرينةي ئةنداماني ئةنجومةن.


ئةو شيَوازةش كة برٍياري ثيَدةدةن مايةي نيطةرانية.


ئةو جيَطرتنةوةيةي ئةم دواييةي ياساي مةدةني تايبةت بة كاروباري خيَزاني بة ياساي شةريعة هةرايةكي دروستكردوة لة عيَراقدا، بةتايبةت لةنيَو ذني عيَراقيدا، كة بةسةختي بؤ مافةكاني خؤيان جةنطاون.


ئةوةي كة بةهةمان رادة جيَي بيَزارية ئةوةية كة برِيارةكة درا بة بيَ موناقةشةيةكي زؤر و تةنها ثاش دةرضوني برِيارةكة جةماوةر ثيَي زاني. ئيَستا بةدةست دةسةلآتداري مةدةني ئةمريكي (ثؤلَ بريَمةر) ة كة ئةو برِيارة هةلَبوةشيَنيَتةوة.


بيَ عةقلَية طريمانةي ئةوة بكةين كة ثاش سيَ دةية لة ديكتاتؤريةت – بةتايبةتي لةوةي سةدام حسيَن – ئارامي و بةرةوثيَشضون بةدي بيَت بة بيَ ماوةيةكي دريَذي هةولَ و هةلَةكردن ( المحاولة و الخطا).


لةطةلَ ئةوةشدا، شومية كة ئةو بناغةيةي ئيَستا دانراوة بؤ داهاتو ثيَدةضيَت تؤوي شةرِي ناوخؤي تيَدابيَت.


عيَراق ثيَكهاتوة لة سيَ جظاتي سةرةكي. وةختيَكيش طروثيَكيان هةست دةكةن ثةراويَزكراون دةست دةكات بة كيَشة نانةوة بؤ هةمو دةولَةتةكة. ئةمة حالَةكة بوة لة رابردودا بؤ كورد و شيعة و ئةمرِؤش ئةو حالَةية بةنيسبةن سوننةوة.


ئةوةي كة ثرِؤسةي ئيَستاي سياسي نيةتي – كة نةبونيةكة هةلَبذاردنة ثيَشنياركراوةكان ضارةسةري ناكات – دةستثيَشخةريةكة بؤ ثيَكةوة كؤكردنةوةي نويَنةري هةمو طروثة سةرةكيةكان بؤ طةيشتن بة ريَككةوتنيَكي كؤمةلآيةتي نويَ تا جيَي ئةوةي ثيَشو بطريَتةوة بةرلةوةي هةلَبذاردنةكان ئةنجام بدريَن.


بةس ئةوةندةي بةسانايي داواي هةلَبذاردن بكةيت و نةخشةي ثرِؤسةيةكي سياسي بكيَشيت بؤ تةسليمكردني دةسةلآت بة طروثة ئاينية طةورةكان بةبيَ ئةوةي بةروني ثةبوةندي نيَوان جظاتةكان دةستنيشان بكةيت بة كارةسات دوايي ديَت.


ئةوةي ئةمرِؤ ثيَويستة بكريَت – بةر لة هةلَبذاردنةكان نةك دواي – ثرِؤسةيةكي سياسية كة لة ريَي ئةوةوة دةشيَت سيَ جظاتة سةرةكيةكة فيَر بن سازش بكةن لةطةلَ يةكتردا و جياوازيةكان بةلاوةنيَن و ئاشتبونةوةي نيشتماني بةدي بيَت.


حالَي حازر بيرؤكةيةك ثيَشنياركراوة لةلايةن دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانان و ئةنداماني ئةنجومةنةوة كة بةطويَرةي ئةوة لة ثاش 1 ي تةمموزةوة ئةنجومةني حوكم بهيَلَريَتةوة و طةورة بكريَت بةوةي سوني و عيلماني زياتري تيَبكريَت. رةنطة ئةمة يارمةتي ضارةسةركردني هةنديَك لةو كيَشانة بدات.


لةطةلَ ئةوةشدا، ضاوةرِيَ دةكةين بزانين ئاخؤ شيَوازي ئايني لة سياسةتدا لة عيَراقدا سةردةكةويَت ياخود بةرةو هةمان ئةو ريَطة ثرِ ململانيَيةدا تيَدةثةرِيَت كة بة كارةسات طةيشت لة لوبنان.


وةليد خةدوري، سةرنوسةر روثيَويي ئابوريي خؤرهةلآتي ناوةرِاست (WWW.MEES.COM) ئةم وتارةي نوسيوة ثاش سةردانيَكي ئةم دواييةي بؤ بةغداد.


Africa, Middle East
Frontline Updates
Support local journalists