عيَراقييةكان خؤيان بؤ هةلَبذاردن ئامادةدةكةن

ئةو هاوثةيمانيانةي كة هةولَدةدةن بؤ شوصنصك لة ئةنجومةني نيشتمانيدا هاني دةنطدةران دةدةن كة بصزاربوون لة توندوتيذي و بةتالَة.

عيَراقييةكان خؤيان بؤ هةلَبذاردن ئامادةدةكةن

ئةو هاوثةيمانيانةي كة هةولَدةدةن بؤ شوصنصك لة ئةنجومةني نيشتمانيدا هاني دةنطدةران دةدةن كة بصزاربوون لة توندوتيذي و بةتالَة.

Tuesday, 21 February, 2006
.



رؤذي 15ي كانوني يةكةم عصراقييةكان دةضن بؤ سندوقةكاني دةنطدان بؤ دووةم هةلَبذاردني ثةرلةماني لة كاتي رووخاني رذصمي سةدام حوسةينةوة لة نيساني سالَي 2004دا. ليستة سياسييةكان زياترن-و زياتريش ئالَؤزن- وةك لةوةي كة لة هةلَبذاردنةكاني كانووني دووةمدا بوون، بةلاَم خةلَكاني بةغداد هصشتا دةنالَصنن بةدةست هةمان ئةو كصشانةي كة لة سةرةتاي ئةمسالَدا هةيانبوو. بةتالَي و توندوتيذ و كةمي خزمةتطوزاريية سةرةتاييةكاني وةك كارةبا ذياني رؤذانةي دانيشتوان ئةستةم دةكات.



جينان موبارةك، بةرصوةبةري سةنتةري عصراق بؤ ئامادةكرن وكارثصكردني ذنان، وتي "ئةمانة ئةو مةسةلة طرنطانةن كة بايةخيان بؤ دةنطدةر، و كةمترين بايةخيان لة بةرنامةي كاري زؤربةي ئةو لايةنانةدا هةية كة بةشداري هةلَبذاردن ئةكةن."



بة ثصضةوانةي ئةوةي مانطي كانوني دووةم، كة تيايدا عصراقييةكان ئةنجومةنصكي نيشتماني كاتييان هةلَبذارد كة ئةركي سةرةكي بريتيبوو لة دارِشتني دةستوري ثاش بةعس، ئةمجارة دةنطدةران ليستي سياسي هةلَدةبذصرن بؤ طرتنة ئةستؤي كورسييةكاني ثةرلةمان بؤ ماوةي ضوار سالَ. 20 هاوثةيمانصتي هةولَدةدةن بؤ وةدةستهصناني 275 كورسييةكةي ئةنجومةنةكة.



ئةوان ئةيانةوصت موجامةلةي دةنطدةران بكةن بة ضةندين دروشمي جياواز كة بةلَصني هةموو شتصك دةدةن هةر لة سةركردايةتيكردنصكي مةزن و باشكردني بارودؤخي ئةمنيةوة هةتا بنةبرِكردني طةندةلَي. ثةيامةكانيان لة سةر ثؤستةرةكان ضاثكراون لةسةرانسةري شةقامةكاني بةغدادو لة رصي ميدياي كانيديدة بةهصزةكانيشةو ثةخش دةكرصت.



لة كاتصكدا هةندص لة كةنالَةكاني تةلةفزيؤن وةك كةنالَي ئةلعصراقييةي حكومةت هاني دةنطدةران ئةدات بضن بؤ دةنطدان، هةندص ميدياي تر ذمارةي ئةو هاوثةيمانصتيية بلاَودةكةنةوة كة ثشتطيري دةكةن لةسةر تةلةفزيؤن يان رؤذنامةكاندا.



سص ذمارةكة مةسةلةي سةرةكيية لة هةلَبذاردنةكةدا، ضونكة كانديدةكان ئةيانةوصت دلَنيايي ئةوةبكةنةوة كة لايةنطرةكانيان دةنط بة هةمان ذمارة بدةن كاتص ئةضن بؤ دةنطدان. هةندصك ذمارةي ليستةكةيان ئةوةندة بة قةبارةيةكي طةورة نوسيووة بةشصوةيك كة ناوي هاوثةيمانصتييةكة بة ئةستةم ديارةو بة خةتصكي قةبارة بضووك نوسراوة.



هةندص لة كانديدةكان ضةند تاكتيكصكي ناشيرينيان بةكارهصناوة لةوانة جوصندان و درِاندني ثؤستةري ركابةركانيان، بةتايبةت هي ئةوانةي كة ليبرِالَن يان عةرةبي سوننةن. هةندص لة ثؤستةرةكان لة سةريان هةلَكؤلَراوةتةوة "بةعسي" يان "سةدامي" وةك ئاماذةكردنصك بؤ ئةوةي كة ئةو كانديدة ثصشتر سةر بةرذصمي سةدام بووة.



لة لايةكي ترةوة، لة طةرِةكي ئةلئةعزةمييةي زؤرينة عةرةبي سوننةدا، هةموو لافيتةكان لابراون تةنها ئةوانة نةبصت كة ثشتطيري ليستي 618، كة ئاماذةية بؤ ليستي تةوافقي وةتةني عصراقي سوننةكان. دروشمي ئةم ليستة بريتيية لة "دةستي ثاك" كة عصراق لة داطيركاري ئةمةريكا رزطار دةكات و دةستوري عصراقي ثةسةندكراوي ئةمدوايية دةطؤرِصت بؤ هصنانةدي داواي سوننةكان. هةروةها دذ بة تائيفي و دووبةرةكي نةذادي قسةدةكات.



بةمثصية، ثصطة سياسيةكةي وةك ئةوةي سةرؤك وةزيراني ثصشوو شيعةي عيلماني، ئةياد عةللاويية، كة رووخساري بةسةر ثؤستةرةكاني ليستي عصراقي نيشتمانييةوةية، كة بةلَصني يةكخستنةوةي عصراقييةكان و كؤتاييهصنان بة توندوتيذي دةدات.



حزبةكاني عةرةبي سوننة بؤ يةكةمين جار لة سالَي 2003وة دانبة ثرؤسةي سياسي عصراقدا دةنصن بة بةشداريكردن لة هةلَبذاردنةكاندا. ئةوان ذمارةيةكي كةم كورسييان لة ثةرلةمانة كاتييةكةي ثصشوودا بةدةستهصنا و ئةمجارة واضاوةرِواندةكرصت كة ذمارةيةكي زؤر لة دةنطدةران لة ناوضةكاني عةرةبي سوننةدا بةشداري دةنطدان بكةن. زؤربةي ضاودصران لةو باوةرِةدان كة عةرةبة سوننةكان ئةوةندة كورسي ثةرلةماني بةدةستدةهصنن كة ذةد رةنطي لة ثةرلةماني نوصدا دروست بكان، كة حالَي حازر ئيئتلافي عصراقي يةكطرتو، كة ليستي شيعةكانة، بالاَدةستة تيايدا.



موحةمةد شةهاب، جصطري سكرتصري طشتي ليستي ئيئتلافي عصراقي يةكطرتو، وتي "ثةرلةماني داهاتوو دانةيةكي هاوسةنط دةبصت لةبةر ئةوةي هةموو لايةنية سياسييةكان بةشداريدةكةن، هةروةها حكومةتصكي بةهصزيش دةبصت كة دةتوانصت ياسا ثيادةبكات و ئارامي و سنورةكان دةثارصزصت."



حكومةت دةستي كردوة بة ضةسثاندني رصوشوصني توندوتؤلَ، ثصش وادةي هةلَبذاردنةكان، بؤ رصطرتن لة هصرش. لةسةرانسةري بةغداد خالَي ثشكنين دانراون و هةموو سنورةكاني عصراق داخراون. هةروةها هةفتةر رابردوو حكومةتي عصراق هاتنة ناوةوةي عةرةبي غةيرة عصراقي بؤ ناو وولاَت قةدةغةكرد، تةنانةت ئةطةر ظيزاو مؤلَةتي مانةوةشيان هةبصت.



لة ثايتةختي فرة ئايين و فرة نةذادي عصراقدا، دةنطدةرةكان يةك بؤضوونن لةوةي كة ضاوةرِواني ذيانصكي باشتر بكةن، بةلاَم مةيلي سياسيان جياوازة. روون نيية كة ئايا هةلَمةتةكاني راطةياندن كاريطةرييان لةسةر دةنطدةر دةبصت يان لايةنطيرييان تؤكمةتر دةكةن.



راثرسييةك كة لة لايةن رؤذنامةي ئةلسةباحةوة ئةنجامدرا لةطةلَ نزيكةي 2400 دةنطدةردا، دةريخست كة لة 54% يان ثشتطيري هاوثةيمانصتييةكان لةسةر بنةماي بةرنامةي سياسيان دةكةن، لة كاتصكدا لة 23% كاريطةرييان تصكرابوو بة مةسةلةي تائيفي و نةذادي يان ئةندامبوونيان لة لايةنصكدا.خةلَكةكانيش قورسايي خؤيان هةبوو- 20% وتيان كة ثشتطيري هاوثةيمانييةكان لةسةر بنةماي زانياري شةخسي خؤيان دةرباري ناوي كاندةيدةكان دةكةن.



رازي شةنشال، شؤفيري تةكسييةو تةمةني 32سالَة، لة طةرةكي ئةلبةيياع لة بةغداد، وتي "دةنط بة عةللاوي دةدةم لةبةر ئةوةي كابرايةكي بةهصزةو ئةتوانصت رصبةري وولاَت بكات و رزطارمان بكات لةم وةزعةي ئصستا."



هةندص لة هاوثةيمانييةكانيش دروشمي مةيلةو ئاييني دةلَصن وةك ئيئتلافي عصراقي يةكطرتوو هاوثةيماني ئيسلامي.



خالد حةسةن، تةمةن 30 سالَ، كرصكاري ضصشتخانة لة طةرةكي باب ئةلموعةزةمي بةغداد، وتي "دةنط بة ليستي 555[ئيئتلافي عصراقي يةكطرتو] دةدةم، ضونكة نوصنةرايةتي شيعة دةكات."



ضاوةرِواندةكرصت كة ئيئتلافي عصراقي يةكطرتو هةندصك لة دةسةلاَتي لة ثةرلةماندا لة دةستبدات بةهؤي ئةوةي كة ليستي عةرةبة سونييةكانيش كصبرٍِكص دةكةن بؤ وةدةستهصناني كورسييةكان. هةروةها ضاوةرِوانيش دةكرصت كة هاوثةيمانييةكة ضةند كورسييةكة لة دةستبدا بة هؤي جيابوونةوةي هةندصك لة سةركردة لصي، كة بةشصكي لةبةر ئةوةبوو زؤر ئيئتيلافةكة ئاييني بوو.



هةندص لة ليستةكاني تر دروشمةكانيان باس لة بنيادني عصراق دةكات، وةك ليستي كؤنطرةي نيستماني عصراق كة ئةحمةد ضةلةبي جصطري سةرؤك وةزيران سةرؤكايةتي دةكات. ئةو كانديدصكي ثصشووي ئيئتلافي عصراقي يةكطرتوةو شيعةيةكي عيلمانيية، دروشمةكةي جةخت لة طةشةسةندني ئابووري و خزمةتطوزاري كؤمةلاَيةتي دةكاتةوة. هةندصكي تر، وةك حزبة توركمانييةكان، سةرنجي دةنطدةر رادةكصشن بةوةي كة بةرطري لة ناسنامةي نةذادييان بكةن و بةلَصني ئةوة دةدةن كة بةرطري لة مافةكانيان بكةن.



ئةحمةد نةشئةت، 38 سالَ، فةرمانبةرصك لة كةركوك كة توركمانصكي سوننةية، ثشتطيري هاوثةيماني توركماني دةكات بةلاَم ليستي تةوافقي وةتةني بةلاوة ثةسةندة.



ئةو وتي "دةنط نادةم بؤ ليستصك لةسةر بنةماي بةرنامة سياسييةكةي بةلَكو لةسةر بنةماي ئةوةي كص نوصنةرايةتي ئةكات. وائةزانم هةموو عصراقييةكان هةمان شت ئةكةن. ثابةندبوون بة بةرنامة سياسييةكان زؤر ئةستةمة، بةتايبةت لةسايةس ئةم وةزعة ئصواوةي ئةمني وولاَتدا."



بةلاَم هصشتا هةندصكي تر بصزاربوون لة سياسةت لة كاتصكدا كة ولاَت بةرةو دووةم هةلَبذاردني ثاش بةعس هةنطاو دةنصت.



عيسا سةليم موهةندس، 40سالَ، لة بةغداد، وتي "ثصموانية بةرنامةي كاري [هاوثةيمانييةكان] راستبن، تةنها ووشةن دارصذراون بؤ ئةوةي خةلَك كصشكةن دةنطيان بؤ بدات."



زةينةب ناجي رؤذنامةنوسصكي راهصنراوي IWPRة لة بةغداد.
Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists