سةركردةكاني ئؤثؤزسيؤن لةو برِوايةدان ئةمريكا نزيكتر بؤتةوة لة ثشتطيريكردني طؤرِانكاري بنةرِةتي سياسي لة نيَوياندا لةبةعسخستن.

ضاوثيَكةوتن لةطةلَ كةنعان مةكية لة سةلآحةدين، باكوري عيَراق

سةركردةكاني ئؤثؤزسيؤن لةو برِوايةدان ئةمريكا نزيكتر بؤتةوة لة ثشتطيريكردني طؤرِانكاري بنةرِةتي سياسي لة نيَوياندا لةبةعسخستن.

ضاوثيَكةوتن لةطةلَ كةنعان مةكية لة سةلآحةدين، باكوري عيَراق

Tuesday, 22 February, 2005
IWPR

IWPR

Institute for War & Peace Reporting

يةكيَك لة بابةتة سةرةكيةكان بريتية لة ئارةزووي زؤريَك لة كةساني ئؤثؤزسيؤن بؤ حكومةتيَكي كاتي، كة زؤربةي بة تاكة رِيَطةي دةزانن بؤ رِيَطرتن لة داطيركردني عيَراق لة لايةن ئةمريكاوة يان طرتنة دةستي دةسةلآت لة لايةن ثاشماوةكاني رِذيَمي بةعسي سةرؤك سةدام حسيَنةوة. ويلايةتة يةكطرتوةكان بة توندي دذي رِاطةياندني حكومةتيَكي واية لة ترسي ئةوةي كة ئؤثؤزسيؤن كةمدةكاتةوة لة دذي سةدام لة عيَراق خؤشيدا.


جولي فلينت ي موحةريري مونةسيقي IWPR لةطةلَ كةنعان مةكية دواوة، نوسةري "كؤماري ترس: سةدامي عيَراق"، مامؤستاي ليَكؤلَينةوةكاني رِؤذهةلآتي ناوةرِاست لة زانكؤي برانديس لة ماساشوتس و يةكيَك لة ئةندامةكاني ئةو كؤبونةوةيةي كة لة مةوداي تفةنطةكاني سةدام لة ناوضةي ئازادكراو طيرا.


ث: كؤبونةوةي سةلآحةدين ضي دةلَيَت دةربارةي ثيَطةي ئؤثؤزسيؤني عيَراقي لةمرِؤدا، لة بةردةم شةرِيَكي ضاوةرِوانكراو لة دذي سةدام حسيَن؟


و: سةرِةرِاي ئةو بارودؤخة ناهةموارة ثةنجاو سيَ كةس لة كؤي 65 كةس، هةموو ئةستةم و مةترسي ناوضةكةيان برِيوة و طةشتونةتة ئيَرة. وابزانم ئةوة شتيَكي سةرنج رِاكيَشة. بةداخةوة بزووتنةوةي ويفاقي وةتةني ئةياد عةلاوي و بزوتنةوةي ثاشايةتي دةستوري شةريف عةلي دوورةثةريَز وةستان، بةلآم جيَطاكانيان بة كراوةيي هيَلَدراوةتةوة. ثيَش كردنةوةي كؤبونةوةكان، بؤ ماوةي سيَ رِؤذ طفتوطؤي "نارِةسمي" مان طيَرِا لةنيَو خؤماندا لة سليَماني. ئةوة بواريَك بوو بؤ ئةوةي خةلَك بيرورِاو طلةييةكانيان بخةنةرِوو و هةروةها بؤ رِةخنةطرتنيش لة هةنديَك لة هةلَسوكةوتة خراثةكاني كؤنفرانسي لةندةني 2003 (ئةو كاتةي طروثي شةش كؤبونةوة بؤ طفتوطؤكردن لةسةر داهاتووي عيَراق لة دواي سةدام). هةنديَك كةس دةلَيَن ئةو كؤبونةوةية شةفافترين و رِاشكاوانةترين كؤبونةوة بوة كة تا ئيَستا ئؤثؤزسيؤني عيَراقي طيَرِابيَتي.


ث: ئةو دةمةي هيَزةكاني سةدام لة سالَي 1996 دا هيَلَي ثاني 32 يان برِي و ضوونة ناو هةوليَرةوة، بؤ ليَداني سةركردة و كادرةكاني كؤنطرةي نيشتماني عيَراقي (INC)، ثارتي ديموكراتي كوردستاني مةسعود بةرزاني ثشتيكردة INC و ناكؤكيةكي طةورة دروستبوو لة نيَوان ئةو دوو لايةنة طرنطةي ئؤثؤزسيؤندا، ئةمرِؤ ئةو ناكؤكية ضةنديَك مةترسيدارة بؤ ئؤثؤزسيؤن؟


و: ثةيوةندي نيَوان ئةحمةد ضةلةبي و مةسعود بةرزاني طةرِاوةتةوة. ئاشتبونةوةكة ضةند مانطيَك لةمةوثيَش دةستيثيَكردوة و لة سةردانةكةماندا بةهيَزتر كراوةتةوة. ضةلةبي لة وتارةكةي ئةمرِؤيدا لة سورِي كردنةوةي كؤنفرانس زؤر بةطةرمي باسي مةسعودي كرد.


ث: ولايةتة يةكطرتوةكان رِةخنةي لةو ثلانانةي ئؤثؤزسيؤن طرتوة كة باسدةكريَت بؤ داناني حكومةتيَكي كاتي لةو ساتةوةي جةنط دةستثيَدةكات. ئايا ئةمة واي لة ئؤثؤزسيؤن كردوة دةستكاري ثلانةكاني بكات؟


و: نة INC و نة ليذنةي تةنسيقي كؤنفرانسيش بةنيازنين حكومةتيَكي كاتي رِابطةيةنن. هةرضةندة ئيَمة هةنديَك قسةمانكردوة دةربارةي ئةوةي كة ئايا ئةو حكومةتة ضؤن بيَت. وويلايةتة يةكطرتوةكانيش بة رِوون و ئاشكرا لة دذي ئةو حكومةتةية.


ث: حكومةتيَكي كاتي ضي طرنطيةكي دةبيَت بؤ عيَراقيةكان لة ناو عيَراق دا؟


و: حكومةتيَكي كاتي طرنطيةكي زؤري دةبيَت لة بةرئةوةي دوورمان دةخاتةوة لة مؤديلي داطيرطردنيَكي سةربازي و ئؤثؤزسيؤني عيَراقيش دةبةستيَتةوة بة ثرؤذةكةي ئةمريكاوة. ئيَستا شةريكيَكي عيَراقي نية بؤ ئةو شتةي ئةمريكا خةريكيةتي. ئةمريكا ئةوةندة زانياري و شارةزايي نية دةربارةي عيَراق كة لةو هةولَةي دا سةركةوتوبيت بة بيَ بةشداريكردني عيَراقيةكان. ئةمريكا ناتوانيَت و ناشبيَت لة رِيَي ئةو عيَراقية ئةمريكيانةوة كاربكات كة شارةزاييةكي رِاستةقينةي ناو وولآتيان نية و خؤي طيَلبكات لةو ئةندامانةي كؤمةلَطةي عيَراقي كة سالآنيَكي زؤر خةباتيان كردوة و نرخيَكي طرانيان داوة لة جةنطي دذي سةدامدا.


ث: ئةمريكا دةستيداوةتة ثرؤذةيةكي ئيستعمارئاسا لة عيََراقدا كة داطيركردن و كؤنترِؤَكردني رِاستةوخؤ دةطريَتةوة. هةنديَك لة ليَثرسراوة ثايةبةرزة ئةمريكيةكان لةمدواييانةدا قسةي رِةقيان بة ئؤثؤزسيؤن ووتوة. ثالَثشتي ئةمريكا بؤ ئةم كؤبونةوةية ضةندة طةورةية؟


و: من نيطةران بووم دةربارةي ثشتطيري ئةمريكا بؤ ئةم كؤبونةوةيةي ئؤثؤزسيؤن ثيَش طةيشتني شاندةكةيان بؤ ئيَرة، من ئيَستا دةزانم هةلَسوكةوتي توركةكان كيَشةي راستةقينة و دياري نابوةوة بؤيان تا طةشتبوونة ئيَرة.


دواجار، بةهؤي ئةوةي توركةكان رِيَيان نةدابوون بيَنة ناوةوة ، شاندةكةي ئةمريكا بة هةموو "دةستةي ثاريَزطاري" يةكانيةوة نةهاتن، تةنها نزيكةي دةرزةنيَك ئاسايشيان لةطةلَدا بوو. توركةكان نةرم نةبووبوون و رِيَيان بة هةموو هيَزي ثاريَزطاريةكة نةدابوو، بؤية تارِادةيةكي زؤر سةلامةتي شاندةكةي ئةمريكا لة لايةن ثارتيةوة دابينكرا.


سةرةرِاي هةموو ئةو كؤسثانة، شاندةكةي ئةمريكا سووربوون لةسةر هاتن. ئةوة ماناي سووربوونيانة. من جاريَكي تر دلَنيا بوومةوة. بةلآم هيَشتا شتيَكي كؤنكريتي نية دةربارةي جؤري ئةو ثةيوةنديةي كة لةطةلَ ئةمريكادا دروستدةبيَت. ئةوة ماوةتةوة بؤ طفتوطؤكردن.


ث:زؤر لة عةرةبةكان سةركردةكاني ئؤثؤزسيؤن بة خائين ناودةبةن بة هؤي هاوكاريان لةطةلَ ئةو ئةمريكايةي كة ئةجيَندايةكي ئاشكرا و بيَ ضةندوضوون لايةنطري ئيسرائيلي هةية.


و: ئةو عةرةبانةي سةركردةكاني ئؤثؤزسيؤن بة خائين ناودةبةن خؤيان تاوانبارن بة هاوكاريكردن لةطةلَ زؤرداردا و بة بيَدةنطي بةرامبةر ئةو ثيَشيَلكاريانةي بةرامبةر خةلَكي عيَراق كراوة لة لايةن سةركردةكانيانةوة. من دةلَيَم ئةوان تاوانبارن بة دريَذكردنةوةي ئةو شةرِةي سةدام لةدذي خةلَكةكةي خؤي هةلَيطيرساندوة هةر لة دامةزراني رِذيَمة فاشيةكةيةوة.


ث: ترسيَكي طةورة هةية لة جيهاني عةرةب و لة نيَوان عيَراقيةكان خؤشياندا دةربارةي ثلانةكاني ئةمريكا بؤ قؤناغي دواي سةدام. زؤريَك طومانيان هةية لةسةر "ديموكراتيةكي" سةثيَنراو لة لايةن زلهيَزيَكي دةرةكيةوة. ئايا ئةو دةنطة بضوكانة دةتوانن كار لة ئةمريكا بكةن لةم دواساتانةدا؟


و: من لةوبرِوايةدا نيم كة ئةو هةولَة شكستخواردووبيَت. هةموو شتيَك بةندة بة ثابةندي ئةوان بة ديموكراتيةتيَكي راستةقينة و طؤرِانيَكي بنةرِةتي عيَراقةوة. ئةطةر ئةوان بةردةوام بن لةسةر ئةو كارة طرانة، ئةوا روي رِؤذهةلآتي ناوةرِاست بةرةو باشتر دةطؤرِن.


من لةو برِوايةدام رِةخنةطرتني ئةمريكا - لة لايةن من و ئةحمةد ضةلةبيةوة- كاريطةرييةكي طةورةي هةبوة. زةلَماي خةليل زاد لة سةرنجةكانيدا هةولَيَكي زؤريدا بؤ ئةوةي ثابةندي ئةمريكا بؤ ديموكراتيةت دووثاتبكاتةوة و ئةركةكةياني لة عيَراق بةراورد كرد بةوةي كة لة ئةلَمانيا و ياباني دواي جةنط كران. ئيَستا ئةمريكا بة دلَنياييةوة باس لة لةبةعسخستن (Debathification)، هةلَوةشاندنةوةي دةزطا سةركوتكةرةكاني سةدام و ديموكراسيةتيَكي رِاستةقينة دةكات. زماني واشنتن بة ئاشكرا طؤرِاوة. ضيدي باس لة "حكومةتي سةربازي" ناكريَت. بةلَكو باس لة ئيدارةيةكي ئةمريكي دةكريَت لة جيَيدا. سةرةرِاي كؤسثداناني ئةمريكا لةرِيَي دةركةوتني سةركردايةتيةكدا، بةلآم لةم كؤبونةوةيةدا سةركردايةتيةك ثيَكهيَنرا.


ث: مةزاجي كوردةكان ضؤنة لة ناوضة ئازادكراوةكة، كة ئةوان رِقي طةورةي سةدام بةرامبةريان دةناسن، لة كاتيَكدا ئةو هةموو رِموزي ئؤثؤزسيؤن و هيَزة بيانيانة دادةباريَت بةسةريانا؟


و: خةلَك بةهيوا و نيطةرانيشن لةهةمانكاتدا. بة بةردةوامي ثرسياري ئةوةم ليَدةكريَت كة ئايا سةدام هيَرش دةكاتة سةر كوردستان بة ضةكي كيمياوي.


ث: سةدام ضؤن ئةو شةرِة دةكات بة برِواي تؤ ؟


و: ئةو خؤي ئامادةدةكات. و هةولَدةدات ئةمريكا رِابكيَشيَتة ناو شارةكانةوة و دواتر كاري خؤي بكات. هةرضةندة من تةواو لةو برِوايةدام كة سوثاي عيَراقي ناجةنطيَت، يان لة جارةكةي ثيَشوو كةمتر دةجةنطيَت.


ث: ئايا دةكريَت شةرِةكة بة بيَ قوربانيةكي زؤري مةدةني ببريَتةوة؟


و: لةو برِوايةدام كة قوربانيةكي كةمتر ببينين لة جةنطةكةي تر. طةورةترين مةترسي بةكارهيَناني سةدامة بؤ ضةكةكة كؤكوذةكاني لةدذي خةلَكةكةي خؤي. ئةوكات ئةو هةولَدةدات كة قوربانيةكان بخاتة ئةستؤي ئةمريكا.


Frontline Updates
Support local journalists