سةركردة كوردةكان هةستيان كرد لة ثيَكهاتةي حكومةتي نويَدا بةش خوراون, بؤية وتيان لةوانةية ئةو يةكيَتييةي لة نيَوانمانداية, بيشكيَنين

نوسيني :ئيَريك واتكين

سةركردة كوردةكان هةستيان كرد لة ثيَكهاتةي حكومةتي نويَدا بةش خوراون, بؤية وتيان لةوانةية ئةو يةكيَتييةي لة نيَوانمانداية, بيشكيَنين

نوسيني :ئيَريك واتكين

Tuesday, 22 February, 2005
IWPR

IWPR

Institute for War & Peace Reporting

كؤتايي حةفتةي رابردوو, مةسعود بارزاني و جةلال تالَةباني نامة ئاطاداركردنةوةكةيان بة نايجير شيَمدوندا, كة نويَنةري ئةمريكاية لاي حكومةتي هةريَمي كوردستان, رةوانةي سةرؤكي حكومةتي ئةمريكا كرد.

لة رؤذي 6 ي حوزةيراندا, لة لايةني سةرضاوةيةكي نزيك لة سةركردايةتي دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانانةوة دةقي ئةسلَي نامةكة دزة ثيَكرا بؤ لاي IWPR و بةرثرسة كوردةكانيش دروستي نامةكةيان سةلماند.

دوو سةركردةكة لة ناكةمةي خؤياندا طوزارشت لة نائوميَدي خؤيان دةكةن بةرامبةر بةو ثةرة سةندنة نويَيانةي لة بةغداد روويانداوة, بة تايبةتي ئةو حكومةتة كاتييةي نويَيةي ثيَكهيَنراوة, تيَيدا كوردةكان لة هةموو ثؤستة بالآكان بةدةر كراون.

"بؤية كاتيَك نويَنةري تايبةتي ئيَوة ئامؤذطاريي كردين كة نابيَت كورد داواي هيض يةكيَك لة ثؤستةكاني سةركؤمار و سةرةك وةزيران وةر بطريَت, ئيَمة تووشي نائوميَديي هاتين. ثيَمان وترا كة ثيَويستة ئةو ثؤستانة بؤ سوننةيةك و شيعةيةكي عةرةب بن"

ئةوان ئاماذةيان كرد بؤ ملنان بةرةو سةبةخؤيي مةطةر ئةوةي ثيَي دةوتريَت دستوري كاتي, كة بةثيَي ئةو دةستورة كوردةكان رازيي ببوون لة عيراق جيا نةبنةوة, بة مةرجي ئةوةي فيدرالَيَكي سةربةخؤيان بؤ زامن بكريَت – بخريَتة ناو برِيارة تازةكةي نةتةوة يةكطرتووةكانةوة لةمةرِ طيَرِانةوةي سةروةري بؤ عيراق, لة ثيَش و لة دواي هةلَبذاردنيش.

دةلَيَن " ئةطةر ياساي بةرِيَوةبردني كاتي هةلَوةشيَندرايةوة, ئةوا حكومةتي هةريَمي كوردستان هيض دةرفةتيَكي تري لةبةردةمدا ناميَنيَت, جطة لة كشانةوةو بةشداري نةكردن لة حكومةتي ناوةندي و دامودةزطاكانيدا, هةروةها بةشداريي نةكردن لة هةلَبذاردنة نيشتمانييةكاندا, ثاشان هةبووني نويَنةراني حكومةتي ناوةندي لة كوردستان قةدةغة بكات"

تالَةباني و بارزاني دةلَيَن "جاريَكي تر كورد هاولآتيبووني ثلةدووي عيراق قبوولأ ناكات" هةروةها ئاماذةش دةكةن بؤ ئةوةي "لةسةدةمي سةدام و ثيَشووتريشدا, كورد ضةندجاريَك ثؤستي ياريدةدةري سةرك كؤمار يان ثؤستة ياريدةدةرييةكاني تري وةرطرتووة, كة شتيَكي رووكةشي بيَدةسةلآت بوون"

دةلَيَن لةطةلأ رووخاني سةدامدا "ئيَمة بة هيوابووين كة عيراقي نويَ بؤ خةلَكي كوردستان جياواز بيَت".

ئاماذة دةكةن بؤ ئةوةي كة "عيراق لة دوو نةتةوةي سةرةكي ثيَكديَت, عةرةب و كورد" دةلَيَن "وا ماقوولَترة كة عةرةب يةكيَك لة ثؤستة بالآكان وةربطرن (بة ئارةزووي خؤيان) و ثؤستةكةي تريش بدريَت بة كورد"

دةشلَيَن كة برِياري ئةوةي بة ثيَي تايةفةطةريي خةلَك بؤ دوو ثؤستة بالآكان دياريي بكةن "راستةوخؤ ناكؤكة" لةطةلأ جةختكردنةكاني هاوثةيماناندا بةوةي "نابيَت حكومةتي عيراقي نويَ لة سةر بنةماي تايةفةطةريي يان ئاينيي دابمةزريَت, ئةمريكا خؤي ئةم هةلَويَستةي لة دةستوري كاتيدا تؤمار كردووة".

لة راستيدا, دوو سةركردة كوردةكة طلةيي ئةوة دةكةن كة ئةوانة تيَبيني "لايةنداريي دةسةلآتداراني ئةمريكايان كردووة دذي كوردستان" لةبةر ضةند هؤيةك كة ئةوان ليَي تيَناطةن.

ئةوان دةلَيَن كة لة سةرةتاي داطريكردنةوة, هاوثةيمانان داهاتي نةوت بةرامبةر خؤراكي تةرخان بؤ كوردستانيان قةدةغة كردووةو بةسةر بةشةكاني تري عيراقدا دابةشيان كردؤتةوة.

دةلَيَن ئةمة سةرباري ئةو راستيية كراوة كة "كوردستان زؤر كةمتر لةو ريَذةيةي ثيَبرِاوة كة بؤ بةشةكاني تري عيراق تةرخان كراوة, هةروةها سةرباري ئةو راستييةش كة سةدام حوسةين هةريَمي ئيَمةي لة هةموو ناوضةكاني تر زياتر ويَران كردووة".

تالَةباني و بازاني رةخنة لة دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانان دةطرن لةوةي ضالاكانة هاني نايةكسانيَتي زماني كوردي و عةرةبي دةدةن, بةردةوام ويستوويانة باسي حكومةتي هةريَمي كوردستان نةكةن (كة تاكة حكومةتي هةلَبذيَردراوة لة عيراقدا) ئةمةش لة بةرذةوةنديي سيستمي 18 ثاريَزطاييدا كة سةدام دايناوة.

هةردوكيان طلةيي لة بةرثرساني ئةمريكا دةكةن بةوةي سوكايةتي بة يَزي ثيشمةرطةي كوردي دةكةن و بة ميليشيا ناويان دةبةن لة بري ئةوةي وةك "هيَزيَكي خاوةن ديسثليني سةربازيي كة هاوسةنطةري هيَزةكاني ئةمريكا بووة لة شةرِدا" نيَوزدةيان بكةن.

تالَةباني و بةرزاني ثةستيي خؤيان لة واشينطتؤن دةربةرِن و دةليَن كة "ساليَك لةمةوبةر هيَزةكاني ثيَشمةرطةي ئيَمة شانبةشاني هيَزةكاني ئةمريكا شةرِي ئازادكردني عيراقيان كرد, لة هةموو هاوثةيمانةكاني ئةمريكا زياتر زيانيان ليَكةوت".

هةروةها تيَبينيش دةكةن كة "بة ثيَضةوانةي ناوضة عةرةبييةكاني عيراقةوة, هيض سةربازيَكي هاوثةيمانان لةو ناوضةيةدا نةكوذراوة كة لة ذيَر كؤنترؤلَي حكومةتي هةريَمي كوردستانداية".

بةلآم ئةوان لة واشينطتؤنةوة سوثاسي كةميان ثيَبرِاوة, دةلَيَن كة لة وتارة رةسمييةكاندا " زؤر بة دةطمةن ئةمريكا يان دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانان ناوي كوردستان يان طةلي كود دةيَنن".

ئيَريك واتكينس ريثؤرتةري IWPR ي قةيرانةكاني عيراق و ئيديتةري بلآوكراوةي Press Monitor ة.

دةقي تةواوي ناممةي سةركردة كوردةكان بؤ جؤرج بوش:

جةنابي سةرؤك:

ئيَمة ئةم نامةيةت بؤ دةنوسين بؤ ئةوةي ديد و بؤضووني خؤمانت ثيَشكةش بكةين دةربارةي حكومةتي كاتيي عيراق و هةلَويَستي كورد و ئايندةي ولآتةكة.

كةس لة خةلَكي كوردستاني عيراق زياتر هاورِيَي ئةمريكا نية. ساليَك لةمةوبةر هيَزةكاني ثيَشمةرطةي ئيَمة شانبةشاني هيَزةكاني ئةمريكا شةرِي ئازادكردني عيراقيان كرد, لة هةموو هاوثةيمانةكاني ئةمريكا زياتر زيانيان ليَكةوت. ئيمرِؤش كوردستان تاكة ناوضةي ئارام و ثرِ ئاسايشة بؤ ئةمريكا لة سةرانسةري عيراقدا. ئيَمة سةرنجمان داوة كة بة ثيَضةوانةي ناوضة عةرةبييةكاني عيراقةوة, هيض سةربازيَكي هاوثةيمانان لةو ناوضةيةدا نةكوذراوة كة لة ذيَر كؤنترؤلَي حكومةتي هةريَمي كوردستانداية. طةلي كوردستان بةردةوامة لة باوةشكردنةوة بؤ بةها ئةمريكييةكان, لة ثيَشوازيكردن لة هيَزةكاني ئةمريكا, هةروةها ثشتيوانيكردن لة بةرنامةكةي ئيَوة بؤ ئازادكردني عيراق. حكومةتي هةريَمي كوردستاني ئيَمة دةسبةرداري بةشيَكي زؤري ئازادييةكةي ئيَستاي بووة بة مةبةستي ياريدةداني بةرثرساني ئيدارةكةي ئيَوة بؤ طةيشتن بة ريَطةضارة لةطةلأ بةشةكاني تري عيراقدا. بؤية كاتيَك نويَنةري تايبةتي ئيَوة ئامؤذطاريي كردين كة نابيَت كورد داواي هيض يةكيَك لة ثؤستةكاني سةركؤمار و سةرةك وةزيران وةر بطريَت, ئيَمة تووشي نائوميَديي هاتين. ثيَم

ان وترا كة ثيَويستة ئةو ثؤستانة بؤ سوننةيةك و شيعةيةكي عةرةب بن.

عيراق ولآتيَكة دوو نةتةوةي سةرةكيي تيَداية, عةرةب و كورد. زياتر وا ماقوولَة كة عةرةبةكان يةكيَك لة ثؤستة بةرزةكان وةربطرن (ئيتر بة ئارةزووي خؤيان) , ثيَويستيش دةكات ثؤستةكةي تريان بدريَت بة كورديَك.

ئيَمة لةو برِوايةشداين كة بةكارهيَناني ريَذة تايةفةطةرييةكان بؤ وةرطرتني ئةو دوو ثؤستة, راستةوخؤ ناتةباية لةطةلأ هةلَويَستي بةردةوامي هاوثةيماناندا بةوةي نابيَت عيراقي ديموكراسي لةر بنةماي ئاينيي و ئةتني دابرِيَذريَت, ئةمةش هةلَويَستيَكة كة ئةمريكا لة ياساي بةرِيَوةبردني كاتييدا تؤماري كردووة.

ضيتر طةلي كوردستان قبولَيان نية لة عيراقدا هاونيشتماني ثلة دوو بن. لةسةردةمي سةدام و ثيَشتريشدا, ضةندان جار كورد ثؤستي ياريدةدةري سةرؤك و ثؤستة جيَطرييةكاني تريان وةرطرتووة, كة ئةوانة ثؤستي رووكةشيي بيَ دةسةلآت بوون. ئيَمة بةهيوابووين عيراقي نوآ بؤ طةلي كوردستان جياواز بيَت.

ئيَمة هةر لة سانةكاني رزطاريي عيراقةوة هةستمان بة لايةنداريي دةسةلآتدارة ئةمريكييةكان كردووة دذي كوردستان, لةبةر ضةند هؤيةك كة ئيَمة نازانين ضين. لة سةرةتاي داطيركردندا, هاوثةيمانان دةستيان طرت بةسةر داهاتي بةرنامةي نةوت بةرامبةري خؤراكدا, كة بة تايبةتي بؤ كوردستان تةرخان كرابوو, ئةو داهاتةيان بةسةر شارةكاني تري عيراقدا دابةش كرد, سةرباري ئةو راستييةي كة ثشكي تاكةكةس لة كوردستان زؤر كةمتر بووة لةبةشةكاني تري عيراق, هةروةها ئةو راستييةش كة سةدام حوسةين هةريَمي ئيَمةي لة هةموو شويَنةكاني تر زياتر ويَران كردووة. دةسةلآتي كاتيي هاوثةيمانان ضالاكانة هاني نا يةكسانبووني هةردوو زماني كوردي و عةرةبيي داوة, بةردةوام هةولَي داوة لةبةر خاتري سيستمي هةذدة ثاريَزطايي لة عيراقدا, متمانة لة حكومةتي هةريَمي كوردستان وةربطريَتةوة (كة تاقة حكومةتي هةلَبذيَردراوة لة عيراقدا), بةرثرساني ئةمريكا لة بةهاي ثيَشمةرطةيان كةم كردؤتةوةو بةو هيَزة ريَك و ثيَكةيان وتووة ميليشيا كة هاوسةنطةري شةرِي ئةمريكا بووة. حكومةتي ئةمريكا لة بةلَطةنامة رةسمييةكانيدا زؤر بة دةطمةن ناوي كوردستان يان طةلي

كورديان هيَناوة.

ئيَمة وةك هاورِيَي دلَسؤزي ئةمريكا دةميَنينةوة, تةنانةت ئةطةر ثشتيوانييةكاني ئيَمة زؤرجاريش نةنرخيَندريَت. ضارةنوسي ئيَمة بة توندي بةستراوة بة ئايندةي ئيَوةوة لة عيراق. ئةطةر هيَزةكاني ئازادي لة شويَنةكاني ديكةي عيراق سةركةوت, ئةوا ئيَمة دةزانين بةهؤي هاوثةيمانيَتي ئيَمةوة بووة لةطةلأ ئةمريكادا, هةروةها دةشزانين كة ئةو هاوثةيمانيَتيية دةمانكات بة نيَضيريَك بؤ تؤلَة ليَكردنةوة. ئيَمة داواي هةنديَك طةرةنتي تايبةتي دةكةين بؤ ئةم ماوة كاتيية بؤ ئةوةي بتوانين زياتر لة حكومةتي كاتيدا بةشداريي بكةين. ئيَمة بة شيَوةيةكي تايبةتي داوا دةكةين:

ياساي بةرِيَوةبردني كاتي بخريَتة ناو برِياريَكي تازةي ئةنجومةني ئاسايشي نةتةوة يةكطرتووةكانةوة, ياخود ثيَش هةلَبذاردن و دواي هةلَبذاردنيش وةك ياسايةكي تةوزيميي لة حكومةتي كاتيدا ثةسةند بكريَت. ئةطةر ياساي بةرِيَوةبردني كاتي هةلَوةشيَندرايةوة, ئةوا حكومةتي هةريَمي كوردستان هيض دةرفةتيَكي تري لةبةردةمدا ناميَنيَت, جطة لة كشانةوة لة بةشداريكردن لة حكومةتي سيَنتةري و دامودةزطاكانيدا, بةشداريي نةكات لة هةلَبذاردنة نيشتمانييةكاندا, بووني نويَنةراني حكومةتي سيَنتةريي لة كوردستان قةدةغة بكات.

ويلايةتة يةكطرتووةكان ثةيمان بدات طةل و حكومةتي كوردستان بثاريَزيَت, لة حالَيَكدا ئةطةر بيَ ياسايي و طيَرةشيَويَني واي ليَكرد لة بةشةكاني تري عيراق بكشيَتةوة.

هاوثةيمانان بةلَني خؤيان ببةنة سةر بؤ طيَرِانةوةي ناوضة كورديية بة عةرةب كراوةكان و بكةونة خؤيان بؤ ضارةسةركردني رةوشي كةركوك بة ثيَي خواست و ئارةزووي خةلَكةكةي خؤي, نيشتةجآ تازةكان وةدةر بنيَن و ئةو كةسانة بخةنة جيَطةيان كة لة لايةني سةدام حوسةينةوة تووشي ثاكتاوكردني رةطةزيي بوون.

طيَرِانةوةي داهاتي نةوت بةرامبةري خؤراك كة سالَي ثار بة شيَوةيةكي نادادثةروةرانة لة كوردستان ستيَندراوةتةوة, كوردستان ثشكةكةي خؤي كة 19 مليار دؤلارة و كؤنطريَس خؤي تةرخاني كردووة, وةربطريَتةوةو بؤ ئاوةدانكردنةوة بةكار بهيَنريَت.

ويلايةتة يةكطرتووةكان ثشتيواني لة نةخشةكاني ئيَمة بكات بؤ بةرِيَوةبردن و خاوةنداريَتي كردني سةرضاوة سروشتييةكاني هةريَمي كوردستان, بة تايبةتي هةولَةكانمان بؤ ثيَشخستني سةرضاوةي تازةتري ثةترؤلأ لة كوردستان, ضونكة رذيَمي رابردوو دؤزينةوةو ثةرةثيَداني ئةو سةرضاوانةي قةدةغة كردبوو, بؤ ئةوةي طةلي كوردستان سوديان ليَ وةرنةطرن.

ويلايةتة يةكطرتووةكان بالَويَزخانةي خؤي لة هةوليَر بكاتةوة, هاني شةريكة هاوثةيمانةكانيشي بدات هةمان شت بكةن. ضونكة ئةوة شتيَكي زؤر طرنطة كة ثةيوةندي راستةوخؤمان بة جيهاني دةرةوة هةبيَت و هةميشة هةر ثشت بة بةغداد نةبةستين كة لةوآ بة هاونيشتماني تةواو لة قةلَةممان نادةن.

ويلايةتة يةكطرتووةكان و نةتةوة يةكطرتووةكان بة راشكاويي رابطةيةنن كة لة حكومةتي ئايندةي عيراقدا, بةكارهيَناني ئةجيَنداي تايةفةطةريي و ئةتنييانة جيَبةجآ ناكريَت وةك لة هةلَبذاردني ئةنداماني حكومةتي كاتيدا كرا, كوردةكانيش بؤيان هةية ثؤستي سةرةكوةزيران و سةركؤمار وةربطرن.

ئةطةر ئةجيَنداي تايةفةطةريي بةكاربهيَنريَت بؤ دوورخستنةوةي كورد لة ثؤستة بالآكاني حكومةتيكاتي, ثيَمان واية شتيَكي دادثةروةرانة دةبيَت كة قةرةبووي كورد بةوة بكريَتةوة كة لة حكومةتة كاتييةكةدا, ذمارةيةك ثؤستي وةزارةتةكانيان بدريَتآ كة زياتر لة ريَذةي دانيشتوانيان لةضاو دانيشتواني عيراقدا.

جةنابي سةرؤك, ئيَمة دةزانين كة ئةم رؤذانة بؤ هةموو لايةكمان سةخت و نارِةحةتن, ئيَمة كة ثيَمان وابوو رزطاريي عيراق شايستةي ئةوةية شةرِي بؤ بكريَت. طةلي كورد بةردةوامة لة سةرسامبووني بة سةرؤكايةتيية ثرشنطدارةكةي ئيَوة, تيَرِوانيني ئيَوة بؤ عيراقيَكي ئازاد, هةروةها جواميَريي تايبةتيي خؤشتان. ئيَمة دلَنياين كة تؤش رات واية نابيَت كورد لةبةر هاورِيَيةتيكردن و ثشتيوانيكردني لة ويلايةتة يةكطرتووةكان سزا بدريَت.

Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists