رِاوضياني ماسي لة بةسرة سوتةمةني بةقاضاغ دةبةنة دةرةوةي وولآت

سوتةمةني بةرِصذةيةكي زؤر كة مايةي نيطةرانية لة سنورةكاني باشوري عصراقةوة دزةدةكاتة دةرةوة بةلآم ثاسةواناني كةنارة ئاوييةكان دةلَصن هصندة سةرضاوةيان لةبةردةستدا نية كة كؤنترؤلَي بة قاضاغ بردنةدةرةوةي سوتةمةني ثصبكةن.

رِاوضياني ماسي لة بةسرة سوتةمةني بةقاضاغ دةبةنة دةرةوةي وولآت

سوتةمةني بةرِصذةيةكي زؤر كة مايةي نيطةرانية لة سنورةكاني باشوري عصراقةوة دزةدةكاتة دةرةوة بةلآم ثاسةواناني كةنارة ئاوييةكان دةلَصن هصندة سةرضاوةيان لةبةردةستدا نية كة كؤنترؤلَي بة قاضاغ بردنةدةرةوةي سوتةمةني ثصبكةن.

.



ئةو ثياوانةي خةريكي رِاوي ماسين لة كةنارةكاني بةسرة كة كةوتوةتة نصوان كوصت و ئصرانةوة بة ئةنستيتؤي رؤذنامةواني جةنط و ئاشتييان،IWPR، رِاطةياند كة قاضاخضصتي نةوت هؤكارة سةركيةكةي ئةوةية كة ثةيداكردني بذصوي كارصكي زؤر طرانة لة بةسرة كة يةكصكة لة هةذارترين ثارصزطاكاني عصراقدا.



خاوةني بةلةمةكاني رِاوةماسي و خاوةني بةلةمي تريش مانطانة و بة نرخصكي هةرزان لة وةزراةتي نةوتةوة ثصنج بؤ سي تةن سوتةمةنيان دةدرصتص بةثصي قةبارةي بةلةمةكة.



هةرضةندة عصراق بةرهةمهصنصكي سةرةكي نةوتة، برِصكي زؤر لة سوتةمةني ئيستيراد ئةكات ضونكة ثالآوطةكاني ناتوانن ثصداويستي وولاَتةكة دابين بكةن، و بةشصكي ئةمةش دةطةرِصتةوة بؤ كاري تصكدةرانة لةلايةن طروثة ضةكدارةكانةوة.



ئيستيرادكردني يةك تةن لة بةرهةمة نةوتيةكان 700 دؤلاري ئةمريكي لةسةر دةولَة’تي عصراق دةكةوصت، بةلآم رِاوضياني ماسي بة يةك لةسةر سةدي ئةو نرخة وةريدةطرن، واتة 10000 ديناري عصراقي بؤ هةر تةنصك كة دةكاتة نيو سةنتي ئةمركي بؤ هةر ليترصك.



ئةياد ئيسماعيل جاني كة بةرِصوةبةري ثاراستني لقي باشوري كةرتي ئةمني دامةزراوة نةوتيةكانة واي دةخةملَصنصت كة رِاوضيةكان ئةتوانن تةني هةمان سوتةمةني بة 400 تا 500 دؤلار بفرؤشنةوة كة زؤر كةمتر نية لة نرخي سوتةمةني بازارِةكاني جيهان.



جاني ووتي "ئةم دياردةي قاضاخضصتية دياردةيةكي زؤر خةتةرة ضونكة ئابوري وولآت وصران ئةكات."



موعتةسةم ئةكرةم كة وةزيري نةوت بوو بة وةكالةت لة حكومةتي ثصشوودا ووتي بةقاضاغ بردنةدةرةوةي نةوت و هصرش سةر بؤرية نةوتةكان زةرةري ثصنج مليار دؤلار كةوتوة لة سةر دةولَةت لة سالَي 2004 دا و حةوت ملياريش لة 2005دا.



ئةو حكومةتة نوصيةي هةفتةي ثصشوو دةسةلآتي طرتةدةست بةلَصنيداوة كة قةلآضؤكردني دزي و طةندةلَي لة ثيشةسازي نةوتدا بكاتة يةكصك لة سةرةكيترين ئةولةوياتةكاني. نةوت شادةماري ئابوري عصراقةو باوةرِواية كة ئةم وولآتة دووةم طةورةترين ئيحتياتي نةوتي هةبصت لة جيهاندا.



عادةتةن رِاوضياني ماسي سوتةمةنيةكانيان دةفرؤشنةوة بة بةلةمة ئصرانيةكان كة شتومةكة هاوردةكانيان دةهصننة بةندةري ئةبو فلوس لة ئةبولخةسيب كة 40كم لة باشوري خؤرهةلآتي بةسرةوةية.



ئةياد عةبد عةلي، 40 سالَ، كة كاثتني كةشتيةكي عصراقي سةر بة وةزارةتي طواستنةوةي عصراقية ووتي "مافيايةكي نةوت" هةية كة نةوت دةطوازصتةوة بؤ ئصران و وولآتاني تر لةوانة ئيماراتي عةرةبي يةكطرتوو.



هةروةها ووتي زؤرصك لة رِاوضيان لةكاتي حوكمي سةدام حسةينةوة دةستيانكردوة بة قاضاخضصتي نةوت لة رِصطةي تؤرِصك لة دةلآلَي نةوتةوة كة بؤ عودةي كورِي سةدام ئيشياندةكرد. عودةي لة سالَي 2003 دا لةلايةن هصزةكاني ئةمريكاوة كوذرا.



ئةياد ووتي "ئصستا ئةو تؤرِة فراوانتر بووة ضونكة هةركةس بةلةمصكي هةبصت يان مؤلَةتي رِاوي ماسي ثصبصت سوتةمةني وةردةطرصت و ئينجا دةيفرؤشنةوة بة ئصرانيةكان و بازرطاناني تر."



لصكؤلَينةوةي ثصشتري IWPR دةريخستووة كة هةندص لة كارمةنداني وةزارةتي نةوت و لصثرسراواني ئةمني و خاوةن وصستطةكاني سوتةمةني ئةوانيش تصوةطلاون لة بازرطاني نا ياسايي نةوت و هةناردةكردنيةوة.



هصزةكاني ئاسايش لة بةسرة دةلَصن ناتوانن كؤنترؤلَي قاضاخضصتي نةوت بكةن ضونكة سةرضاوةي ثصويستيان لةبةردةستدانية و هةروةها لةبةرئةوةي حكومةت و حوكمي ياسا لةو ثارصزطايةدا زؤر لاوازة.



موعتةسةم ئةكرةمي وةزيري نةوت بةوةكالةت لة حكومةتةكةي ثصشوودا ووتي ضةند جارصك هةولَي ئةوة دراوة كة ئةو برِة سوتةمةنيةي مانطانة بؤ رِاوضياني ماسي برِدراوةتةوة ببرِدرصت لة ثصناو كةمكردنةوةي قاضاخضصتي نةوتدا. بةلآم لة هةر يةكصك لةو حالَةتانةدا ئةو وةزارةتة لة برِيارةكة ثاشطةزبؤتةوة بةهؤي خؤثيشانداني نارِةزايي و هةرِةشةكردن لة كارمةندةكاني.



عةميد عةبدولهادي عةبدولآ لة ثؤليسي بةسرة ووتي لةلايةن خصزاني ئةو قاضاخضيانةوة هةرِةشةي لصكراوة كة دةستطيريكردون. لصثرسراواني ثاسةواني كةنارةئاوييةكان دةلَصن كة لةلايةن بةلةمي رِاوةماسي ئصرانيةوة تةقةيان لصكراوة لة كاتصكدا خةريكي رِاونان و بةدواداضوني رِاوضياني ماسي عصراقي بوون كة طوماني بةقاضاخ بردني نةوتيان لصكراوة.



رائيد ’ئةحمةد حةسةن كة ئةفسةري ثاسةواني كةنارةكانة وتي دةستطيركردني قاضاخضيةكان زةحمةتة لةبةرئةوةي شارةزان لة شاردنةوةي سوتةمةنيدا دةكةن لة بةلةمةكانياندا.



عةقيد نةجم عةبدولآ كة فةرماندةي دةوريةكاني ثاسةواني كةنارة ئاوييةكانة وتي كارمةندي ثصويستيان نيية بؤ كؤنترؤلَكردتي قاضاخضيةكان، وئةطةر هةشبصت، ئةوةندة سوتةمةني نية بؤ ئةو بةلةمانةي كة دةورييةدةكةن.



هةروةها ووتي "من ناتوانم قاضاخضيةكدا راوةدوو بنصم كة باش ئاطاداري ئةوةن نةقسمان هةية، ئةوان ئةزانن سوتةمةني ثصويستمان ثص نية."



جيهاد عةبادي سةرؤكي يةكصتي رِاوضياني ماسي لة بةسرة ووتي يةكصتيةكةي 800 بةلةمي تؤماركراو لةخؤدةطرصت. بةلآم بةشصوةيةكي بةربلآو ئةو برِواية هةية كة خةلَكانصكي زؤر بةلةمي كؤن و شكاو دةكرِن بؤ ئةوةي داواي مؤلَةتي رِاوي ماسي و سوتةمةني هةرزان بكةن.



لةو ضاوثصكةوتنانةي كة IWPR سازيكردون، رِاوضياني ماسي نةياندةويست دانيثصدابنصن كة تيوة طلاون لة قاضاخضصتي سوتةمةنيةوة بةلآم وتيان كة شتي وا لة ئاراداية. ضةند كةسصكيان جةختيان لةسةر ئةوة كرد كة بةخصوكردني خصزان تةنبة ها داهاتي رِاوة ماسي بةرِيوةناضصت.



سةلام عةلي، 45، رِاوضي لة شاري بةسرة ووتي "رِاوةماسي ئيشصكة تةحةمولي دةوصت. كاتي زؤر ئةوصت تا قازانجدةكةيت. زؤرصك لة رِاوضيان تةحةموليان نامصنصت. هةروةها لةبةر خراثي باري ئابوري هةولَي ئةوة دةدةن قازانجصكي خصرا بكةن. لةبةرئةوةية رِوودةكةنة قاضاخضصتي."



عةلاء موحسين، 31، رِاوضي ماسي ووتي ئاطاداري كصشةكةية بةلآم خؤي هةرطيز قاضاخضصتي سوتةمةني نةكردووة ضونكة " تةنها حةزم لة رِاوةماسية."



هةروةها ووتي ئةتوانرصت سنورصك بؤ قاضاخضصتي دابنرصت ئةطةر حكومةتصكي بةهصز كؤنترؤلَي هةموو عصراق بكات و بؤ هةموو لايةكي دةرخات كة " ياسا سةروةرة."



حةيدةر موسةوي رِؤذنامةنوسصكي رِاهصنراوي (IWPR)ة لة بةغدا
Frontline Updates
Support local journalists