رِةنطة خؤثيشاندةراني هةلَةبجة رِووبةرِووي سزاي لةسصدارةدان ببنةوة

دوابةدواي خؤثيشاندانةكةي هةلَةبجة بةبؤنةي سالَيادي قوربانياني تاواني كيميابارانةكةي سةردةماني سةدام، رِؤذنامةنوسان رِووبةرِووي سةركوتكردن دةبنةوة و ثرؤسةي رِةشبطيريش دةستثصدةكات.

رِةنطة خؤثيشاندةراني هةلَةبجة رِووبةرِووي سزاي لةسصدارةدان ببنةوة

دوابةدواي خؤثيشاندانةكةي هةلَةبجة بةبؤنةي سالَيادي قوربانياني تاواني كيميابارانةكةي سةردةماني سةدام، رِؤذنامةنوسان رِووبةرِووي سةركوتكردن دةبنةوة و ثرؤسةي رِةشبطيريش دةستثصدةكات.

.



ئةو مؤنؤمصنتة لة 16/3 دا ئاطري تصبةردرا كاتصك 2000 خةلَ:ي ئةو شوصنة – كة زؤربةيان لاو بوون – خؤثيشاندانصكيان سازكرد بؤ رِصطرتن لة لصثرسراوان بؤ هاتنةناوةوةي هةلَةبجة بؤ بةشداريكردن لة مةراسيمي سالَيادي هصرشة كيمياييةكةي سالَي 1988 لةلايةن سوثاي سةدام حسةينةوة كة تيايدا 5000 كةس بونة قورباني.



سازدةراني خؤثيشاندانةكة دةلَصن ئةو خؤثيشاندانةيان بةهؤي تورِةييان لة ئيستغلالكردني ناشيرينانةي كارةساتةكةيان لةلايةن سياسةتمةدراة ناوخؤييةكانةوة، سازكردوة.



كاروان وريا عةلي كة دادوةري لصكؤلَينةوةية دةلَصت بةثصي ياسايةكي سةردةماني بةعس كة لةلايةن حكومةتي كوردستاني عصراقةوة ئيشي ثصدةكرصت، سزاي لةناوبردني مولَكومالَي حكومةت يان زينداني ئةبةدية ياخود لةسصدارةدانة. هةروةها ووتي "هةركةسصك بة سوتاندني مؤنؤمصنتةكة تؤمةتباربكرصت و ساغ بصتةوة بةسةريا رِووبةرِووي سزاي لة سصدارةدان دةبصتةوة."



هةوةرها ووتي خؤثيشاندةران لصثرسراو دةبن لة كوذراني كوردؤ ئةحمةدي تةمةن 17 سالَ كة بةثصي قسةي شايةتحالآن لةلايةن هصزةكاني ئاسايشةوة لةكاتي خؤثيشاندانةكةدا تةقةي لصكراوة.



بةلآم لةطةلَئةوةشدا نازانرصت قورسايي رِايةكاني ئةو دادوةرة ضةندة. ئةو دادوةرة سةرثةرشتي دادطاييكردني خؤثيشاندةرةكان ناكات كة لة دادطاي تاوانكاري سلصماني بةرِصوةدضصت. عيماد ئةحمةدي جصطري سةرةك وةزيراني حكومةتي هةرصمي كوردستاني ئيدارةي سلصماني لة ئةطةري دةركردني حوكمي ئيعدامي كةمكردةوة و ووتي "ثصم وانية ئةوانةي تاوانةكةيان بةسةردا ساغدةبصتةوة لةسصدارةبدرصن."



هةتا ئصستا نة جةلال تالَ’باني سةرؤكي عصراق و نة مةسعود بارزاني سةرؤكي هةرصمي كوردستان نايانةوصت هيض لصدوانصك لةسةر ئةو رِووداوةي هةفتةي ثصشوو بدةن.



لصثرسراوان لة هةلَةبجة، كة فةرشي سوريان رِاخستبوو بؤ سالَيادي ئةو كارةساتة، زووتر ئاطاداركرانةوة كة خةلَكي ناوضةكة بةتةماي ثةناطيريةكي ئاشتيانةن ك مةبةست لصي ئيحراجكردني لصرسراوان و رِصطةنةدانيانبوو بة هاتنةناوةوةي شارضكةكة.



بةلآم بلآوبونةوةي هصزةكاني ئاسايش لة شارؤضكةكةدا ئاماذة بوو بةوةي دةسةلآتةكان سوربون لةسةر ئةوةي هةموو شتصك بةثصي ئةو بةرنامةيةي دانراوة برِوات بةرِصوة.



رِؤذي 15/3 ضةند شاندصكي نصودةولَةتي لة هيرؤشيما و ئيتالياوة سةرداني مؤنؤمصنتةكةيان كرد. رِؤذي دواتر، دواي سص سةعات لة ثشصوي مةراسيمةكة ئيلغاكرايةوة كة تيايدا خؤثيشاندةران دةستيانكرد بة سوتاندني تاية و بةرديان هصناية سةر شةقامةكان و خؤيان رِادةكصشا لةسةر شةقامةكان بؤ رِصطرتن لة هاتنةناوةوةي لصثرسراوان بة سةيارةكانيان بؤ ناو شارةكة.



ئةم رِووداوة دوايةمين رِووداوي زنجيرةيةكة لةلايةن لاوانةوة رِصكدةخرصت و تيايدا تةحةداي حكومةت دةكةن. لصثرسراوان ئيسلاميةكان بةوة تاوانباردةكةن كة لة ثشت ئةم خؤثيشاندانة 2000 كةسيةوة بوون، بةلآم واديارة داندةنصن بة داواكاريةكان و سكالآكاني هاوولآتياندا ضونكة دواي ثشصويةكة 30 مليؤن دؤلاري ئةمريكيان تةرخانكرد بؤ سالَي 2006 بؤ ضاككردني ئاو و رِصطةوبان و نيشتةجصبون لة هةلَةبجة.



رِصكخةراني خؤثيشاندانةكة دةلَصن خؤثيشاندانةكة بزوتنةوةيةكي جةماوةري بوو كة خةلَكاني سةر بة هةموو ئينتيما سياسيةكان تيايدا بةشداربون – لةوانة ئةنداناني يةكصتي نيشتماني كوردستان؛ ئةو حيزبي دةسةلآتدار لة حكومةتي ئيدارةي سلصمانيدا.



هةلَةبةجة بةشصوةيةكي بةشصوةيةكي سةير ئارامبوو لة كاتصكدا دةسةلآتة كورديةكان بةشوصن طومانلصكراواندا دةطةرِصن و دةضنة سةر مالآن. لة كاتصكدا هصزةكاني ئاسايش ثياوصكي 53 سالآنيان رِاودةنا و تةقةيان لصدةكرد، منالَصكي كورِي تةمةن 4 سالآن بة ناوي محةممةد كةريم هةفتةي ثصشوو برينداربوو. ئصستا هةردوكيان لة خةستةخانةي سلصماني ضارةسةر وةردةطرن.



سةرضاوةيةكي ئاسايش، كة بة مةرجي ناو نةهصنان قسةي كرد، ووتي دةسةلآتةكان نزيكةي 80 كةسيان دةستكيركردووة. جةمال عةبدولآي قسةكةر بة ناوي حكومةتي هةرصمي كوردستانةوة ووتي 40 تا 45 كةس دةستبةسةركراون كة جطوماي ئةوةيان لصدةكرصت مؤنؤمصنتةكةيان طرِتصبةردابصت و توندوتيذيان نابصتةوة. رِصطةنةدرا بة طروثة ناوخؤييةكاني مافةكاني مرظ رِصطةيان ثصنةدرا دةستبةسةركراوةكان ببينن.



هةموو رِصكخةراني خؤثيشاندانةكة ئصستا خؤيان شاردؤتةوة. يةكصك لةوانة كة نةيويست ناوي ئاشكرابكرصت ووتي "ئترسم بطيرصم و ئةشكةنجةبدرصم بؤ ئةوةي بؤ ئةوةي ئيعتراف بكةم لةسةر شتصك كة نةمكردووة." هةروةها ووتي هةشت لة رِصكخةراني خؤثيشاندانةكة عيماد ئةحمةد ئةبينن بؤ ئةوةي قةناعةتي ثص بكةن ئةوان رِازينةبون و رِصطةياننةداوة بة هصرشكردنة سةر مؤنؤمصنتةكة و ووتي "ئةوةي رِوويدا كاردانةوةي تةقةكردني هصزةكاني ئاسايش بوو لة خؤثيشاندةران."



لانيكةم حةوت رِؤذنامةنوس لة كاتي خؤثيشاندانةكةدا لصياندرا و ضةند رِؤذنامةنوسصكي تريش كامصرا و تةجيلةكانيان لصسةندرا. دةسةلآتةكان داوايانكردووة لة رِؤذنامةنوسة ناوخؤييةكان هاوكاري لصكؤلَينةوةكة بكةن لة رِصطةي ثصداني هةر فليم و فؤتؤ و تصبينيةك كة هةيانة سةبارةت خؤثيشاندانةكة. سةنديكاي رِؤذنامةنوساني كوردستان كة بةشصوةيةكي بةرفراوان وةكو بالَصكي حكومةت سةيردةكرصت ثشتطيري لةم داوايةي دةسةلآتةكان دةكات.



رِؤذنامةي هاولآتي كة رِؤذنامةيةكي سةربةخؤي بةناوبانطة لة كوردستاني عصراقدا هاوكاريكردني رِةتكردةوة. توانا عوسماني سةرنوسةري ئةو رِؤذنامةية ووتي "رِؤذنامةنوس مافي ئاشكرانةكردني سةرضاوةكاني هةية." هةروةها ووتي "حكومةت دواكاري نائةخلاقي و ناديموكراتي هةية لة رِؤذنامةنوسان."



رِؤذنامةنوسصكي هاولآتي دواي خؤثيشاندانةكة دةستطيركرا دواي ئةوةي ووتارصكي رِةئي نوسيبو و تيايدا كوردي عصراقي هاندابوو بؤ جصهصشتني ناوضةكة بةهؤي زؤرداري دةسةلآتةكاني ناوخؤوة. ئةو رِؤذنامةنوسة حةوصز حةوصزية و لةو كاتةوة بة كةفالةت ئازادكراوة بةلآم رِووبةرِووي دادطاييكردن دةبصتةوة لةبةر ئةوةي هاني رِاثةرِيني داوة.



توانا ووتي طرتني حةوصز حةوصزي بةشصكة لة سةركوتكردنصكي فراوانتري دةسةلآت. "ئةمة هةولَصكي رِاستةوخؤية بؤ سةركوتكردني ئةو رِؤذنامةنوس و رِؤشنبيرانةي ئةيانةوصت رِةخنةي حكومةت بكةن." هةروةها ووتي سياسةتي بةكارهصناني هصز سةركةوتوو نابصت.



هةروةها ئةوةشي ووت كة "ئةم ْ{سةركوتكردنةْ} دواجار بة زةرةري يةكصتي ئةشكصتةوة، وة ناضاردةكرصن سياسةتيان بطؤرِن."



ئامانج خةليل رِؤذنامةنوسصكي رِاهصنراوي (IWPR)ة لة سلصماني. موحةريري كوردي رِأثصؤرتي قةيراني عصراقي مةيوان حةمةسةعيد بةشداريكردووة لةم رِاثؤرتةدا.
Iraqi Kurdistan
Frontline Updates
Support local journalists