مةشهةدي سياسي ثيَش هةلَبذاردن هيَشتا لة شكلَوةرطرتنداية و ضةند هاوثةيمانيَتيةكي تؤكمة ماوة ثيَكبهيَنريَت

عةلي ئةلياسري – بةغدا

مةشهةدي سياسي ثيَش هةلَبذاردن هيَشتا لة شكلَوةرطرتنداية و ضةند هاوثةيمانيَتيةكي تؤكمة ماوة ثيَكبهيَنريَت

عةلي ئةلياسري – بةغدا

Tuesday, 22 February, 2005

نزيكةي 150 لايةن و طروث تؤماركراون بؤ بةشداريكردن لة هةلَبذاردنةكاندا بؤ ئةنجومةنيَكي نيشتماني ئينتيقالي كة ئةركي سةرةكي رِةشنوسكردني دةستوريَك دةبيَت كة لة كؤتايي سالَي داهاتوودا رِاثرسي لةسةر دةكريًَت.


واديارة كانديدةكاني شيعة دابةشبون بؤ دوو طروثي سةرةكي. يةكةميان، كة حزبي دةعوة و ئةنجومةني بالآي شؤرِشي ئيسلاميش لة عيراق دةطريَتةوة، لةو لايةنانة ثيَكهاتوون كة لة حكومةتي ئينتيقالي ئيَستادا بةشدارن و لةسةر هيَند مةسةلة كؤكن بةس بيَت بؤ ئةوةي يةك ليست بؤ هةلَبذاردن ثيَكبهيَنن.


ضاوةرِواني ئةوة دةكريَت ئةم لايةنانة لة طةلَ ضةند بزوتنةوةيةكدا يةكبطرن وةكو رِيَكخراوي كاري ئيسلامي و بزوتنةوةي ويفاقي ئيسلامي، كة لةلايةن ضةند ثياويَكي ئاييني وةكو ئايةتولآ هادي ئةلمودةرِيسي و ئايةتولآ تةقي ئةلمودةرِيسيةوة، سةرثةرشتيدةكريَن.


بةم دواييانة سياسةتي شيعةكان طرنطيةكي زياتري ثةيداكردووة، ثةيرِةوي ئةو فةتواية دةكةن كة لةلايةن ئايةتولآ ئةلعوزما عةلي سيستانيةوة، طةورة ثياوي ئاييني ئيسلامي شيعة، دةركرا و تيايدا هةموو هاوئايينةكاني هاندةدات بؤ بةشداريكردن لة هةلَبذاردندا.


لةو كاتةوةي ئةم فةتوايةي رِاطةياندوة، جيَطرةكاني سيستاني جةخت لةسةر طرنطي دةنطدان دةكةنةوة لة مزطةوتة شيعيةكاندا لة سةرتاسةري وولآتدا.


سةرةرِاي ئةمةش، ئيبراهيم ئةلجةعفةري سكرتيَري طشتي حزبي دةعوة – وة جيَطري سةرؤكي عيراق- طوماني هةبوو سةبارةت بةوةي ئةو دةنطدانةي بةرِيَوةية بةشيَوةيةكي رِاستودروست بةرِيَوةبضيَت.


حزبي دةعوة بةشيَكة لة طروثة شيعةكةي تريش، كة لة 13 لايةن ثيَكهاتووة، لةوانة كؤنطرةي نيشتماني عيراقي كة ئةحمةد ضةلةبي؛ كورِة زيَرينةكةي ثيَشووي ثنتاطون، سةرؤكايةتي دةكات، و حزبي دةعوةي ئيسلامي (كة نابيَت تيَكةلَبكريَت لةطةلَ حزبي دةعوة خؤيدا) كة عيزةدين ئةلبةرِاك و شيَخ عةبدولكةريم مةحمود نويَنةرايةتي دةكةن كة هةردووكيان ئةندامي ثيَشووي ئةنجومةني فةرِمانرِةوايي (مجلس الحكم) بون.


لة كاتيَكدا واديارة شيعةي عيراق بةشيَوةيةكي بةرفراوان ثشتطيري هةلَبذاردن بكةن، بةلآم ضةند دةنطيَكي جياواز هةية لة ناوياندا. جةواد ئةلبولاني، قسةكةر بة ناوي ئةنجومةني سياسي شيعة كة ئةنجومةنيَكي خاوةن نفوزة، ووتي ثيَيواية ئةو ميكانيزمةي هةلَبذيَردراوة بؤ هةلَبذاردنةكان ميكانيزميَكي ناعاديلانةية و سةرجةم ثرؤسةكة بةجؤريَك بةرِيَوةدةضيَت كة لةطةلَ خشتةي زةمةني ئةمريكيدا، نةوةك عيراقيدا، بيطونجيَت.


جةواد ووتي "دةنطدةران ناضاردةكريَن دةنط بؤ يةك ليست بدةن كة تةغتيةي عيراق دةكات لة باكورةوة بؤ باشوور." هةروةها ووتي " ئةمة شتيَكي ناديموكراتية و عيراقيةكان لة مافي هةلَبذاردني نويَنةرةكاني خؤيان مةحرومدةكات. ئةمة هةنطاويَكي هةلَةشةية لة لايةن ئةمريكيةكانةوة دةسةثيَنريَت."


بةلآم بة قسةي ئيبراهيم ئةلجةعفةري، ثرؤسةي هةلَبذاردن لةطةلَ بارودؤخي ئيَستاي عيراقدا دةطونجيَت.


موقتةدا ئةلسةدر ئةو ثياوة ئايينية شيعةيةي جيَطةي مشتومرِة و ضةند جار لةطةلَ ثياواني ئاييني شيعةدا تيَطيراوة، ئةويش لةم دوواييانةدا رِايطةياند نيازي واية كانديد رِةوانةي هةلَبذاردنةكة بكات.


هةرضةندة طروثةكةي هيض رِاطةياندنيَكي تريان نةداوة، ضاوديَران دةلَيَن كة موقتةدا زؤر حةزدةكات ثةيوةندي لةطةلَ طروثة سياسية نارِازي (ياخي)يةكاندا ببةستيَت كة هاوكاري داطيركردني ئةمريكايان نةكردووة و ئيَستا بةشيَك نين لة حكومةتة كاتيةكة.


ثارتة ثضوكةكان، بةدةوري خؤيان ئةيانةويَت سود لةو ثشتطيرية توندة وةربطرن كة لةم ثياوة ئايينية 31 سالَ تةمةنة دةكريَت لة نيَو هةذاراني عيراقدا.


بةلآم دةنطي جياواز هةية. مةحمود ئةلحةساني، كة كةسايةتيةكي ديارة لة بزوتنةوةكةي سةدردا، بةياننامةيكي دةركرد – كة لة شارة شيعةنشينةكاندا بلآوكرايةوة- كة تيايدا هةموو بةشدارييةك لة هةلَبذاردنةكاندا قةدةغة دةكات.


ثيَدةضيَت حةساني هؤيةكي باشي هةبيَت بؤ هةلَويَستي شةخسي خؤي لة دذي هةلَبذاردن – ضونكة لةلايةن هاوثةيمانانةوة داواكراوة (مطلوب) و شةش مانط لةمةوبةر مؤلَةتنامةيةكي دةستطيركردنيان لة دذي دةركرد.


حزبة كورديةكان،كة هاوكات لةطةلَ ئةو هةلَبذاردنةدا هةلَبذاردني ناوضةيي خؤيان ئةنجامدةدةن، وداديارة خؤيان بة تةمابن بؤ ئةوةي بة يةك ليست لة دةنطدانة نيشتمانيةكةدا بةشداربن.


دوو حزبة سةرةكيةكةي ئةو ناوضةية؛ يةكيَتي نيشتماني كوردستان و ثارتي ديموكراتي كوردستان لةسةرةوةي ليستةكةدا دةبن، كة ئةميَستا بة باشي لة حكومةتة كاتيةكةدا بةشدارن.


ضاوديَران لةو باوةرِةدان كة ليستي كوردي دواجار فراواندةكريَت بؤ ئةوةي حزبة عةلمانيةكاني تريش بطريَتةوة وةكو حزبي شيوعي عيراقي و كؤمةلَةي نيشتماني (التجمع الوطني) عةدنان ثاضةضي كة ثيَشتر كانديدي ثؤستي سةرةك وةزيران بوو، ثارتي ديموكراتي نيشتماني كة ناسر ئةلضادرضي سةرؤكايةتي دةكات و بزوتنةوةي سؤشياليستي عةرةبي كة عةبددولآ ئةلنةسراوي سةركردايةتي دةكات.


مةسةلةي ئةوةي ئايا ضي رِوودةدات سةبارةت عةرةبة سوننةكاني عيراق و ناسيؤناليستةكان و ئيسلامية ئسولَيةكان كة بارةطايان لة سيَطؤشةي سوننيداية، ئةوةيان مةسةلةيةكي ترة.


لة ئيَستادا، طروثة سوننيةكان داواي بؤيكؤتكردني هةلَبذاردنةكان دةكةن، بةشيَوةكي سةرةكي لةبةر كردةوة سةربازية بةردةوامةكاني سةر فةلوجة.


بةنفوزترين دةسةلآتي ئاييني سوننة لة عيراق كة دةستةي زاناياني ئايينية رِايانطةياندوة كة هةلَويَستيان بةرامبةر هةلَبذاردنةكان دةوةستيَتة سةر ئةنجامي كؤنفرانسةكةي شةرةم ئةلشةيخ، كة تيايدا سةركردةكاني جيهان طفتوطؤ لةسةر عيراق دةكةن.


حزبي ئيسلامي عيراقي سوننة، كة وةكو دريَذكراوةيةكي ئيخوان موسليمين سةيردةكريَت، لة حكومةتةكةي ئيَستا كشايةوة وةكو دةربرِيني نارِةزايي لة بةرامبةر ئةو هيَرشانةي بةسةركردايةتي ئةمريكا دةكريَنة سةر فةلوجة.


بةلآم تاكة ئةندامي ئةو حزبة لة حكومةتدا كة حاضم ئةلحةسةني وةزيري ثيشةسازية، رِةتيكردةوة دةست لة كاربكيَشيَتةوة لة ثؤستةكةيدا و ووتي ئايندةي عيراق لةو تةنها مةسةلةية طةورةترة.


بةشبةحالَي سةركردايةتي ئيَستاي وولآت، ئةيادي عةلاوي سةرةك وةزيران ئيَستا و ئةندامي ثارتي ويفاقي نيشتماني، كانديديَكي بةهيَزة بؤ مانةوة وةكو سةرؤكي حكومةت، دواي هةلَبذاردنةكة.


حةتمةن ئةركيَكي قورسي دةكةويَتة سةرشان كة ئةويش سةركردايةتيكردني هاوثةيمانيَتيةكة ثيَكهاتووة لة ضةند بزوتنةوةيةكي نيشتماني و ئاييني فرةرِةنط و ضةند كانديديَكي سةربةخؤ، وةكو حسةين ئةلسةدري ثياوي ئاييني شيعةي ميانرِةو كة جيَطةي ئيعجابي ئةمركيكيةكانة و شيعة سةربةخؤكانيش ثشتطيريي ليَدةكةن.


لةم بارودؤخة نادلَنياييةي ئيَستادا، ئةكريَت زؤر شت لة ماوةي ئةم دوو مانطةدا بطؤرِيَت ثيَش ئةوةي هةلَبذاردنةكة بة فيعلي رِووبدات.


لة كاتيَكدا كردةوةي سةبارزي تريش ثلانيان بؤ دانراوة ئةنجامبدريَن، عيراقيةكان دةبيَت ضاوةرِيَبن هةتا تةثوتؤزي ئةو شةرِانة دةرِةويَتةوة، ثيَش ئةوةي بتوانن هةرضؤنيَك بيَت رِيَطاي خؤيان بدؤزنةوة لة ديمةنيَكي سياسيدا كة هيَشتا لة ثرؤسةي شكلَطرتنداية.


عةلي ئةلياسري رِاهيَنراويَكي (IWPR) ة


Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists