خةلَكيَكي كةم لة رِؤذهةلآتي ناوةرِاست لةو برِوايةدان كة ئةمريكا بؤ هؤكاري تري جيا لة بةرذةوةندي خؤي دةستبخاتة عيَراقةوة.

نوسيني دةيظيد هيَرست لة لةندةن (ذمارة يةك، 28 ي شوباتي 2003)

خةلَكيَكي كةم لة رِؤذهةلآتي ناوةرِاست لةو برِوايةدان كة ئةمريكا بؤ هؤكاري تري جيا لة بةرذةوةندي خؤي دةستبخاتة عيَراقةوة.

نوسيني دةيظيد هيَرست لة لةندةن (ذمارة يةك، 28 ي شوباتي 2003)

Tuesday, 22 February, 2005

رِاضلَةكينمان بةم ديمةنة سامناكة بيَبرِواييماني بةدواداهات بةرامبةر سةرنجي رِةسمي ئةمريكي بةرامبةري، كة طوايا لةوانةية، ئةوة كاري ئيَران بيَت نةك عيَراق. ثاش ضةند مانطيَكي تر و لة رِؤذهةلآتي توركيا، هةزاراني ئةو كوردانةم بيني كة لة دةست ئؤثةراسيؤني ئةنفال ،ئةو هةولَةي سةدام بؤ دةستبةسةركردني هاولآتية كوردةكان بة كيميابارانكردني لاني كةم 100 هةزار كةسيان، هةلآتبون. كاردانةوةي ئةمريكا و بيَطومان رِؤذئاواش بة طشتي، بؤ ئةو تاوانة جينؤسايدية زؤر كةم بو.


ئيَستا دةردةكةويَت ئةو سياسةتة بة ئةنقةست بوة. لةو سياسةتةدا كة دؤنالَد رِامسفيلَدي وةزيري بةرطري و ئةندامة طرنطةكاني تري ثاريَزطارة نويَكان لةو ئيدارةيةي ئيَستادا، بةرِيَوةبةري ثايةبةرزبوون، ئةمريكا ثالَيدابو بة عيَراقةوة لة جةنطةكةيدا لة دذي ئيَراني ئسولَي ئايةتولَلآ خومةيني، و لة ثاش كارةساتي هةلَةبجة بة بةرثرسةكان رِاطةيةندرابو كةلةبري ئةو درؤ بكةن و رِاستيةكان بشيَويَنن.


بؤية زةحمةتة برِوا بة هيض يةكيَك لةو ئامانجة ثاكانةي ئيدارةي ئةمريكا بكةيت كة جةنطي دذي عيَراقي ثيَوةبةستؤتةوة، وةك "ئازادكردني" خةلَكي عيَراق و طؤرِيني رِذيَمي ديكتاتؤري سةدام بة سيستميَكي "ديموكراتي". بةلَكو ئاسانترة كة لةطةلَ ئةوانةدا بيت كة تةنها ئةجيَنداي بةرذةوةندي تايبةتي ئةمريكا دةبينن، ئةو شتةي ثاريَزطارة نويَكان ئةوةندة خؤيان ماندوناكةن بة شاردنةوةوةي.


رِؤذهةلآتي ناوةرِاست لةبةردةمي طؤرِانيَكي طةورةي جيؤثؤلؤتيكي واداية كة لة هةلَوةشاندنةوةي ئيمثراتؤريةتي عوسمانيةوة نمونةي نةبوة. ئةمريكا دةستيداوةتة ثرِؤذةيةكي ئيستعمارئاسايانة، كة داطيركردني رِاستةوخؤ و كؤنترِؤلَكردن دةطريَتةوة كة بةراورد دةكريَت لةطةلَ ئةو كردة ئيستعماريانةي بةريتانيا و فةرةنسا 80 سالَ لةمةوبةر دةيانكرد و ئةمريكا خؤي دذي بوو. بيرؤكة بنةرِةتيةكة ئةوةية كة رِذيَميَكي سةر بة ئةمريكا لة عيَراق دابمةزريَنيَت، دواتر ئةم دةولَةتة دةولَةمةند و ستراتيجية بطؤرِيت بؤ بنكةيةك بؤ نةخشةيةكي طةورةتر كة هةمو ناوضةكة ديَنيَتة ذيَر كؤنترِؤلَي سياسةتي ئةمريكي كارتيَكراو بة ئيسرائيلةوة.


فةلةستينيةكان، دواي ئةوةي بة تةواوي دادةبرِيَن لة كؤمةكي عةرةبي، ناضاردةكريَن ملبدةن بؤ ئاثارتايديَكي دارِيَذراو كة ئةويش بؤضوني ئاريَل شارؤنة بؤ رِيَكةوتني كؤتايي. ثيشةسازي نةوتي خؤمالَيكراوي عيَراق دةدريَت بة كةرتي تايبةت و ئةمريكا بالآدةستي خؤي دابيندةكات بةسةريدا و لة ثيَطةي بةهيَزيةوة، سياسةتي بةرهةمهيَنان و ناردن و نرخدانان بؤ هةموو ناوضةكة دياريدةكات، بةوةش بالآدةستي باوي سعودية هةلَدةتةكيَنيَت، ئؤثيَك بيَهيَزدةكات و سةردةمي نةوتيَكي هةرزان و زؤر ديَنيَتةكايةوة.


ئةو ئاواتة ئيستعمارئاسايانة هؤكاري باشن بؤ ئةوةي عةرةب دذايةتي جةنط بكةن. كيَشةكة لةوةداية بةو دذايةتيكردنةيان، دذايةتي خؤزطةكاني ئةو عةرةبانة دةكةن، كة عيَراقيةكان خؤيانن و لة هةموو كةس زياتر ثةيوةنديدارن و مافي ئةو دةنطة طرنطةيان هةية بؤ داهاتوي خؤيان. عيَراقيةكان دةيانةويَت رِزطاريان بيَت لة سةدام حسيَن. بةلاي ئؤثؤزسيؤني عيَراقيةوة بةهانةي جةنط-كة هةلَوةشاندنةوةي ضةكة كؤكوذةكاني سةدامة- بةهانةيةكي هةلَةية، يا لاني كةم دانةيةكي لاوةكية. ئةوةي بةلاي ئةوانةوة طرنطة درِندةيي بيَويَنةي رِذيَمةكةي سةدامة، لةطةلَ يان بة بيَ ئةو ضةكانة. بؤ ئؤثؤزسيؤن هةرطيز برِياري سةرةكي UN برِياري 687 نةبوة كة داواي ضةككردني عيَراق دةكات، بةلَكو برِياري 688 بوة كة داواي كؤتايي هيَنان دةكات بة "سةركوتكردني" خةلَكي عيَراق.


هةر بة لاي ئؤثؤزسيؤنةوة، هيض رِيَيةك نية بؤ جيَبةجيَكردني ئةو برِيارة، تةدةخولي هيَزيَكي سةربازي نيَودةولَةتي نةبيَت. خؤ ئةطةر واشدةرضوو ئةو هيَزة زؤربةي يان هةمووي ئةمريكيش بيَت، باببيَت. ئةوان لةو ضةند سالَةي ثيَشودا هةموو شتيَكيان تاقيكردؤتةوة: تيرؤركردن، كودةتاي سةربازي، ياخيبووني تيرؤريستانة، رِاثةرِيني جةماوةري. رِاثةرِيني 1991 لة هةمووي نزيكتر بوو لة سةركةوتنةوة. رِاثةرِينةكة سةرينةطرت تةنها لة بةرئةوةي-لة خيانةتيَكي شةرمهيَنةر دا- ئيدارةي جؤرج بؤشي باوك ثشتطيريي نيَودةولَةتي كيَشايةدواوة، لة كاتيَكدا هيَزةكاني لة باشور بون و دةيانتواني بة ئاساني ئةو كارة بكةن.


هةنديَك لة بةشة سةرةكيةكاني ئؤثؤزسيؤن طومانيان هةبو دةربارةي دةستيَوةرداني ئةمريكا. نةك لةبةر ئةو هؤكارانةي كة عةرةب هةيانة، بةلَكو لةبةرئةوةي ئةوان دةيانويست دلَنيابكريَنةوة لةوةي ئةمريكا جديية لة : يةكةم، لابردني سةدام حسيَن و دوةم دامةزراندني سيستميَكي طونجاو لة جيَي. ئةوان هيَشتا طومانيان هةية لةوةي دوةميان.


جياوازييةكة ئةوةندة طةورةية لةنيَوان عيَراقي و عةرةبةكان دةربارةي ئةو جةنطةي بةرِيَوةية، هةنديَك لة رِؤذنامة عةرةبيةكان سةركردةكاني ئؤثؤزسيؤني عيَراقي بة خائين ناودةبةن لةبةرئةوةي ئامادةن هاوكاري شةيتانيَكي بيَطانة بكةن لةدذي ئةوةي خؤيان.


بةلآم ئةو تؤمةتباركردنة تةنها ئةو شلَةذانة رِةوشتي و سياسية رِوندةكاتةوة كة عةرةبةكان تيَي كةوتون لةم كاتة طرنط و هةستيارةدا. ئةوان ثيَيان واية كة هيَرشي طةورةي داهاتو بةرامبةر هةمو جيهاني عةرةب دةبيَت نةك تةنها عيَراق.


بةلآم ئةوان توشي ئةم كارةساتة نةدةبون ئةطةر لةم 20 سالَةي رِابردودا، دانيان بةوةدابناية كة سةدام ضية، سوكترين و ويَرانكةرترين سةركردةي عةرةب، خراثترين دةركةوتني ئةو نةخؤشيةي كة نزيكةي هةموو كؤمةلَطة عةرةبيةكاني طرتؤتةوة. ئةطةر ئةوان دركيان بةوةبكرداية، هاوسؤزدةبون لةطةلَ ئةو عيَراقيانةي كة دةبو تةحةمولي سةدام بكةن و يارمةتيان دةدان بؤ كؤتايي ثيَهيَناني.


كاتيَك سةدام كوردةكاني كيميايبارانكرد، لةوانةية كةميَك سةرزةنشت كرابيَت لة لايةن رِؤذئاواوة. بةلآم ئةو كةمة بةس بو بؤ ئةوةي رِذيَمة عةرةبيةكان لة رِيَي جاميعةي عةرةبيةوة، "ئةوثةرِي هاوكاري" خؤيان رِابطةيةنن بؤي.


بيانوةكان ضةندة رِةوا بن بؤ جةنط بةرثاكردن، ضةككردني عيَراق يان طؤرِيني رِذيَم، ئةوا هةر وةك دةربرِيني ئةو دةبلَستانداردة دةبينريَن كة بة تةنيا طةورةترين هؤكارة بؤ ئةوةي دوذمنايةتي عةرةب بؤ ئةمريكا بطاتة ئةو ئاستةي. ئةمريكا هةمو رِقي خؤي دةباريَنيَ بةسةر ولآتيَكي عةرةبيدا لةبةر ئةوةي ضةكي كؤكوذي هةية و ثيَشيَلي برِيارةكاني UN دةكات لةهةمانكاتدا بةردةوامة لةسةر ثاراستني ئيسرِائيل كة تؤماريَكي كؤنتر، فيَلَكردنيَكي زياتر و ناياسايي و تةواو مةترسيداري هةية لة كردني هةمان ئةو شتانةدا.


دةيظيد هيَرست نووسةر و ليَكؤلَةرةوةي رِؤذهةلآتي ناوةرِاستة لة بةيروت.


Frontline Updates
Support local journalists