دواجار مافي ئةنفال ئةسةندرصتةوة

سةدام ودارودةستةكةي لةبةر هةلَمةتصكي سةربازي بةدناوي 20 سالَ لةمةوثصش دادطايي دةكرصن.

دواجار مافي ئةنفال ئةسةندرصتةوة

سةدام ودارودةستةكةي لةبةر هةلَمةتصكي سةربازي بةدناوي 20 سالَ لةمةوثصش دادطايي دةكرصن.

. لة طوندة بضووكةي كة لة ناوضةي طةرميان تصيدا دةذيان رايانطواستن و بةرةو كامثصكيان بردن لة خوارووي عصراق كة بؤ كوردة دةستطيركرداوةكان دروستكرابوو.



لةو كامثةدا، رصباز بؤ ماوةي نزيكةي نؤ مانط تةنها نان و ئاوي ئةخواردو ئةشكةنجةدةدراو فةلاقةئةكراو خصزان و هاورِصي بصضارةي ئةبيني كة لة برسان يان بة نةخؤشي ئةمردن.



هةلَمةتي سةربازي بةعسييةكان دذي هاولاَتياني مةدةني كورد لة سالَي 1988دا، كة بة هةلَمةتي ئةنفال ناسراوة، رصبازي تةمةن 25 سالَي هةتيوكردو ئصستا ئةو بةضةندين بريني دةروونييةوة ئةنالَصنصت كة رةنطة هةرطيز ضارةسةري نةبصت. باوكي و زياتر لة 50 ئةنداماني خصزانةكةي لة لايةن هصزةكاني سوثاي عصراقةوة بران و هةرطيز هيض هةوالَصكيان نةزانراوة لة سالَي 1988ةوة.



رصباز وتي، "نازانم خؤشةويستي باوك ضيية، ضونكة لصي مةحروم كرام."



دواي روخاني رذصمي سةدام لة سالَي 2003دا، ئومصديان طةشايةوة كة سةدام و ثياوةكاني راثصضي دادطابكرصن-ئةم ئومصدةشيان هاتةدي لةسةرةتاي ئةمسالَدا كاتص دادطاي تايبةتي عصراقي رايطةياند كة سةدام رووبةرووي ئةنجامداني تاواني كؤمةلَكوذي و دذة مرؤظايةتي دةبصتةوة بةهؤي رولَي لة هةلَمةتي ئةنفالدا.



شةش كةس لة ياريدةدةرةكاني سةدام رووبةرووي هةمان تؤمةت دةبنةوة بؤ رؤلَيان لة هةمان هةلَمةتدا، لةناوياندا عةلي حةسةن مةجيدي ئامؤزاي كة ناسراوة عةلي كيمياوي بةهؤي ئةوةي كة بةو كةسة دادةنرصت كة زؤربةي هصرةشة كيمياويةكان دذي كورد بة سةركردايةتي ئةو كرابصت لة كاتي هةلَمةتي بةعسييةكاندا.



دادطاييكردنةكة رؤذي 20ي ئاب لة دادطايةكي بةغداد دةستيثصكرد بة ووتارصكي دواكاري طشتي.



هةلَمةتي ئةنفال لة شوبات بؤ ئةيلولي 1988ي خاياندو زياتر لة 100 هةزار كوردي تصدابووة قورباني. بةثصي رصكخراوي ضاودصري مافي مرؤظ بةلايةني كةمةوة 2000 طوند وصرانكران و سةدان هةزار طوندنشين بة زةبري هصز راطوصزران. ناوي ئةنفال لة قورئانةوة وةرطيراوة و لة لايةن رذصمي ثصشوةوة بةكارهصنرا بؤ ئةوةي كة شةرعييةت بدات بة هةلَمةتةكةي دذي كورد.



رصباز وتي، "تةنها بة طربان ئةتوانم خؤشيم دةربرِم، بة بينيني دادطاييكردني سةدام لةسةر ئةنفال، هةستدةكةم بوونمان هةية."



ئصستا رصياز لة رزطاري (سمود) ئةذي، كة موجةمةعصكي هةذارانةيةو زؤربةي خانووةكان لة قورِ و دار دروستكراون، نزيكةي 200 كم لة باكووري خؤرهةلاَتي بةغدادةوةية. نزيكةي 27 هةزار كةس لة رزطاري ئةذين، كة كاتي خؤي رذصمي بةعس بؤ بةزؤر نيشتةجصكردني رزطاربوواني هةلَمةتي ئةنفالي دروستكردبوو.



رةنطة هةموو كةسصك لة رزطاري ضيرؤكي ئةندامصكي خصزانةكةي يان خزمصكي هةبصت كة لة هةلَمةتي ئةنفالدا تياضووة. هةلَمةتةكة ئةوةندة درِندانةو بةدناوبوو كة لة كوردستاني عصراقدا وةك وشة بةكاردةهصنرصت بؤ وةسفكردني ئةو بة كؤمةلَ طرتن و سةنطونكردنانةي لة كاتي هةلَمةتةكةدا ئةنجامدران.



باوةرِواية كة زؤربةي ئةو ئةنفالكراوانةي كة سةرنطونكراون كوذرابن و لة كؤرِة بةكؤمةلَةكاندا حةشاردرابن لة بيابانةكاني باشووري خؤرئاواي عصراق، كة تياياندا زينداني كرابوون.



لة هةلَمةتةكةدا بة شصوةيةكي سيستةماتيكي طوندةكان وصرانكران و خةلَك طيران و راوصزران و كوذران.



رصباز مامؤستاي سةرةتاييةو برِياريداوة كة قوتابييةكاني دةربارةي تراديذياي ئةنفال رؤشنبيربكات، "ئةبصت بزانن دةربارةي ئةو ستةمانةي بةسةر ئةم نةتةوةيةدا هات و ضؤن سةركوت دةكراين."



بةلاَم لةكاتصكدا دانيشتواني رزطاري دلَخؤشن بةوةي كة سةدام دادطايي دةكرصت، تورِةن لة دةسةلاَتداراني كوردي بةوةي كة ناوضةكةيان ثشتطوصكردوةو ئةو هةندص لةو كوردانةي كة ثصشتر هاوكاري رذصميان كردووة لة هةلَمةتي ئةنفالدا لة حكومةتي كورديدا ثؤشتي لصثرسراوصتيان هةية.



هصشتا خزمةتطوزاريية سةرةتاييةكاني وةك ئاوو كارةباو جادةو قوتابخانة لة رزطاري و ناوضةكاني تري طةرميان، كة زؤر درِندانة بةر هةلَمةتي ئةنفال كةوتن، وةك ثصويست نيية. تةزووي كارةبا ئةوةندة بصهصزة كة لة هةندص مالَدا ئامصري ظؤلَتاج بةكاردةهصنن بؤ ئيشثصكردني سةلاجةكانيان. فرسةتي ئيشكردن كةمةو زؤربةي خةلَكي بةتةواوةتي ثشت بةو يارمةتيية ئةبةستن كة حكومةتي هةرصم مانطانة ئةيانداتص.



بةهؤي ئةوةي كة زؤربةي طوندةكان وصران كراون و ذيانيان تصدانيية، زؤربةي ثاشماوةي ئةنفالةكان لة رزطاري ضةقيان بةستووة.



هةشت ئةندامي خصزانةكةي نازدار سالَح قادر، لة نصوانياندا كضةزايةكي نؤ مانطانة، لة هةلَمةتةكاني ئةنفالدا سةرنطونكران. نازدار رؤذانة بةلايةني كةمةوة ثاكةتصك جطةرة ئةكصشصت بؤ بة با كردني خةمةكاني. داهاتي مانطانةي تةنها ئةو 100 دؤلارةية كة لة حكومةتي هةرصمي وةردةطرصت و نيوةي تةواوي ئةدات بة كرص خانوو.



نازدار تةمةني 71 سالَةو ئاواتةخوازة كة سةدام رووبةروو ببينصت، "ئة(طة)ر بكةوصتة بةردةسم بة قةث ئةيكوذم، هةرضةندة دانم نةماوة بةلاَم بةشي ئةوة توانام هة(ية)."



هةلَةبجة ئةو شارةية كة هصرشي كيمياوي كراية سةر لة سالَي 1988داو بة درةندانةترين هصرشي بةعسييةكان بؤ سةر كورد دادةنرصت- واضاوةرِواندةكرصت كة بةجيا دادطاييكردني سةدام و دارودةستةكةي بؤ ئةو تاوانة بكرصت.



كةسصكي تةمةن 40 سالَةي شارةكة، كة نةيوست ناوي ئاشكرابكرصت بةهؤي بارودؤخي ئةمني، زياتر لة 20 ئةندامي خصزانةكةي لة هصرشةكةدا لةدةستدا. ئةو وتي كة ئامادةباشيكردووة بؤ شايةتيدان دذي ئةو ديكتاتؤرة.



ئةو ثياوة وتي، "كاتص سةدام دةستطيركرا، يةكةم كةسبووم لة هةلَةبجةدا هةلَثةرِم. لة دواي سالَي 1988ةوة قةت ئةوةندةي ئةو رؤذة ثصنةكةنيووم."



لة ماوةي هةذدة سالَي رابردوودا بةرطي رةشي ثؤشيوة بؤ ثرسةداري ئةنداماني خصزانةكةي، بةلاَم كاتص دصتةسةر شايةتيدان دذي سةدام، ئةو ثياوة دةلَصت كة جلوبةرطي كوردي لةبةر ئةكات.





ئةو وتي كة خةوني هةميشةيي ئةو بووة كة سةدام لة قةفةزي تاواندا ببينصت، "رةنطةي دواي شايةتيدام لة خؤشيدا بمرم."



نازداريش وتي كة خةفةتي ئةوةي نازانصت ضي بةسةر ئةنداماني خصزانةكةيدا هاتووة قورسة لةسةري، "خؤزطة بة كيمياوي تيائةضوون، هيض نةوص ئةمانزاني لة كؤص نصذراون."



مةريوان حةمةسةعيد موحةريري كوردي ئةنستيتؤي رؤذنامةواني جةنط و ئاشتيية، IWPR.
Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists