بؤ كيَبرِكيَكردني كورد و شيعةكان، سونيةكان ريَكخراوي نويَ دروست دةكةن بؤ نويَنةريكردني بةرذةوةنديةكانيان.

نوسيني هةيسةم حوسةيني و ويسام ئةلجاف و عةقيل جةبار و زيا رةسان لة بةغداد ( ذمارة 47، 9ي شوباتي 2004)

بؤ كيَبرِكيَكردني كورد و شيعةكان، سونيةكان ريَكخراوي نويَ دروست دةكةن بؤ نويَنةريكردني بةرذةوةنديةكانيان.

نوسيني هةيسةم حوسةيني و ويسام ئةلجاف و عةقيل جةبار و زيا رةسان لة بةغداد ( ذمارة 47، 9ي شوباتي 2004)

Tuesday, 22 February, 2005

سونية عةرةبةكان لة ضةند رةوتيَك و خيَلَيَكدا دا نويَنةريكراون. هةروةها هةنديَكيان ئيديعاي وةلاء دةكةن بؤ حيزبي بةعسي روخيَنراو. بةلآم ضةند ريَكخراويَكي نويَش ئيديعاي ئةوة دةكةن كة وةك كيانيَكي جودا بةرذوةنديةكانيان نويَنةري دةكةن.


ضةند ريَكخراويَكي ثان-سوني لةو جؤرة لة دروستبونداية ، كة ديارترينيان هةيئةي زاناياني موسلَمانن، كة بة رادةي يةكةم دةسةلآتيَكي ئاينين ؛ ئةهلي سوننة و جةماعة – كة ريَكخراويَكي بةرةئاساية كة ئيديعاي ئةوة دةكات كة تةنسيقي نيَوان بزوتنةوة ئاينية سوننيةكان دةكات.


هيض كام لةوانة ثيشاني نةداوة كة دةسةلآتيَكي ئةوتؤي هةية خةلَك كؤبكاتةوة، بةثيَضةوانةي ثاشكةوتواني ئايةتولَلاي مةزني شيعة سةيد عةلي سيستانيةوة، كة هةزاران لة ثاشكةوتوةكاني بةم دوايية رذانة شةقامةكانةوة بؤ داواكردني هةلَبذاردني راستةوخؤ.


ئةو بنكة دةزطايانةي دووحيزبة طةورة كورديةكانيشيان نية ، يةكيَتي نيشتماني كوردستان و ثارتي ديموكراتي كوردستان، هةروةها ئةو بنكة جةماوةرية ريَكخراوةي ثاشكةوتواني خوتبةبيَذي شيعة موقتةدا سةدر يان نية.


لةطةلَ ئةوةشدا، هةردو طروثة سونيةكة هيَشتا دةزطاي زؤر ساوان و لةدايكبوي ئةو بؤشاييةي دةسةلآتن كة لةثاش كةوتني رذيَمي ثيَشوةوة ثةيدا بو.


بةطويَرةي طوتةي شيَخ ئةحمةد حةسةن ئةلتةها ي ئةندامي هةيئةي زاناياني ئايني موسلَمان، طروثةكة دامةزرا لةثاش جةنط بؤ وةرطرتني ئةو برِيارة ئاينيانةي كة ئةندامةكان هةستيان دةكرد بةهؤي نةبوني حكومةتيَكي شةرعيةوة دروست بوة.


شيَخ ئةحمةد وتي " حكومةتيَكي دامةزراو لةئارادا نية و ثيََويستة زاناياني ئايني دةسةلآتي ] ئايني [ بطرنةدةست و لةبةر ئةمة ئيَمة هةيئةمان دامةزراند ثاش كةوتني رذيَمي ثيَشو."


هةيئةت برِيارطةلي وةك دةستنيشانكردني ئيمامي مزطةوتةكان و راطةياندني سةرةتا و كؤتايي مانطةكاني رؤذذميَري ئيسلامي – كة ئةمة ثرِؤسةيةكة ثشت دةبةستيَت بة سورِي هةيظةوة كة شيَوازيَكي كراوةي هةية بؤ راظةكردن.


هةيئة قورسايي خؤيي تاقيكردةوة لةنيَو سونية عيَراقيةكاندا لةمياني مانطي رةمةزاندا. هةيئة كؤتايهاتني مانطي رؤذوطرتني راطةياند رؤذيَك زوتر لة ليذنةي شةريعةي بينيني مانط ، كة دةزطايةكة وا ناودةبريَت كة سةر بة دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانانة كة ئةمريكا ثيَشرِةوي دةكات.


كة برِيارةكة ثةخشكرا لة كةنالَي تةلةفزيؤني تؤرِي ميدياي عيَراقيةوة، سونيةكان بةثرتاو ضونة سةر شةقامةكان و تةقةيان كرد بة ئاسماندا لة خؤشيدا. تةنانةت ئةنداماني ليذنة شةريعيةكةي بينيني مانط دواتر دانياننا بةوةدا كة ئةوان هةلَةبون لةوةدا كة دذي برِيارةكةي هةيئة وةستانةوة.


هةروةها هةيئة تموحي تريشي هةية وةك طرتنةدةسةتي دةسةلآت. حةسةن ئةلنةعمي ، يةكيَك لة ئةنداماني دامةزريَنةر، بة IWPR ي وت كة ريَكخراوةكة " ئةطةر هةلَبذاردني ديموكراتي و شةرعي" ئةنجام بدريَت – يةكيَك لة ئةنداماني كانديد دةكات بؤئةوةي " ببيَتة سةرؤكيَكي ئيسلامي عيَراق."


سةرباري ئةو دةسةلآتةي هةيةتي، طروثةكة زياد لة ثيَويست بة راديكالَ دةزانريَت بةنيسبةت دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانانةوة تا بة ئاسودةيي مامةلَةيان لةطةلَ بكات وةك ريَكخراويَك كة نويَنةريي كؤمةلَي سوني دةكات.


ئةلنةعمي وتي كة هةيئة لاي خؤيةوة ئةنجومةني حوكمي دةستنيشانكراو لةلايةن ئةمريكاوة بة ناشةرعي دةزانيَت و بةرطريش لةدذي هاوثةيمانان بة ياسايي دادةنيَت.


ئةو وتي " ئةمريكا هات بؤ عيَراق بؤ ضةكي كؤكوذ و رزطاربون لة سةدام، بةلآم ئيَستا هيض هؤيةكي بةدةستةوة نية بؤ مانةوة لة خاكي ئيَمةدا." " داوا لة شيعة و سوننة دةكةم كة يةك دةست ثيَكبهيَنن بؤ بةرطريكردني داطيركاري."


بةطويَرةي هةنديَك سةرضاوة لةنيَو خةلَكدا، زؤر لة كةسايةتية سوننة ديارةكان دةترسن لةوةي كة طرتنةبةري هةلَويَستيَكي زؤر روبةرِوئاميَز دةبيَتة هؤي ئةوةي كة هةمو طروثة ئاينيةكة – كة كةمينة ثيَكديَنن لة عيَراقدا – بةدور بن لة دةسةلآت.


ئةو سةرضاوانة دةلَيَن ئةم ترسة واي لة سونية ميانرِةوترةكان كردوة كة ئةهلي سوننة و جةماعة ثيَكبهيَنن، كة ئةنجومةنة راويَذكاريةكةي زنجيرةيةك كؤبونةوةي لة مزطةوتي ئوم ئةلقوراي بةغداد بةست لة كؤتايي كانوني يةكةم و سةرةتاي كانوني دوهةمدا.


ئةنجومةنةكة – كة 230 ئةندامةكةي كورد و توركمان و عةرةبيش لةخؤدةطريَت – بةنيازة كار بؤ طرفتةكاني ئيسلامة سونيةكان بكات لة حكومةتي ئينتيقاليدا.


موحةمةد ئةحمةد ئةلرِةشيد ي وتةبيَذي ئةنجومةن وتي " ئيَمة هةلَويَستي خؤمان وةردةطرين لة هةلَبذاردني داهاتودا بؤ حكومةتيَكي سةربةخؤ و قسةي خؤشمان دةبيَت دةربارةي دةستور كة ئيَمة داوا دةكةين ئيسلامي بيَت."


هةرضةندة هةنديَك لة ئةندامان حةز ناكةن بة ئاشكرا وا بلَيَن زؤر لة ئةنداماني ئةنجومةن ئةوة بة هةولَيَك دةبينن تا بة ريَكخراويَكي ماقولَتر ببينريَن لةلايةن دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانانةوة كة دةكريَت بةشداري دةسةلآت بكةن.


رةشيد و ئةنداماني تري ئةنجومةن دةلَيَن كة ئةطةر كورد و غةيرة عةرةبةكاني تر حساب بكات، سونية عيَراقيةكان زؤرينة ثيَكديَنن بةلآم ولايةتة يةكطرتوةكاني ئةمريكا بةمةبةست برِياريداوة كة وةلايان بنيَت بةناوزةدكردني شيعة بة زؤرينة لة ئةنجومةني حوكمدا.


يةكيَك لة جيَطرةكاني ئةندامي ئةهلي سوننة، كة ثيَي باش بو ناوي نةهيَنريَت، وتي " مةبةست ليَي ئةوةية كة روخساري هاريكارئاساي هاوثةيمانان ثيشان بدات"." سونيةكان هةميشة حوكمي عيَراقيان كردوة و ئةطةر شيعة حوكم بكات كارةساتيَك دةبيَت بؤ خؤي."


بةلآم هةنديَك لة ئةنداماني ئةنجومةن بةرِوني شيعة و سةركردايةتية ئاينيةي تا رادةيةكي زؤر لة دةوري ئاين خولايان خواردوة، وةك مؤديَليَك سةير دةكةن.


ئةحمةد ئةلغةفور ئةلسامةرِايي ئيمامي مزطةوتي ئةلقورا وتي " ئيَمة دةمانةويَت مةرجةعيةتيَك هةبيَت بؤ ] سونيةكان [ كة وةك يةك سةرضاوة قسةبكات و ريزةكانمان يةكبخات لة داهاتودا برِيار طةليَك دةربكةن كة بة سروشت ناضارت بكات هةنطاو بنيَيت."


ئةنداماني ئةنجومةن دةلَيَن ئةوان سيَ رةوتي جيا بةيةكةوة كؤدةكةنةوة، هةر يةكةيان و بؤضوني جياوازيان هةية لةبارةي ئةوةي ضؤن مامةلَةي دةسةلآتي كاتي هاوثةيمانان بكريَت.


يةكةم رةوت لقي عيَراقي ئيخوان موسلمينة، كة بزوتنةيةكي ئيسلامية كة لة هةمو دونياي عةرةبيدا لقي هةية. ئةنداماني تاراوطةي ئيخوان حيزبي ئيسلامي عيَراقيان ثيَكهيَنا، كة يةكيَك لة ئةندامةكانيان ، موحسين عةبد ئةلحةميد، ئيَستا كورسيةكي هةية لة ئةنجومةني ئةهل سوننةدا.


عةبد ئةلحةميد كة هاوكات لة هةيئةشداية، لة ضاوثيَكةوتنة رؤذنامةنوسيةكاندا سكالآي ئةوةي كرد كة جياكاري هةية لة دذي سونيةكان لة عيَراقي ثاش جةنطدا بةلآم هيَشتا ثيَدةضيَت كة ثةيوةندييةكي باشي هةبيَت لةطةلَ دةسةلآتي كاتي هاوثةيماناندا.


رةوتي دوهةم لقي هةمةجؤري طروثة سونية سوفيةكانة كة بةطويَرةي دابونةريتةكان خؤيان بةدور طرتوة لة سياسةت.


طروثي سيَهةم سةلةفيةكان لةخؤدةطريَت، كة بزوتنةوةيةكي تةواو كؤنةثاريَزن كة رةفتارةكاني ثشتئةشتورة بةو رةفتارانةي كة لة كؤمةلَي ئيسلاميدا هةبون لة كاتي ثيَغةمبةردا.


بةطويَرةي دابونةريتةكان سةلةفيةكان دذي سؤفيةكانن و هةروةها هةلَويَستي دذايةتي طرتؤتةبةر لة بةرامبةر هاوثةيماناندا.


لة 1 ي كانوني دوةمدا سةربازة ئةمريكيةكان هةلَيانكوتاية سةر مزطةوتي سةرةكي سةلةفيةكان، ئيبن ئةلتةيمية، كة لةسةر ناوي يةزدانناسي سةدةي ضواردةوة ناونراوة كة سةرضاوةي ئيلهامي سةرةكي زؤر لة بزوتنةوة راديكالَيةكاني جيهاني عةرةبية – شيَخ مةهدي ئةلسومادي ئيمامي مزطةوتةكةيان دةستطيركرد.


هاوثةيمانان ئيديعاي ئةوةيان كرد كة مزطةوتةكة ناوجةرطةي ضالاكي مقاوةمةية و وتيشيان كة دةستيان بةسةر ضةكدا طرتوة لةوانة هاوةن و موشةكي زةمين بة هةوايي.


سةلةفيةكان دةلَيَن كة سةربازة ئةمريكيةكان بةمةبةست ضةند نوسخةيةكي قورئانيان خراث كردوة و رذانة سةر جادةكان و هاواريان دةكرد " ئةمريكا دوذمني خوداية."


بةبيَ طويَدانة ئةوةي ئاخؤ هةلَويَستيَكي هاورِيَيانة يان دوذمنكارانة دةطرنةبةر، سونيةكان لة مةوقيعيَكي قورسدان.


بةثيَضةوانةوة، سةركردايةتي شيعة بؤيان لواوة كة ريَرِةوي موناقةشاتي سياسي ثاش جةنطي عيَراق بةرةو لاي خؤيان ببةن و بةراشكاوي داواي هةلَبذاردني راستةوخؤي حكومةتي ئينتيقالي دةكةن. ئةمةش واي لة ثارتةكان كردوة كة يان ئةوةتا هةلَببذيَرن لةنيَوان هةلَويَستطةليَكدا كةوايان ليَدةكات ناديموكراتي دةربكةون ياخود بضنة ئةو ريَرِةوةوةي كة ثشتي سيستاني دةطريَت.


هةنديَك لة سةركردة سونيةكان داواي هةلَبذاردني راستةوخؤيان كردوة لةسايةي نةتةوة يةكطرتوةكان ياخود جاميعةي عةرةبيدا وةك لة ذيَر سايةي دةسةلآتي كاتي هاوثةيماناندا.


بةلآم ضةند سةرضاوةيةكي نزيك لة ئةهل سوننة و هةيئةوة دةلَيَن كة لةنيَو بزوتنةوةكةدا ثشتطيريي ئةوة هةية كة حكومةتي عيَراقي لةريَي زنجيرةيةك راويَذكردنةوة هةلَببذيَردريَت لةنيَوان طروثة عيَراقية جياوازةكاندا.


حارس ئةلزاري، سةرؤكي هةيئة، دةيشكيَننةوة بة لاي ئةو ضارةسةرةدا. بة IWPR ي راطةياند كة هةلَبذاردني راستةوخؤ رةتدةكاتةوة تا ئةو كاتةي هيَزي بيَطانة لة ولآتدا بميَننةوة. ئةو دةلَيَت " ئيَمة طومانمان لة رةوايةتي هةر هةلَبذاردنيَك هةية كة لة سايةي داطيركردندا ئةنجام بدريَت."


ئةلزاري وتي كة ئةو دةيةويَت حكومةتيَكي ئينتيقالي ثيَكبيَت لةريَي راويَذي نيَوان نويَنةراني شارةكاني تري عيَراقةوة كة هةلَببذيَردريَن لة ريَي كؤبونةوةي نيَوان شيَخي عةشيرةتةكان و سةركردة ئاينيةكان و خةلَكي دياريي ترةوة. روئياكةي لةوةدا جياية لةوةي ثلانةكةي ئةمريكا كة هاوثةيمانان هيض رؤلَيَك نةبينيَت لة ثرِؤسةكةدا.


شارؤضكة سونيةكان بةر لة ئيَستا تواناي ئةوةيان ثيشانداوة كة دةستةيةكي نويَنةرايةتي ماقولَ ثيَكبهيَنن.


لة زنجيرةيةك كؤبونةوةي هةفتانةي نيَوان 23 ي كانوني دوةم و 5 ي شوباتدا، ضةند كةسيَكي دياريي سةر بة شارؤضكةي خؤرئاوايي رومادي ئةنجومةنيَكي ناوخؤيي 39 ثياو و يةك ذنيان هةلَبذارد كة شيَخي عةشيرةتةكان و ئةنداماني ثارتة سياسيةكان و كؤمةلَة ثيشةييةكان و سةركردة ئاينيةكاني ثيَكةوة كؤكردبؤوة.


ريَكخراوة سونية عيَراقية تازة دروستبوةكان تا رادةيةك لة ثيَشبرِكيدان لة دذي كات لةطةلَ ئةوةي كة هاوثةيمانان هاني ثيَكهيَناني ثةرلةمانيَكي عيَراقي ئينتيقالي دةدةن تا كؤتايي حوزةيران.


رةنطة سونية عةرةبةكان لة رابردودا بالَيانكيَشابيَت بةسةر حكومةتة عيَراقيةكاندا، بةلآم مةطةر ثةلةبكةن لة ثرِؤسةي دروستكردني دامةزارةوةكاندا ئةطينا خؤيان دةبيننةوة بةشيَوةي كةم نويَنةريي كراون لة عيَر اقي ئايندةدا.


هةيسةم حوسةيني و ويسام ئةلجاف و عةقيل جةبار و زيا رةسان ضةند رؤذنامةنوسيَكي راهيَنراوي IWPR .


Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists