بةرنامةيةكي خويَندن كة بة تايبةت بؤ منالَي ئةو خيَزانة كوردانة دانراوة بؤ مةبةستي كةمكردنةوةي شؤكي كلتوريانة

ئالان عةتوف لة سليَماني

بةرنامةيةكي خويَندن كة بة تايبةت بؤ منالَي ئةو خيَزانة كوردانة دانراوة بؤ مةبةستي كةمكردنةوةي شؤكي كلتوريانة

ئالان عةتوف لة سليَماني

Tuesday, 22 February, 2005

سارا بةشيَكة لةو خةلَكةي كة رؤذ بة رؤذ لة هةندةرانةوة ديَنةوة بؤ شارةكة. لة دواي رووخاني رذيَمي بةعسةوة لة 2003 دا، سالآنة ذمارةي ئةو خيَزانة كوردانةي كة لة هةندةرانن و دةيانةويًًَت بطةرِيَنةوة بؤ كوردستاني عيَراق زيادي بووة لة ضةند خيَزانيَكةوة بؤ سةدان خيَزان و واش ضاوةرِواندةكريَت زياتر ببن.


زؤربةي ئةو منالآنةي كة ئيَستا طةيشتوونةتةوة سليَماني زؤربةي ذيانيان لة هةندةران بةسةر بردووة، بؤضووني رؤذئاواييانةيان بؤ ذيان كؤك نية لةطةلَ داب و نةريتي ناوضةكةدا.


لةو ضةندين كيَشانةي كة ئةم حالَةتة بووةتة مايةي دروستبووني، كيَشةي خويَندنة كة يةكيَكة لة كيَشة هةرة ئالَؤزةكان بؤيان. ضوون لة قوتابخانةيةكةوة بؤ قوتابخانةيةكي تر هةرطيز ئاسان نةبووة، بةلآم ضوون بؤ قوتابخانةيةك كة لة وولآتيَكي تازةدا بيَت و كلتور و زمانيَكي نامؤي هةبيَت دةشيَت ببيَتة مايةي دروستبووني كارةساتيَك.


لة هةولَيَكدا بؤ ئةهوةن كردنةوةي ئةو مةسةلةية، حكومةتي هةريَم – ئيدارةي سليَماني ئةو هةنطاوة نويَيةي نا بؤ دامةزراندني يةكةم "قوتابخانةي نيَودةولَةتي" ناوضةكة.


"يةكةمجار وةزارةتي ثةروةردة وويستي خؤي سةرثةرشتي ثرؤذةكة بكات،" كاوان فةرةج، كارمةندي مةيداني بالآ بؤ كاروباري ثةروةردة لة ريَكخراوي منالَثاريَزي كوردي (KSC)،كة ريَكخراويَكي ناحكومية و ثرؤذةكة بةرِيَوة دةبات، واي روونكردةوة. "بةلآم دواتر ئةو ئةركة كةوتة سةر شاني ئيَمة ضونكة ئيَمة وةك ريَكخراويَكي ناحكومي بة ئةزموون لة بواري منالآندا توانيمان قوتابخانةي طةشة دامةزريَنين و ئةو مةسةلة هةستيارانة ئاسانتر بةرِيَوة بةرين وةك لة حكومةت."


ئامانجة سةرةكيةكان لة دامةزراندني ثرؤذةي قوتابخانةي طةشة ئاسانكاري كردنة بؤ ئةو خيَزانة كوردانةي كة لة هةندةران طةرِاونةتةوة و هةروةها دروستكردني ذينطةيةكي طونجاوة بؤ منالَةكانيان. هةروةها كاوان فةرةج ووتي "هيوادارين ئةم قوتابخانةية ببيَتة قوتابخانةيةكي نيَودةولَةتي بؤ منالآني ئةو خيَزانة بيانيانةي كة ديَنة كوردستاني عيَراق و لةبةر ئيش و كاريان بؤ ماوةيةكي زؤر دةميَننةوة."


قوتابخانةكة لة مانطي ئةيلولي 2004 دا كرايةوة، بةلآم تاكو ئيَستا تةنها وانةي زمانةكاني وةك ئينطايزي و عةرةبي و كوردي تيادا دةلَيَنةوة لة ثيَناو بةهيَزكردني تواناي قوتابيةكان تا بتوانن زياتر ثةيوةندي بكةن. مةنهةجي تةواوةتي خويَندن لة مانطي كانوني دووةمي 2005 دا ثيَشكةشدةكريَت و زماني ئينطليزيش زماني وانة ووتنةوة دةبيَت.


"يةكةمجار ضوومة قوتابخانةيةك كة هةموو وانةكان بة زماني كوردي دةوترانةوة، زؤر مورتاح نةبووم لةويَ،" دلظين جةميل ئةحمةد،15 سالَ، كة لة مانطي ئاب لةطةلَ خيَزانةكةي لة ئيتالَياوة طةرِاوةتةوة بؤ كوردستان. "هةستم دةكرد قوتابيةكان من بة جياواز لة قةلَةم دةدةن."


"بةلآم ثاش ئةوةي لة ريَي هاورِيَيةكمةوة هةوالَي كرانةوةي ئةم قوتابخانةيةم بيست و دةستم كرد بة خويَندن تيايدا، هةستم بة باش بوون كرد."


لةو 236 قوتابيةي قوتابخانةكة، كةمتر لة نيوةيان قوتابي دواناوةندين و دواي نيوةرِوانن لة كاتيَكا ئةواني تر قوتابي قؤناغي سةرةتايين و بةيانيانن.


قوتابخانةكة نؤ مامؤستاي هةية كة بةوثةرِي كؤششةوة كار دةكةن بؤ ئةوةي ئةو ئةزموونة نويَية سةركةوتوو بكةن، بةلآم لة هةمان كاتدا دان بةوةدا دةنيَن كة رووبةرِووي ذمارةيةك كيَشةي نائاسايي دةبنةوة كة مامؤستا و قوتابيةكانيش ثيَويستة بةسةرياندا زالَ ببن.


"قوتابيةكانمان لة ضةندين وولآتي جياجياوة هاتوونةتةوة، كة ئةمةش ماناي ئةوةية ئيَمة مامةلَة لةطةلَ بةرهةمي سيستمي خويَندني زؤر جياوازدا دةكةين،" مونيرة ئةحمةد حةسةني جيَطري بةرِيَوةبةري قوتابخانةكة واي طووت. "هةنديَ شت هةية كة لةوانةية بة تةواوةتي بةلاي ئةوانةوة زؤر ئاسايي بيَت بةلآم بؤ ئةم كؤمةلَطةية ئاسايي نين. ئيَمة بةردةوام ثيَيان دةلَيَن كة ثيَويستة خؤيان لةطةلَ هةلَسوكةوت و نةريتةكاني ئةم كلتورةدا خؤيان بطونجيَنن، بةلآم ئةمة ئاساننية بةلاي ئةوانةوة و ثةياميَكة زؤري دةويَت تاكو هةزمي دةكةن."


ئةو مامؤستايانةي كة لةو قوتابخانةية كار دةكةن سوورن لةسةر ئةوةي كة قوتابيةكان ثيَويستة خؤيان بطونجيَنن لةطةلَ ثيَوةرة كلتورية ناوخؤييةكاندا.


"هيض كيَشةي وانة ووتنةوةم نية،" شةونم غةريب قادر، كة مامؤستاي زماني عةرةبية لة قوتابخانةكة، واي طووت. "كيَشةكة هةلَسوكةوتي قوتابيةكانة. ئةوان حوريةتي زياتريان هةبووة –توانيويانة ثؤل بةجيَ بهيَلَن بة بيَ ئيزني مامؤستا و توانيويانة بنيَشت بجوون لة ثؤلدا، دةمانةويَت ئةوةيان فيَر بكةين كة ئةو هةلَسوكةوتة لةطةلَ نةريتة كلتوريةكاني ئيَمةدا ناطونجيَن."


لة كاتيَكا لةوانةية كيَشةي سةرةكي ئةو مامؤستايانةي كة خةلَكي ناوضةكةن جياوازية كلتوريةكان بيَت بةلآم بؤ ستيظ هارظي، كة مامؤستاي ئينطليزية لة قوتابخانةكة و بة خؤبةخشي وانة دةلَيَتةوة، طةورةترين كيَشةي دؤزينةوةي زمانيَكة بؤ ئةوةي بةهؤيةوة ثةيوةندي بكات.


"هةنديَ لة قوتابيةكان هيض ئينطليزي نازانن و منيش هيض زمانيَكي تري هاوبةشم نية لةطةلَياندا،" ستيظ واي طووت.


ستيظ كة ثيَشتر لة بةريتانيا وانةي وتتوةتةوة هةست دةكات كة ثرؤذةكة شاياني ئةوةية هةبيَت بةلآم بة باوةرِي ئةو شيَوازي وانة ووتنةوةي كوردي زؤر رةسمية و مةرن نية.


بةهؤي ئةوةي كة ئةو شيَوازيَكي نارةسمي تر بةكار دةهيَنيَت بؤ وانة ووتنةوة، لةبةر ئةوة وةك سةرسورِمانيَكي بضووك زؤربةي قوتابيةكان دةلَيَن كة وانةي ئينطليزي ثةسةندكراو ترين وانةيانة. "تةنها حةزم لة وانةي ئينطليزية، نةك ئةواني تر،" لةنيا ريَبين،حةوت سالآن، بة شةرمةوة واي طووت.


لةبةر ئةوةي تيَكرِا قوتابيةكان سةر بة هةشت وولآتي جياجيان لة هةر ثؤليَكدا لة قوتابخانةي طةشة، ستيظ دان بةوةدا دةنيَتكة مةحالَ دةبيَت بتوانيتشيَوازيَكي وانة ووتنةوة بدؤزيتةوة كة لةطةلَ هةمووياندا بطونجيَت.


"طةورةترين كيَشة تةنها ئةوة نية كة سيستمي ئيَرة جياوازة،" ئةو واي طووت. "بةلَكو لة هةمان كاتدا ئةوةية كة قوتابيةكان لة بةشة جيادياكاني ئةوروثاوة هاتوونةتةوة، لةبةر ئةوة تةنانةت طةر با بليَين، سيتميَكي ئةلَماني دابنيَيت بؤ خويَندن، ئةوا بة كةلَك نايةت بؤ قوتابيةك كة لة سويد هاتووةتةوة."


ئةو قوتابخانةية لةوانةية ذينطةيةكي باشتر بؤ منالَي ئةو خيَزانانة بخولقيَنيَت كة لة هةندةران هاتوونةتةوة بؤ سليَماني بةلآم زؤربةيان هةست بة ثةرت بوون دةكةن لة نيَوان ذينطة كؤن و تازةكةياندا و وايان ليَدةكات كة برِياري طةرِانةوةيان قورس بيَت كاتيَك كة طةورة دةبن.


"نازانم ليَرة دةميَنمةوة يان دةرِؤمةوة ئةوروثا كاتيَ خويَندن تةواو دةكةم،" سارا واي طووت. "ناتوانم برِيار بدةم ضونكة ئيَرة وولآتي خؤمة بةلآم لةويًً طةورة بووم. هةنديَ جار هةست دةكةم لة هةردوو شويًَنةكة غةريبم."


ئالان عةتوف ريَكخةري هةريَمي باكووري IWPR ة لة عيَراق.


Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists