بةرثرساني عيَراق هاوسؤزييةكي كةميان ثيشانداوة بةرامبةري ثرسياري كوردةكان بؤ دؤزينةوةي ئةو ذنانةي كة ثيَيانواية رذيَمي بةعس وةك دياري بةخشيوني

نوسيني : تةلار نادر لة كةركوك

بةرثرساني عيَراق هاوسؤزييةكي كةميان ثيشانداوة بةرامبةري ثرسياري كوردةكان بؤ دؤزينةوةي ئةو ذنانةي كة ثيَيانواية رذيَمي بةعس وةك دياري بةخشيوني

نوسيني : تةلار نادر لة كةركوك

Tuesday, 22 February, 2005

بةلَطةنامةي ذمارة 1601 كة بةرواري 10 ى كانوني يةكةمي 1989 ي ليَدراوة, لة ناوةرِاستي هةلَمةتي ئةنفالي كوشتني كوردةكاني باكوري عيراقدا نوسراوة. بة "بة ناوي خوداي بةخشندةو ميهرةبان" دةستثيَدةكات. كؤتاييةكةشي بة ليستيَكي 18 ناوي ئافرةتان ديَت كة طةنجترينيان 14 سالَ و بةتةمةنترينيشيان 29 سالآنة.

لة بةلَطةنامةكةدا هاتووة "بة ثيَي فةرماني خؤتان ذماةيةك لةو ئافرةتانةمان نارد بؤ مةلهاكاني كؤماري ميسري عةرةبي".

نامةكة لة دةزطاي موخابةراتي تةئميم (كةركوك) ةوة ئارِاستةي موخابةراتي طشتي كرابوو لة بةغداد, نامةكة باسي رةضةلَةكي ئافرةتةكان ناكات, بةلآم هؤيةك نية بؤ ئةوةي طومان لةوة بكةين كة ئةو ئافرةتانة كوردن.

هةموو ئةو ئافرةتانةي ناويان لة ليستةكةدا تؤمار كراوة كوردن و خيَزانةكانيان دةلَيَن 15 سالَ لةمةوبةر ديار نةماون. سالَي ثار ئةو بةلَطةنامةية لة ميدياي ناوخؤدا بلآو كرايةوةو لة باكوري عيراق و لة هةندةرانيش جولآنةوةو داواكاريي كةوتة طةرِ بؤ ئةوةي بزانن ضارةنوسيان بةضي طةيشتووة.

دواي سالَيَك خيَزانةكاني ئةو ئافرةتانة كة IWPR قسةي لةطةلَ كردن, نيطةراني خؤيان دةربرِي بةرامبةر نةبووني وةلآم بة داواكارييةكانيان

لة دادطاكاني ناوخؤدا سكالآ تؤمار كران و نامةش ئارِاستةي حوسني موبارةكي سةرؤكي ميسر و سؤزاني هاوسةريشي كرا, هةروةها نامةش ئارِاستةي ثؤلَ بريمةري سةرؤكي ئيدارةي ئةمريكي لة عيراق كرا. هيض كاردانةوةيةك نةبوو.

لة كانوني دووهةمي رابردوودا, كؤميتةيةك ثيَكهيَنرا لة ريَكخراوةكاني ذنان, ثاريَزةران, طروثي مةدةني بؤ ئةوةي بةدواي شويَني بةلَطةنامةكة بكةون. لة كؤتايي نيساني 2004 دا, لةطةلَ ثيشكةوتنيَكي كةمدا لة كارةكةدا, كؤميتةكة نامةيةكي ئارِاستةي ثةرلةماني كوردستان كرد و داواي كردةوةيان ليَكرد.

لةكاتيَكدا كةس ناتوانيَـت بزانيَت ئايا بة راستي ئةو ئافرةتانة رةوانةي ميسر كراون, بةلآم بةلَطة لةبةردةستداية كة ضةندان ئافرةتي كورد بة دياريي دراون بة ثياواني ناوخؤي عيراق. طةليَك شايةتحالَ لة زيندانةكاني ئةنفالدا, جةخت دةكةن كة ئافرةتة لاوةكان لة زيندانييةكاني تر جياكراونةتةوةو ضةندان ثياوي ميسريش لة شويَنةكةدا ئامادة بوون.

سةضاوةيةكي نزيك لة سةركردايةتي كوردةوة بة IWPR ي راطةياند كة دواي هةرةسيَناني رذيَم, لة بةغداد ضةند سةرةك عةشرةتيَكي عةرةب ثةيوةندييان ثيَوة كردوون و وتوويانة كة سةدام حوسةين ضةندان ئافرةتي كوردي بة دياري ثيَبةخشيون.

سةرةك عةشرةتةكان دةلَيَن, لة ريَطةي شةرع و ياساوة مارةيان كردوون, داوا دةكةن لةطةلَ كةس و كارياندا ثيَك بيَنةوة.

ئةو كوردانةي لة هةلَمةتي جينؤسايدكردن رزطاريان بووة, دةلَيَن لة ماوةي ئةنفالةكاندا, هيَزةكاني عيَراق ذن مندالَ و ثياويان لة يةكتريي جيا دةكردةوة. ضةندان سيَنتةري ثؤلآندنيان هةبوو, طوندنشينةكان ثيَش ئةوةي ببريَن بؤ ئؤردوطاكان و زيندانة دوورةدةستةكاني ناو بيابان, ياخود بؤ كوشتن و لة ضالَ ناني بة كؤمةلَ, دةبرانة ئةويَ. باخةوانيَك كة ثيشتر لة طةلَ سوثاي ميللي فةرماندةي كةركوكدا كاري كردبوو, وتي "لة سةرةتاكاني سالَي 1987 دا, سوثا بةيانيان زوو دةيدا بةسةر طوندةكاني كوردستاندا, طوندةكانيان دةسوتاند و طوندنشينةكانيان دةستطير دةكرد, ثاشان ذيان و ثياوان و لاوان و منالآنيان بةسةر جيَطاي جياجيادا دابةش دةكرد".

باخةوانةكة نةيويست ناوي خؤي بهيَنيَت, ضونكة ضةندان شايةتحالَي تر دواي ئةوةي بؤ رؤذنامة دواون, بة كوشت ضوون"

لةثالَ ئةوةي 100.000 كةس كة زؤربةيان مةدةني بوون لة هةلَمةتي ئةنفالدا كوذران, نزيكةي 100.000 ثياوي تريش بزر بوون.

هةزاران ثياو, ذن, مندالَ خزيَنرانة كةمثةكاني دةسبةسةركردنةوة, سةدان هةزاري تريش رةوانة كران بؤ ئةوةي لة بنكة سةربازييةكاني عيراقدا لة ئؤردوطاي زؤرةمليَدا بذين.

لة هةلَمةتي خاكي سوتاودا, نزيكةي 4000 طوند خاثوور كران, باخةوانةكة رايطةياند كة ضةندان جار ثياواني عةرةب, ض لة ناوضةي دةوروثشتي حةويجةوة هاتبن ياخود لة ناوضةكاني تري باشوري عيراقةوة, هاتوون بؤ ثؤستةي سةركردايةتي هةلَمةتةكةو دوو دوو يان سيَ سيَ ئافرةتي كورديان بردووةو هةرطيز نةيان هيَناونةتةوة".

هةروةها راشيطةياند كة خةلَكي ميسريشي لة ناو ثؤستةي سةربازيدا بينيوة.

ئةو باخةوانة كة ئيَستا تةمةني 75 سالَة, وتي "رؤذيَكيان سيَ ثياوي ميسري هاتن بؤ ئؤفيسةكةو نامةي رةسمي ثارتي بةعسيان ثيَبوو, شؤفيَريَك بردني بؤ كةمثي زيندانياني تؤثزاواو لةطةلَ خؤياندا سيَ ئافرةتيان هيَنا كة جلي كوردييان لةبةردا بوو, تةمةنيان 17 يان 18 سالآن دةبوو. ئةو ئافرةتانةيان لةطةلَ خؤياندا برد".

لةيلا محةمةد لةطةلَ هةنديَك لةو ئافرةتانةي ناويان لة بةلَطةنامةكةدا هاتووة, ثيَكةوة لة ذوريَكي طةورةي زينداندا بوون, وتي "ئةوانيان جيا كردةوةو بردنيان, وامزاني ئازاديان كردوون. بةلآم دةركةوت كة وا نةبووة".

يوسف يونس, 40, لة كؤمةلَةي قوربانياني ئةنفالدا كاردةكات, دةلَيَت "من دلَنيام كة رذيَمي بةعس ئةو كارةي كردووة. هةموو ئةو ئافرةتانة هي ئةو خيَزانانةن كة كضي جوانيان هةية. ديارة ئةوانةيان هةلَبذاردووة".

ئةو 18 ئافرةتةي ناويان لة بةلَطةنامةكةدا هاتووة, هةموويان خةلَكي دةوروبةري دوزن لة باشوري كةركوك, ناوضةكة بةوة ناسراوة كة ئافرةتةكاني جوانن.

يونس لة طةرميان ثيَشمةرطة بووة, دذي رذيَم جةنطاوة لة ناوضةي نزيكي دوز بووة. لة ئةنفالدا هةموو خيَزانةكةي خؤي لة دةست داوة, تاكة كةسيَكي كة ضارةنوسي تا رادةيةك زانرابيَت, ئامؤزايةكيَتي ناوي لةيلا عةباسةو ئةويش لة ليستي ئةو ئافرةتانةدا ناوي هاتووة كة لة بةلَطةنامةكةدا تؤمار كراون.

يونس و كةس و كاري تري ئافرةتة ديارنةماوةكان دةلَيَن, هةتا شةرِةكةي نيساني رابردوو, هةر بةهيوابوون ئةو ئافرةتانة رؤذيَك لة رؤذان بدؤزريَنةوة.

بةلآم لةو رؤذةوة هيوابرِاو بوون, لة سالَي رابردوودا هيضكام لةو ئافرةتانة سةريان هةلَنةداو بةرثرسةكانيش زؤر ثةرؤشي مةسةلةكة نين.

هاويني رابردوو, ئةو كؤميتةيةي بؤ شويَنكةوتني بةلَطةنامةكاني بةعس دروستكراوة, لةطةلَ خيَزاني قوربانييةكاندا, ثيَكةوة لة كةركوك سكالآيةكي ياساييان تؤمار كرد, بةلآم دادطا طويَي ليَنةطرتن.

ياساكاني سةردةمي سةدام كة تا ئيَستاش هة كاريان ثيَدةكريَت, ضوارضيَوةيةكي ياسايي وةها بؤ داطاكان نارِةخسيَنن كة لةو تاوانانة بكؤلَنةوة كة لة سايةي رذيَمي رابردوودا ئةنجامدراون.

كؤميتةكة داواشي لة بريمةر كرد كة لةو برِوبيانوو و خؤدزينةوانة بكؤلَيَتةوة, هاوثةيمانان لة كؤنة بةعسييةكان بثرسنةوة, ئةوانةي ئيَستا لةبةر دةستدان و طوماني ئةوةيان ليَدةكريَت لة مةسةلةكةدا بةشدارييان كردبيَت. بةلآم تا ئيَستا وةلآميان نةدراوةتةوة.

لةثالَ ضةند هةولَيَكي تريشدا كة دروان بؤ ئةوةي فشار بخريَتة سةر حكومةتي ميسر و دةزطا نيَودةولَةتييةكان بؤ ئةوةي ليَكؤلَينةوة بكةن, تا ئيَستا بة ثيَي ثيَويست وةلآم نةدراونةتةوة.

نامةيةكي رةسمي كة تةموزي رابردوودا لة وةزارةتي مافي مرؤظي حكومةتي هةريَمي كوردستانةوة ئارِاستةي حكومةتي ميسر كراوة, دةلَيَت "هةولَي خؤتان بدةن بؤ ساغكردنةوةي بةلَطةنامةكةو دلَنياكردني كةس و كارةكانيان بة خيَرايي".

بةلآم هيَشتا حكومةتي ميسر وةلآمي نةداوةتةوة.

فرانسوا براي, بةرِيَوةبةري هاوثةيمانيَتي نيَودةولَةتي بؤ دادثةروةريي, لة نامةيةكيدا بة بةرواري 1 ي ئاب بؤ سؤزان موبارةكي هاوسةري سةرؤكي ميسر, كة سةرؤكي ئةنجومةني نةتةوةيي ذناني ولآتةكةية, نوسيويَتي "لة ضارةنوسي ئةو ئافرةتانة بكؤلَةرةوةو ئةوانةي دةستيان لة مةسةلةكةدا هةية بياندة بة دادطا". بةلآم نامةكةش وةلآمي نةبوو.

سيَنتةري ئةنفالي ناحكوميي بيَ سوود هةولَيداوة سةرنجي لقي مافي مرؤظي سةر بة نةتةوة يةكطرتووةكان لة عيراق رابكيَشيَت. كؤميتةي خوشكة فرؤشراوةكانيش لة لةندةن وةلآمي ئةو نامةيةي وةرنةطرتؤتةوة كة ئارِاستةي كؤمةلَةي عةرةبي كردبوو.

هيدايةت ئيبرايم, 86, كة حةسيبةي كضي يةكيَكة لةو 18 ئافرةتةي لة ليستةكةدان, طويَ ناداتة ئةوةي ضؤن ئةوة روويدا. بةس ئةوةندةي دةويَت بزانيَت لة كويَية.

وتي" ثيَويستة فشار بخةينة سةر ميسر, ئيَمة منالَةكانمان دةويَتةوة"

تةلار نادر نوسةرة لة "ريَوان" ي تايبةت بة ذنان كة دوو هةفتة جاريَك دةردةضيَت.

Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists