كوردستان په‌ناگه‌ی ئاواره مه‌سیحییه‌كانه
ئه‌و مه‌سیحیانه‌ی به‌هۆی توندوتیژییه‌وه له به‌غدا و موسڵ راده‌كه‌ن رووده‌كه‌نه شارۆچكه‌ی عه‌نكاوه له قه‌راغی پایته‌ختی هه‌رێمی كوردستان.
Thursday, 3 December, 2009
كوردستان په‌ناگه‌ی ئاواره مه‌سیحییه‌كانه
ئه‌و مه‌سیحیانه‌ی به‌هۆی توندوتیژییه‌وه له به‌غدا و موسڵ راده‌كه‌ن رووده‌كه‌نه شارۆچكه‌ی عه‌نكاوه له قه‌راغی پایته‌ختی هه‌رێمی كوردستان.
Thursday, 3 December, 2009
عومه‌ر فاروق جه‌رجیس به‌دوای ژیانێكی ئارامدا هاتۆته عه‌نكاوه. ئه‌و، كه ته‌مه‌نی ٢٨ ساڵه، ده‌ڵێت سێ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر به‌ره‌و عه‌نكاوه رایكرد چونكه یاخیبووان به‌رده‌وام هه‌وڵیان ده‌دا بیكوژن له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ سوپای ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مركیا كاری ده‌كرد.
ئارایشتگایه‌كی جوانكاری پڕۆژه نوێیه‌كه‌یه‌تی. ئه‌و كه‌ڵه‌شێره‌ی سه‌ره‌وژێر به‌ده‌ستییه‌وه گرتووه تۆزێكی تر ده‌كرێته قوربانی له‌پێناو به‌ختێكی باشدا. ئه‌و باڵنده‌یه باڵه‌فڕێ ده‌كات و ملی ده‌چه‌مێنێته‌وه و هه‌وڵ ده‌دات خۆی راست بكاته‌وه، له‌كاتێكدا جه‌رجیس ئه‌و شته‌ی بیر ئه‌كه‌وێته‌وه كه ئه‌وی هێناوه‌ته عه‌نكاوه.
"بڕیارمدا بگوازمه‌وه كاتێك گوێم له ئامۆزاكه‌م بوو ده‌یوت ئه‌م شوێنه رێك وه‌ك به‌غدای ١٩٨٠كانه،" جه‌رجیس وتی. "به‌غدا ماڵمه به‌ڵام ئه‌م گه‌ڕه‌كه داهاتوویه‌كه‌ی پێ به‌خشیوم كه له به‌غدا بۆم ده‌سته‌به‌ر نه‌ئه‌كرا."
عه‌نكاوه شارۆچكه‌یه‌كی گه‌و‌ره‌ی مه‌سیحییه‌كانه له قه‌راغی شاری هه‌ولێری پایته‌ختی هه‌رێمی كوردستان و ڤیلای كۆنكریتی و شوێنی بازرگانیی بچووك و چالاكی تێدایه. ژماره‌ی دانیشتووان و سنووری ئه‌م شارۆچكه‌یه له‌وه‌ته‌ی ٢٠٠٣ به‌شێوه‌یه‌كی خێرا زیادیان كردووه به‌هۆی هاتنی ئاواره‌كان كه به‌هۆی توندوتیژییه‌وه له به‌غدا و موسڵ راده‌كه‌ن.
عه‌نكاوه، كه هه‌میشه پێكهاته‌ی خه‌ڵكه‌ی فره چه‌شن بووه، بۆته جیهانێكی بچووك بۆ شێوه زاره‌كانی مه‌سیحییه‌كان و ئه‌و گروپه ئایینیانه‌ی كه رۆژگارێك له سه‌رتاسه‌ری عێراق له بره‌و دابوون. هه‌رچه‌نده به‌هۆی ئاوا‌ره‌كانه‌وه پاڵه‌په‌ستۆ له‌سه‌ر ده‌رامه‌تی شارۆچكه‌كه دروست بووه، به‌ڵام به‌رپرسان و خه‌ڵكی عه‌نكاوه دان به‌وه‌دا ده‌نێن كه ئاواره‌كان له هه‌مان كاتدا به‌شێوه‌یكی چڕوپڕ سه‌رمایه‌ی خۆیان له شارۆچكه‌كه به‌گه‌ڕخستووه.
"ئاواره مه‌سیحییه‌كان عه‌ناكاوه‌یان بووژانده‌وه،" جه‌رجیس وتی. "عه‌نكاوه پێشتر گوندێك بوو له خانووی قوڕ. ئێستا گه‌ڕه‌كێكی پێشكه‌وتووه."
جه‌رجیس كه‌ڵه‌بابه‌كه له‌به‌رده‌م دووكانه‌ی له‌سه‌ر زه‌وی درێژ ده‌كات و به چه‌قۆیه‌ك سه‌ری ده‌بڕێت. خوێن به‌و ناوه وه‌رده‌بێت. وه‌ك نه‌ریتێكی عه‌ره‌ب، جه‌رجیس ده‌ستێكی ئه‌خاته ناو خوێنه‌كه و نیشانه‌یه‌كی قرمزی له‌سه‌ر ده‌رگای دووكانه‌كه ده‌كێشێ. له‌سه‌رووی ئه‌و له‌په خوێناوییه، جه‌رجیش په‌نجه‌یه‌كی به‌خوێن به‌كارده‌هێنێ تا خاچێك بكێشێت – نیشانه‌ی باوه‌ڕیه‌تی.
"به‌سه‌ربردنی ژیانم له عه‌نكاوه مانای وا نییه كه من ره‌گ و ریشه‌ی خۆم وه‌ك عه‌ره‌بێكی عێراق بیرچۆته‌وه،" جه‌رجیس وتی.
دوو هه‌زار ساڵ زیاتره مه‌سیحییه‌كان له عێراق ده‌ژین. به‌ر له ٢٠٠٣، ژماره‌ی مه‌سیحییه‌كان له‌و ووڵاته به ٨٠٠،٠٠ تا یه‌ك ملیۆن كه‌س مه‌زه‌نده كراوه.
له‌و پشێوییه‌ی كه دوای شاڵاوه‌كه‌ی ئه‌مریكا سه‌ری هه‌ڵدا، ژماره‌ی مه‌سیحییه‌كان به‌ڕاده‌یه‌كی زۆر كه‌می كردوه. به‌هۆی هێرشی تاوانباران و چه‌كداره ئیسلامییه توندڕه‌وه‌كان، ده‌یان هه‌زاریان به‌ره‌و وڵاتانی دراوسێ، وه‌ك سوریا، رایانكرد.
عه‌نكاوه جیاوازه - یه‌كێكه له‌و چه‌ند شوێنه كه‌مه‌ی كه كۆمه‌ڵگای مه‌سیحی تیایدا فراوان بووه له شه‌ش ساڵی رابردوودا.
به گوته‌ی فه‌همی مه‌تی، سه‌رۆكی شاره‌وانی شارۆچكه‌ی عه‌نكاوه، ئارامی هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌مه‌یه. مه‌تی، كه پێشتر پارێزه‌ر بووه و كه‌سێكی ره‌وشت جوانه و به‌رده‌وام زه‌نگی مۆبایله‌كه‌ی لێی ئه‌دا، سوپاسی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی كرد بۆ جێبه‌جێكردنی داواكارییه‌كانی مه‌سیحییه‌كان كه به‌رده‌وام له زیاد بوون دایه.
مه‌تی وتی له شه‌ش ساڵی رابردوودا، سێ گه‌ڕه‌ك له‌ده‌وروبه‌ری عه‌نكاوه دروست كراوه و زه‌ویش بۆ نزیكه‌ی ٤٠٠٠ خانووی نوێ ته‌رخان كراوه. ژماره‌ی دانیشتووانی شارۆچكه‌كه نزیكه‌ی دوو هێنده‌ی خۆی زیادی كردووه. به‌بپێی دوایین لێكدانه‌وه، له ساڵی ٢٠٠٣ ژماره‌ی خه‌ڵكه‌كه‌ی ١٠،٠٠٠ كه‌س بووه و ئێستا گه‌یشتۆته ٢٠،٠٠٠ كه‌س.
مه‌تی وتی هه‌رچه‌نده شارۆچكه‌كه خێرا فراوان بووه، به‌ڵام نه‌هێڵڕاوه گرژی له‌گه‌ڵ دانیشتوانی مه‌سحیی ره‌سه‌نی عه‌نكاوه و موسڵمانی هه‌ولێر دروست ببێت. "مه‌سیحییه‌كان به‌سۆزه‌وه ره‌فتار له‌گه‌ڵ ئاواره‌كاندا ده‌كه‌ن... ئێمه هیچ كێشه‌یه‌كمان له‌گه‌ڵ برا موسڵمانه‌كانمان نییه."
وه‌ك به‌شه‌كانی تری عێراق، كلدانییه‌كان گه‌وره‌ترین گروپن له عه‌نكاوه و دوای ئه‌وانیش چه‌ندین گروپی تر دێن وه‌ك ئاشووری و سریاك و مه‌سیحی و ئه‌رمه‌نی.
ئه‌مانه له نێو خۆیاندا، به چه‌ندین شێوه زار و زمان قسه ده‌كه‌ن، له سریانییه‌وه تا ئارامیك و له كوردییه‌وه تا عه‌ره‌بی. هه‌ندێ له مه‌سیحییه‌كان پێیان وایه له‌ڕووی ره‌گه‌زه‌وه جیاوازن له تاقمه‌كانی تر و هه‌ندێكی تریش پێیان وا نییه.
پله‌ی وێكچوونیان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا هاوسێكانیان له موسڵمان– جا كورد بن یان عه‌ره‌ب – دیسان زۆر جیاوازی هه‌یه. به گوته‌ی مه‌تی، مه‌سیحییه ئاواره‌كانی موسڵ و به‌غدا به‌گشتی له زمانی عه‌ره‌بیدا پاراون و كه‌مێك یان هیچ كوردی نازانن. له‌كاتێكدا، مه‌سیحییه كۆنه‌كانی عه‌نكاوه له كوردیدا زمان پاراون و تۆزێك عه‌ره‌بی ده‌زانن.
"ئاواره‌كان وه‌ك ئێمه نین،" حه‌بیب شه‌معون، دارتاشێكی مه‌سیحییه و ته‌مه‌نی ٦٤ ساڵه و جلی كوردی له‌به‌ربوو، وتی. "ئێمه كوردین به‌ڵام ئه‌وان عه‌ره‌بن،" شه‌معون، به‌ده‌م خواردنی پاقڵه‌ی گه‌رمی ده‌ستگێڕێك له قه‌راغی رێگایه‌ك، وتی.
له قوتابخانه‌یه‌كی مه‌سیحییه ئاشوورییه‌كان له عه‌نكاوه، رابیل شلێمخۆ، ته‌مه‌نی ١٧ ساڵه، وتی زۆربه‌ی وانه‌كانی به زمانی سریانی ده‌خوێنێت. "ئاواره مه‌سیحییه‌كان لێره ناخوێنن،" شلێمخۆ وتی. "له قوتابخانه‌كانی خۆیان به عه‌ره‌بی ده‌خوێنن."
لوبنه خه‌لیل، به عه‌ره‌بییه‌كی شڕ وتی تازه‌هاتووه‌كان "به زمانێكی مه‌سیحیی جیاواز قسه ده‌كه‌ن و كوردی نازانن".
دایكی مارینه، ئاواره‌یه‌كی مه‌سیحیی به‌غدایه، وتی به‌هۆی ئه‌و بۆشاییه‌ی زمانه‌وه زۆر كێشه‌ی بۆ دروست نه‌بووه - كچه بچووكه‌كه‌ی فێری شێوه‌زاری عه‌نكاوه بووه.
به‌لای ئه‌و، ئه‌وه‌ی زیاتر په‌ستی بكات تا راده‌یه‌ك گرانی مه‌سره‌ف وپێشوازی ساردوسڕی خه‌ڵكی شارۆچكه‌كه‌یه.
"دراوسێكه‌م مه‌سیحی بوو به‌ڵام ماوه‌ی چه‌ند مانگی یه‌كه‌م كه هاتینه ئێره هه‌رگیز سڵاوی له ئێمه نه‌كرد،" دایكی مارینه وتی. ئه‌و ده‌ڵێت پۆستی به‌ڕێوه‌به‌ری دووكانێكی شارۆچكه‌كه‌ی په‌سه‌ند كردووه و جلی شایی ده‌فرۆشێت چونكه مێرده‌كه‌ی نه‌یتوانیوه ئیشێكی باش بدۆزێته‌وه.
سامی، به‌ڵێنده‌ری خانووبه‌ره‌یه و ره‌تیكرده‌وه ناوی دووه‌می بدات، وتی عه‌نكاوه به ماڵی نوێی خۆی داده‌نێت. سامی، كه له بنچینه‌دا خه‌ڵكی گه‌ڕه‌كێكی موسڵمانی شاری موسڵه، وتی دوای ئه‌وه‌ی دراوسێكه‌ی، كه بیست ساڵ بوو به‌یه‌كه‌وه دراوسێ بوون، هه‌ڕه‌شه‌ی لێكردبوو رایكردووه.
"سه‌ره‌تا تووشی نه‌هامه‌تی بووم لێره، به‌ڵام ئێستا پاره‌ی باشم له كاره‌كه‌م ده‌ست ئه‌كه‌وێ،" سامی وتی. "بیر له به‌جێهێشتنی عه‌نكاوه ناكه‌مه‌وه. با بڵێن له‌ڕووی تائیفییه‌وه - لێره ده‌توانم له‌نێو خه‌ڵكی خۆم بم كه مه‌سیحییه‌كانن."
سه‌رۆكی شاره‌وانی عه‌نكاوه مه‌تی وتی زۆریی كرێی خانوو له عه‌نكاوه به‌شێكی له‌به‌ر زۆربوونی داواكارییه‌كانه به‌هۆی هاتنی ئاواره تازه‌كانه‌وه. مه‌تی ئه‌وه‌شی وت كه پێی وایه ئابووریی عه‌نكاوه زیاتر گه‌شه‌ده‌كات به‌هۆی ئه‌و رێكخراوه بیانیانه‌ی كه نووسینگه‌ی خۆیان له شارۆچكه‌كه كردۆته‌وه.
ئه‌مریكا قونسڵخانه‌ی له عه‌نكاوه هه‌یه و زۆر به تۆكمه‌یی پاسه‌وانی ده‌كرێت، هه‌روه‌ها چه‌ندین ئاژانسی فریاگوزاری و كۆمپانیانی نه‌وت خانووی گه‌وره‌یان له‌ناوچه‌كه به‌كرێ گرتووه. كرێن و بارهه‌ڵگری چیمه‌نتۆ له شوێنی دروستكردنی چه‌ندین باڵه‌خانه له سنووری شارۆچكه‌كه به‌به‌رده‌وامی كار ده‌كه‌ن. له‌نێو ئه‌و چه‌نده‌ها باڵه‌خانه‌یه‌ی به‌رز ده‌كرێنه‌وه، خانووه‌ك به‌م دواییانه رووخێنراوه - كابینه‌ی پۆلیس بوو له‌سه‌ر ئه‌و رێگایه‌ی ده‌چێته شارۆچكه‌كه.
"پۆلیس له هه‌موو شوێنێكه - پێویستمان به خاڵی پشكنین نییه،" پیاوێكی ئه‌مریكیی سه‌رسپی وتی له‌كاتێكدا خه‌ریكی كڕینی شت بوو له دووكانێكی ناوچه‌كه. له پشت ئه‌م پیاوه‌وه، چه‌ند پیاوێكی چوارشانه‌ی بیانی كه سه‌ریان سفر كردبوو و چاویلكه‌ی به‌رخۆریان له‌چاو كردبوو، له چه‌ند بتڵێكی خواردنه‌وه‌ی كحولی ورد بوونه‌وه.
له ده‌ره‌وه‌ی ئارایشتگایه نوێیه‌كه‌ی جوانكاری، جه‌رجیس خه‌ریك بوو ئه‌و ناوه‌ی پاك ده‌كرده‌وه. جه‌رجیس وتی كه‌ڵه‌شێره سه‌ربڕاوه‌كه ده‌داته كارمه‌ندێك كه له‌به‌ر هه‌ژاری بۆ ناكرێت گۆشت بكڕێت. له په‌نجه‌ره‌یه‌كه‌وه، ژنێك هاوی كرد، "ئه‌و شۆسته‌یه پاك بكره‌وه."
"هه‌موو شتێك ته‌واو بوو،" جه‌رجیس به‌ده‌م پرژاندنی ئاو به‌سه‌ر ماكی خوێنه‌كه، وتی.
عه‌بیر محه‌مه‌د موحه‌ریرێكی باڵای ناوخۆییه له IWPR و نیڵ ئاڕون موحه‌ریرێكی IWPRه له عێراق.
