كاتيَك سةركردةي زاناياني شيعة رةخنةي لة بةلَطة نامةكة طريَت و بة قؤرت و ريَطر لة قةلَةمي دا, ئةوة ماناي ئةوةية بة راستي طومان سةري هةلَداوة.

نوسيني : زياء راسان , ويسام ئةل – جاف , عةلي ئةل – ناجي و دةستةي تةحريري IWPR لة بةغداد

كاتيَك سةركردةي زاناياني شيعة رةخنةي لة بةلَطة نامةكة طريَت و بة قؤرت و ريَطر لة قةلَةمي دا, ئةوة ماناي ئةوةية بة راستي طومان سةري هةلَداوة.

نوسيني : زياء راسان , ويسام ئةل – جاف , عةلي ئةل – ناجي و دةستةي تةحريري IWPR لة بةغداد

Tuesday, 22 February, 2005

لة سةر شانؤي سيَنتةري بةغداد بؤ كؤنطرة نيَو دةولَةتييةكان, بيست و ثيَنج ئةندامةكةي ئةنجومةني فةرمانرِةوايي يان نويَنةري هةنديَكيان بة ريز دةركةوتن و ناوي خؤيان لة سةر بةلَطةنامةكة تؤمار كرد.


ئةنداماني ئةنجومةن ثيرؤزباييان لة يةكتريي دةكرد بةوةي لة كؤتاييدا توانييان بطةنة ريَكةوتنيَك لةسةر دةستور, تةنانةت لة كاتي ريزبوونياندا بةرةو ئيمزا كردن بةلَطةنامة ميَذووييةكة سةرنجي قؤشمةشيان طؤرِييةوةو طالَتة و سوعبةتيشيان لةطةلَ يةكترييدا كرد.


هيَشتا مةرةكةبي ئيمزاكان وشك نةبووبؤوة, كة ئايةتولآي طةورة سةيد عةلي ئةل – حوسةيني ئةل – سيستاني رايطةياند كة هيَشتا طومانةكاني بةرامبةري بةلَطةنامةكة وةكو خؤيان ماون.


فةتواكةي سيستاني لةسةر سايتةكةي خؤيان بلآو كرايةوة كة "ياساي بةرِيَوةبردني دةولَةت شةرعييةتي نابيَت هةتا ئةو كاتةي ئةنجومةنيَكي نيشتماني هةلَبذيَردراو تةسديقي دةكات".


وتيشي " لةثالَ ئةوةشدا ياساكة قؤرت و تةطةرة دةخاتة بةردةمي طةيشتن بة دةستوريكي هةميشةيي ولآت كة ثاريَزطاريي لة يةكيَتي ولآت بكات و مافةكاني هةموو رةضةلَةكة ئةتنيكييةكان و هةموو تايةفة و طروثةكان بكات".


سيستاني بةو تيَبينية ئاماذةي دةكرد بؤ مادةيةك لة بةلَطةنامةكةدا كة بةشيَوةيةكي كارا ماف دةدات بة كورد كة لةطةلَ سوننةكاندا ريَذةي 30 تا 40 لة سةداي سةرجةمي دانيشتوان ثيَكدةهيَنن, بةوةي كة لة كؤتايي سالَي داهاتوودا كة دةستور خراية بةر راثرسي, ئةوان سةلآحييةتي رةتكردنةوةي دةستوري هةميشةييان هةبيَت . ئةو ثيَي واية شيعة ريَذةي لة سةدا شةستي دانيشتواني عيراق ثيَكدةهيَنن كة ذمارةيان 25 مليؤن كةس دةبيَت.


ئيتر لة كةمترين شيَمانةدا, سةرنجةكاني سيستاني وا دةكات كة مشتومرِ لةسةر ئةو بةلَطةنامةية هةر طةرم و طورِ بيَت.


ئةم بةلَطة نامةية كة ناونيشاني "ياساي بةرِيَوةبردني دةولَةت بؤ ماوةي طويَزانةوة" هةلَدةطريَت, شيَوازي فةرمانرِةواييكردني عيراق دياريي دةكات تا ئةو كاتةي تةسديقي دةستوريَكي هةميشةيي دةكريَت كة وا ضاوةرِوان دةكريَت لة ماوةيةكدا ئةنجام بدريَت كة لة مانطي تشريني يةكةمي 2005 تيَناثةرِيَت.


برِيار وابوو هةفتةي رابردوو بةلَطةنامةكة ئيمزا بكراية, بةلآم رؤذي ثيَنجي ئادار ثيَنج كةس لة ئةنداماني شيعةي ئةنجومةني فةرمانرِةوايي رازي نةبوون ئيمزاي بكةن. وتيشيان بة ثيَي ئامؤذطاريي سيستاني جولآونةتةوة.


وتيشيان كة هؤي سةرةكي نيطةران بوونيان دةطةرِيَتةوة بؤ بووني مادةيةك لة دةستوردا كة ريَطة دةدات بة هةر سيَ ثاريَزطايةك لة ناو هةذدة ثاريَزطاكةي عيراقدا كة ثيَكةوة نارِازيي بن لةسةر ثةسةندكردني دةستوري هةميشةيي, حاميد ئةل – بةيياتي لة ئةنجومةني بالآي شؤرِشي ئيسلامييةوة لة عيراق وتي "دانيشتواني هةنديَك لةو ثاريَزطايانة 400 يان 500 هةزار كةس دةبيَت, ناكريَت ذمارةيةكي ئةوةندة كةم دةستوريَك رةت بكةنةوة كة 25 مليؤن كةس داياننابيَت.


بةلآم بة نيسبةتي كورد و سوننة عةرةبةكانةوة لة لايةكي ترةوة, ئةم مادةية زامني سةرةكييانة بؤ دلَنيابوون لةوةي شيعة هيَزي خؤيان وةك زؤرينة بةكار ناهيَنن بؤ ثشتيوانيكردني دةستوريَكي وةها كة طؤشةنيطاي خؤيان بؤ ئيسلام بخاتة روو, ياخود بة شيَوازيَك لة شيَوازةكان مافي طروثةكاني تر دابين نةكات.


طةرضي ثيَنج ئةندامة شيعةكة هاتونةتةوة ريزي ئةوانيتر,’بةلآم ئةو مادةيةي كيَشةي لةسةر بوو, وةك خؤي ماوةتةوة بيَ طؤرِانكاريي.


لة وةلآمي ثرسياريَكدا كة ئاذانسي هةوالَي فةرةنسي دةربارةي ئةوةي ضؤن شيعةكان رازي بوون لةسةر بةلَطةنامةكة وةكو خؤي, حاجم ئةل – حةسةني , نويَنةري موحسين عةبدولحةميدي ئةندامي ئةنجومةني فةرمانرِ’وايي, كة سوننةيةكة لة ثارتي ئيسلامي عيراقةوة, وتي " دركيان بةوة كرد كة هيض ريَطايةكيان لةبةردةمدا نية جطة لة ثةسةندكردن".


بةلآم رؤذنامةي نيويؤرك تايمزي لةندةني لة موةفةق ئةل – روبيَعييةوة كة ئةنداميَكي سةربةخؤي ئةنجومةني فةرمانرِةوايية, وتةيةكي طواستؤتةوة كة دةلَيَت سيستاني "حةزي لة نانةوةي قةيران نية".


يةكيَك لة ثيَنج ئةندامة نارِةزاكة وتي كة نيطةراني سيستاني لةبةر ئةوة نية كة دةشيَت كورد مافي ظيتؤ بةكار بهيَنيَت, بةلَكو دةشيَت توندةرِةوةكاني سيَ ثاريَزطاي شيعةكان هةولَ بدةن رةزامةندي سيَ ثاريَزطا بةدةست بهيَنن بؤ دامةزراندني سيستميَكي فةرمانرِةوايي لةسةر شيَوازي ئيَراني.


طةرضي هةمووان هاورِا بوون لةسةر ئيمزاكردني دةستور, بةلآم تةنانةتة ثيَش ئةوةي سيستاني رةخنةكاني ئاشكرا بكات, ناكؤكي ذيَر بةذيَر هةر هةبوو.


ئيبراهيم ئةل – جةعفةري لة بري 12 ئةندامي شيعة لة سةرجةمي 13 ئةندامي ئةنجومةن, بةيانيَكي خويَندةوة و تيَيدا رايانطةياند كة ئةوان بةلَطةنامةكةيان ئيمزا كردووة بيَ ئةوةي سوور بن لةسةر طؤرِانكارييكردن تيَيدا, ئةويش لة ثيَناوي ثاراستني يةكيَتي نيشتمانيدا, لة ئاماذةيةكي روونتردا بؤ طومانةكاني شيعةكان دةربارةي ياسا نويَيةكة, عةبدولعةزيز ئةل – حةكيمي ئةندامي شيعةي دةركةوتوو و سةرؤكي ئةنجومةني بالآي شؤرِشي ئيسلامي لة عيراق ئامادةي ئاهةنطي ئيمزاكردنةكة نةبوو, بةلَكو نويَنةريَكي خؤي نارد. بةلآم محةمةد بةحر ئةل – علوم دلَي طةورةتر بوو, دةربارةي بةلَطةنامةكة وتي ثرةنسيثي سازان لة نيَواني ثيَكهاتةكاني سةراثاي كؤمةلَطاي عيراقيدا ثةرض دةكاتةوة.


مةسعود بارزاني سةركردةي كورديي طوزارشتي لة شاديي قوولَي خؤي كرد بة بؤنةي كؤتاييهاتني تةلَةزطةكةوة و وتي " ئةمة يةكةمين جارة ئيَمةي كورد هةست دةكةين هاونيشتماني عيراقين".


هةروةها ذمارةيةك لة عيراقييةكان طوزارشتيان لة شاديي خؤيان كرد بةرامبةري ئيمزاكردني دةستورةكة, طةرضي لة مةسةلةي فيدرالَي و رؤلَي ئايينيش دةسلَةمينةوة.


محةمةد ئيشكارة ئةندازياري راويَذكارة و تةمةني 55 سالَة, وتي " ئيمرِؤ لةدايكبووني راستةقينةي طةلي عيراقة, ضونكة بؤ يةكةمين جارة كة مافةكانمان بةدةست دةهيَنين" ئينجا لةسةري رؤيشت و وتي " بؤ ماوةي سي سالَي رابردوو تاقة مادةي دةستور كة طويَمان ليَ دةبوو بريتي بوو لةو مادةيةي كة دةسةلآتي رةها دةبةخشيَت بة سةرةك كؤمار".


عةممار عةبدولحسيني ثؤليسيش كة تةمةني 27 سالَة, بة جؤشيَكةوة وتي "يةزدان كارةكانيان ثيرؤز بكات , وايان ليَكردم شانازييان ثيَوة بكةم, ئةوان بة برِياريَك ئيَمةيان سةرسام كرد كة خزمةتي طةلي عيراقيش و زؤرينةي شيعةش دةكات".


فازيل سةمير كريَكاري رؤذانةية, 27 سالَ , وتي " ئيمرِؤ ئاهةنط دةطيَرِين ضونكة دةستوريَكمان بةرهةم هيَناوة كة ياسا دةخاتة سةرووي هةمووانةوة". سةمير دلَي خؤش بوو طةرضي نيطةرانيش بوو لة ضؤنيَتي دارِشتني زماني بةلَطةنامةكة كة ئيسلامي كردووة بة يةكيَك لة سةرضاوةكاني ياسا دانان, وتي " وام ثيَ باشتر بوو كة سةرضاوةي سةرةكي ياسادانان بيَت".


بةنسيبةتي هةنديَكةوة ثيَنج ئةندامة شيعةكة ثالَةوانن و لة ثيَناوي مافة سياسييةكاني زؤرينةي شيعةدا هةلَويَستيان وةرطرتووة. ثاريَزةر كازم تاهير , 35, خةلَكي ناوضةي بةيياعة, طوزارشتي لةو هةستة كرد و وتي "هةستم كرد كة ئةندامة شيعةكان لة ئةنجومةني فةرمانرِ’واييدا لة ثيَ،اوي بةرذةوةندي شيعةدا رةفتاريان كردووة".


كازم تاهير وتي ثيَويستة دةستور زامني ئةوة بكات كة ثؤستي سةرةك وةزيران بدريَت بة شيعةيةك, ئةطةر سةرؤك سوننة بوو, ئةوا ثيَويستة لانيكةم يةكيَك لة دوو جيَطرةكةي شية بيَت".


هةرضؤنيَك بيَت هةنديَك لة هيَزي سيستاني و تواناي بؤ قؤرت خستنة بةر ريَكةوتنيَك كة ثيَي طةيشتوون, نيطةرانن.


شيخ موزةفةر هادي ئةل – قةيسي, ئيمامي مزطةوتي خةديجةي طةورةي سوننةكان لة بةغداد ثيَي واية كة دةسترِؤيشتوويي شيعةكان " هؤي طةليَك هةلَةية كة لة دةستوردا دةكريَت. لةبةر رؤشنايي ئةوةدا ناتوانيت ريَطة بدةيت يةكيَك لة مةرجةعة ئاينييةكان يان تايةفةيةكي ئايني دةستور بؤ خؤي ئيستيغلال بكات. بؤية ثيَويستة لة مةودايةكي بةريندا راويَذ بكريَت, ئةطينا دةكةوينة هةلَةي تازةترةوة".


سةفاء راسان و ويسام ئةل – جاف و عةلي ئةل – ناجي مةشق كردووي IWPR ن لة بةغداد.


Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists