ذنان داواي بةلَيَني مافةكانين لة سياسةتمةداران دةكةن

هةلَمةتةكة هاني ثةرلةمانتاراني داهاتوو ئةدات بؤ ثابةندبوون بةو تةشريعةي كة مافة دةستورييةكاني ذنان دةثارصزصت.

ذنان داواي بةلَيَني مافةكانين لة سياسةتمةداران دةكةن

هةلَمةتةكة هاني ثةرلةمانتاراني داهاتوو ئةدات بؤ ثابةندبوون بةو تةشريعةي كة مافة دةستورييةكاني ذنان دةثارصزصت.

Thursday, 8 December, 2005
.



هةلَمةتةكة لة مانطي تشريني يةكةمدا دةستي ثصكرد، بة ماوةيةكي كةم دواي ثةسةندكردني دةستوري نوصي عصراقي. سازكاراني هةلَمةتةكة وتيان كة 60 سياسةتمةدارو 50 رصكخراوي كؤمةلَطاي مةدةني و سياسي ئةو داوايةيان ئيمزاكردووة بؤ دلَنياكردنةوة لةوةي كة هةر ياسايةك دةربكرصت ئةبصت لةطةلَ دةستوردا بطونجصت،و مافةكاني مرؤظيش ئةولةويةتي ثصبدرصت.



رةند رةحيم، بالَوصزي ثصشووي عصراق بؤ ئةمةريكا دواي رووخاني سةدام حوسةين لة سةردةمي حوكمي ئةياد عةلاوييدا، وتي "55 ماددة هةن لة دةستوردا كة تةشريع دادةنصن و هصشتا دانةرصذراون. ئةو ياسايانةي كة دةردةضن برِياردةدةن كة ئايا دةستور جصبةجصبكرصت، يان ثوضةلَ دةكرصتةوة ئيلغا دةكرصت."



ئةو هاوثةيمانصتيية تةركيز ئةخاتةسةر ئةو ماددة دةستوريانةي كة كاريطةرييان بةسةر ذنانةوة هةية، وةك جةختكردن لةسةر ئةوةي كة دادطا مةدةنييةكان ئيختيارصك دةبصت بؤ زةواجكردن و تةلاَقدان و بةخصوكردني مندالَ، بةلاَم هةلَمةتةكة سوورة لةسةر ئةوةي كة بةرطري لة مافةكاني سةرجةم هاولاَتيان دةكات.



ئةو 12 ذنةو لايةنطرةكانيان نوصنةرايةتي بؤضووني سياسي جياواز دةكةن و كةسايةتي عةرةبي سونني و سيعةو كورديان تصداية، لة هةر دوو شصوازي عيلماني و ئاييني.



سةفية سوهةيل، بالَوصزي عصراق لة قاهيرة، وتي "هةموومان كؤكين لةسةر مافةكان، بصطوصدانة ئينتيماي سياسي."



باسكال ئيشوا، يةكصك لة هةلَمةتسازةكان، وتي "ئصمة نوصنةرايةتي هيض لايةنصكي سياسي ناكةين، بؤية هيض ئايدؤلؤجييةكي دانراومان نيية. ئصمة برِوامان بة مافي مرؤظ هةيةو داواي ئةكةين."



ئةزهار ئةلشصخلي، وةزيري كاروباري ذنان، وتي كة هةلَمةتةكة داواي جصبةجصكردني هةندص ماددةي دةستوري دةكات.



لةوانة ماددةي 63، كة تةئكيد لة ئازادي رادةربرِين و ضاثةمةني و كؤبوونةوة ئةكاتةوة تا ئاو ئاستةي زيان بة نةريتي طشتي نةطةيةنصت.بةلًَصني عصراقي ئةيةوصت كة دةسةلاَتي دادوةري حوكم بدات بةسةر ئةوةي كة نةريتي طشتي ضيية ئةطةر ثصناسةكةي مشتومرِي لةسةربوو.



هةروةها بةلَصني عصراقي ئةيةوصت تةئكيد لةوة بكاتةوة كة عصراقييةكان ئيختياريان ئةبصت بةرامبةر بة ماددةي ناسراو بة ياساي باري كةسايةتي. ماددةي 39 لة دةستوردا باس لةوة دةكات كة هةموو كةسصك ئازادة لة هةلَبذاردني ئةوةي كة ئايا ئاين هةلَدةبذصرصت يان دادطا مةدةنييةكان بؤ حكومكردنيان لة سةر كارةبارة تايبةتييةكانيان وةك زةواج و تةلاَقدان.



دادطاكان مةسةلةي سةرةكيي بوون بؤ عيلمانييةكان و ثارصزةراني ماف هةر لةو كاتةوةي يةكةمين جار طفتوطؤ لةسةر دةستور كرا نزصكةي سالَصك لةمةوثصش. ئةنداماني هةلَمةتة دةيانةوصت زةمانةتي ئةوة مسؤطةر بكةن كة دادطا ئاينييةكان تةنها ئيختيارصك نابن. ئةوان دانبةوةدا دةنصن كة ياسا ئيسلامييةكان هةندص كاريطةرييان هةية لةسةر تةشريعي عصراقي، بةلاَم دووثاتي دةكةنةوة كة دةبصت تةوازنكردنصك هةبصت.



ئةحلام ئةلجبوري، ثارصزةرو ئةندامصكي هاوثةيمانصتييةكة، وتي "ئيسلام زؤر طرنطة بؤ ئةم كؤمةلَطايةو ئصمة دةستيتصوةرنادةين،" هةروةها ئاماذةي بةوة كرد كة دةبصت تةشريع "كصشةكان ضارةسةربكات نةك قولَكردنةوةي ئةوانةي كة حالَي حازر هةن."



ماددةي 89 دادطايةكي بالاَ دادةنصت، كة لة لايةن ثسثؤراني دادوةرييةوة دةبصت. هةلَمةتسازةكان ئةيانةوصت كة حاماني بواري ياسا ئايينةييةكان و بواري سيستةمي ياسا عيلملنيةكانيش هةبن بؤ ئةوةي قورساييةكي هاوسةنط هةبصت لة دادطاكةدا.هةروةها داواي ئةوةش دةكةن كة رصذةي لة 25% هةبصت بؤ ذنان لة دادطاكةدا هةروةك لة ثةرلةماندا هةية.



طروثةكة بةووردي ضاودصري هةر ياسايةك دةكات كة دةربضصت و ثةيوةندي بة ماددةي 99 هةبصت، كة ثةيوةندي بةسةربةخؤيي ليذنةي نيشتماني مافةكاني مرؤظ و كؤمسيؤني هةلَبذاردنةوة هةية،و مادةي 16ش كة فرسةتي يةكسان بؤ هةموو عصراقييةكان مسؤطةر دةكات.



سياسةتمةداراني ديار لة ضةندين ئايدؤلؤجياي جياوازةوة ئةو بةلَصننامةيةيان ئيمزاكردووة. لةوانة حاجم ئةلحةسةني، سةرؤكي ئةنجومةني نيشتماني و فواد مةعسوم، سةرؤكي ليستي هاوثةيماني كوردستان و عةبدولحةميد مةجيد موسا، سكرتصري طشتي حزبي شيوعي و ئةندامصكي ئةنجومةني نيشتماني وميساق ئةلئالوسي، سةرؤكي حزبي ئوممةو عةللاء ئةلمةكي، لة حزبي ئيسلامي عصراقي.



خالد ئةلسامةرائي، كةسايةتي ئاييني و سكرتصري حزبي فةزيلة، كة بةلَصنةكةي ئيمزاكردووة، وتي "وةك ثياوصكي ئاييني، ئصمة ثشتطيري ثرةنسيبةكان ئةكةين. هةموومان هةولَدةدةين [عصراق] لة سةركوتكاري رزطاربكةين، ئيتر ئينتماي ئيسلاميمان هةبصت يان ليبرِالَ."



ئةحمةد ضةلةبي، جصطري سةرؤك وةزيران، كة سةرؤكايةتي ليستي كونطرةي نيشتماني عصراق دةكات بؤ هةلَبذاردنة ثةرلةمانييةكةي داهاتوو، بةمدوايية بةلَصنةكةي ئيمزاكرد، وة هةفتةي ثصشوو ووتةيةكي بةهصزي لة بةرذةوةندي مافة مةدةنيةكان و مافةكاني ذنان ثصشكةشكرد.



هةروةها هةلَمةتسازةكان هاني دةنطدةران دةدةن دةنط بةو كانديدانة بدةن كة بةلَصنةكةيان ئيمزاكردووة.لة كاتصكدا دانبةوةدا دةنصن كة لةوانية بةلَصنةكان جصبةجصنةطرصن، بةلاَم دةلَصن موتابةعةي ئةو ئيمزايانة دةكةن لة دواي 15ي كانووني يةكةم كة هةلَبذاردني ثةرلةماني عصراقي تصدا دةكرصت.



ئةنداماني ئةنجومةني نيشتماني، كة بؤ ماوةي ضوار سالَ لةسةر كوسييةكانيان دةمصننةوة، يةكةمين تةسريع لةسةر بنةماني دةستوري نوص دادةنصن.



باسكال ئيشوا، وةزيري ثصشووي كؤض، وتي "ئةمة ئيشصكي زةحمةتةو هصشتا ياساكان دانةنراون. بةلاَم هةموو توانامان دةخةينةطةرِ بؤ رؤشنبيركردني هةموو [عصراقييةكان] دةربارةي طرنطييان."



رةغةد عةلي رؤذنامةنوسصكي راهصنراوي IWPRة لة بةغداد.
Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists