بةغدا بةرةو لة لصوارداية

بةغداي ثايتةخت رِووبةرِووي شةثؤلصكي تري توندوتيذي تائيفي دةبصتةوة كة زؤرصك لة خةلَك لصرة ثصيانواية سةرةتاي شةرِصكي ئةهلية.

بةغدا بةرةو لة لصوارداية

بةغداي ثايتةخت رِووبةرِووي شةثؤلصكي تري توندوتيذي تائيفي دةبصتةوة كة زؤرصك لة خةلَك لصرة ثصيانواية سةرةتاي شةرِصكي ئةهلية.

Friday, 1 December, 2006




بةغداييةكان خؤيان لةطةلَ توندوتيذي و بارودؤخي نائارامدا رِاهصناوة، بةلآم ئةو رووداوانةي كة لة هةفتةي رِابردوو لة ثايتةخت رووياندا لة رادةي ئةوة دةرضوو كة خةلَك تةحةمولي بكات.



بةردةوام دةنطي هاوةن و تةقينةوة شارةكةي دةهةذاند و هةوالَي ئةوةش هةبوو كة ثصكدادان لة نصوان دانيشتوان و ميليشياكاندا لة ضةند طةرِةكصكدا رِوويداوة. لة نصو رِووداوة توندوتيذةكاني ئةمدواييةدا، دوو كةسي شيعة لة طةرةكي فةزلَ كوذران و لاشةكانيان هةلَواسرا. لة طةرِةكي جاميعةش كة ناوضةيةكي سوننةنشينة، ضةكداراني شيعة هةستان بة فرِاندني ثاسصك لة تؤلَةي كوشتني خصزانصكي شيعة كة لةلايةن ضةكداراني سوننةوة هةرِةشةيان لصكرابوو. هةروةها وةزارةتي ناوخؤ جارصكي تر لةلايةن ضةند ضةكدارصكي نةناسراوةوة ثةلاماردرايةوة.



دواي زنجيرةيةك هصرشي تةقينةوةي خؤكوذي لة شاري سةدر لة بةغدا كة تيايدا زياتر لة 200 كةس كوذران، هةفتةي ثصشوو شةرِي تايةفةطةري بةشصوةيةكي بةرضاو فراوانبووني بةخؤيةوة بيني.



جةواد عةبدولحسةين، 25، كاسب لة شاري سةدر ووتي "دوو برام لةو تةقينةوة خؤكوذيانةدا لةدةستداوة. لاشةكانيان ثارضةثارضة بوبو – بةهةزار حالَ تةرمةكانيانمان ناسييةوة. ئةمة شتصكة تةحةممول ناكرصت: لةلايةك سةيارة بؤمبرِصذكراوةكان بةربونةتة طيانمان و لةلايةكي تريشةوة هصزةكاني فرةرِةطةز تةوقيان داوين. تاكةي خةلَكي ئاسايي وةكو من بةرطةي ئةم حالَة بطرصت."



سةرباري ئةو قةدةغةكردني هاتوضؤ سص رِؤذيةي حكومةت سةثاندي بؤ طصرِانةوةي ئارامي و ثصشطيريكردن لة شةرِي تايةفةطةري، بةلآم توندوتيذي هةر بةردةوامبوو.



لوما سةعيد، دانيشتويةكي طةرِة’كي جاميعة، بة طريانةوة ووتي "هيضي لة مةنع تةجةول نةئةضوو، بةلَكو فرسةتصك بوو بؤ كوشتني سوننة. لة هةموو شوصنصكةوة تةقة ئةكرا، بريندار و كوذراويش لةسةر جادةكان كةوتبوون لة كاتصكدا ضةكداراني نةناسراو هةلَياندةكوتاية سةر مالاَن."



لة كاتصكدا هاوةن بةسةر هةموو شوصنصكي بةغدادا بةردةبوةوة، مةلاكاني طةرِةكة سوننةكان داوايان لة خةلَك ئةكرد هيوابرِاو نةبن.



لوما سةعيد ووتي لة ئةترسا هةموو دةرطاكاني مالَةكةي داخستبوو، منالَةكاني لة ثةنجةرةكان دوورخستبوةوة، كارةباي كوذاندبوةوة و لة درزي ثةردةكةوة بةدزيةوة سةيريدةكرد تا بزانصت ضي لة سةرجادةكة دةطوزةرصت.



لوما ووتي ضةندين ضةكدارم بيني بة جلوبةرطي رِةشةوة، كة جلوبةرطي سوثاي مةهدية، لةو ناوة ئةسورِانةوة. "من و دراوسصكانم هةولَماندا هةميشة لة رِصطةي مؤبايلةكانمانةوة ئاطامان لة يةكتري بصت بؤ ئةوةي يةكتري لة هصرش بؤ سةر مالَةكانمان ئاطاداربكةينةوة. سص شةو خةو نةضووة ضاومان."



لة طةرِةكةكاني شورتةلخاميسة و سةيدية ضةندين خصزاني شيعة و سوننة لة مالَةكانيان دةركراون. لةبةرئةوةي قةدةغةكردني هاتوضؤ بةسةر شارةكةدا سةثصنرابوو، هصزةكاني ثؤليس يارمةتي هةندصك لة خصزانةكانيان دةدا لة ناوضةيةكةوة بضن بؤ ناوضةيةكي تر.



مقؤمقؤ لة ئينتةرنصتدا بلآوبوةوة كة ضةكداراني سوثاي مةهدي ئةيانةوصت بكةونة شالآوصكي كوشتن و برِين بؤ تؤلَةسةندنةوة بؤ تةقينةوة خؤكوذيةكاني شاري سةدر.



وةزعةكة ئةوةندة ترسناك بوو خةلَكي لة مالَي يةكتردا ثصكةوة كؤبوبونةوة بؤ خؤثاراستن لة كاتصكدا لاوةكان بة ضةكةوة لةسةر سوضي شةقامةكاندا وةستابون بؤ ثاراستني طةرِةكةكانيان لة دذي ميليشياكان. لة طةرِةكةكاني عةدل و غةزالية و فةزلَ ئةم ثاسةوانة لاوانة لةطةلَ ميليشياكاندا توشي شةرِ و ثصكدادان بون و كوذرا و بريندار كةوتةوة لة هةردوولا.



تةنانةت بؤ نان كرِينيش خةلَك نةياندةتواني مالَة’كانيان جصبهصلَن و رِووبكةنة نانةواخانةكان ضونكة ثصشتر ذمارةيةك نانةواخانة كةوتنة بةر هصرش و ثةلامار. زؤربةي ئةو نانةواخانانة داخراون، كةمصكيان نةبصت كراونةتةوة كة لة نزيك مالَي خاوةنةكانيانةوةية و تةنها بؤ ضةند سةعاتصكي كةم دةكرصنةوة.



دواي هةلَطرتني قةدةغةكردني هاتوضؤش، بةغداي ثايتةخت نيشانةي ذياني ثصوة ديارنةبوو و ذمارةيةكي كةم سةيارة بة شةقامةكاندا هاتوضؤياندةكرد و دائيرةكانيش ضؤلَوهؤلَ بوون. لة وةزارةتي نةخشةدانان و تةندروستي لة 25%ي فةرمانبةران هاتبوون بؤ سةر ئيش.



مةي مةسعود، 30، شيعة، فةرمانبةري حكومةت ووتي "نةمهصشت منالَة’كانم بضنةوة بؤ قوتابخانة و خؤشم نةضوم بؤ دةوام دواي هةلَطرتني مةنع تةجةول، ضونكة هةر هصشتا لة دلَةرِاوكصدا بووم بة هؤي هةبوني توندوتيذيةوة."



قوتابخانةكان لة طةرِةكةكاني مةنسور و داودي و جاميعة و عةدل و خةزرا و عامرية و ئةعزةمية داخراوون. ذمارةيةكي كةم لة قوتابي و مامؤستا هاتبونةوة بؤ زانكؤكان و ئةوانةشي كة هاتبون تةنها بؤ ضةند سةعاتصكي كةم ئةمانةوة.



زنجيرةي رِووداوة خوصناويةكان كاتصك دةستيثصكرد دواي ئةوةي طروثة سوننةكان لة حكومةت و ثةرلةماندا ضةند لصدوانصكيان بلآوكردةوة و تيايدا هةرِةشةيان كردبوو ئةطةر دةسةلآتي زياتريان ثصنةدرصت ئةوا موقاتةعةي حكومةت ئةكةن. ئةو طروثانة ووريايياندابوو كة ئةطةر دةسةلآتي زياتر نةدرصتة سوننةكان ئةوا شةرِي ئةهلي دروستدةبصت.



حارس زاري سةرؤكي هةيئةي عولةماي موسلَمان، ئةو دةستةيةي زاناياني ئاييني سوننة لة سايةيدا كؤبونةتةوة، طةيشتة ئةو رِادةيةي بلَصت كة ثشتطيريي لة ياخيبوني ضةكداري دةكات و ماليكي سةرةك وةزيرانيشي بةوة تاوانباركرد كة سوننةي لة ثرؤسةي سياسيدا ثةراوصزخستووة.



لصدوانةكان بةنزيني كرد بةسةر ئاطري توندوتيذيةكةدا، هةروةها كاردانةوةي توندوتيذي لاي هةردوو ميليشيا شيعة و سوننةكان لصكةوتةوة. ئةوةي هةرةسهصناني نيزام و ياساي بة رِووني دةرخست فرِاندني ذمارةيةكي نةزانراو بوو لة فةرمانبةراني حكومةت لة وةزارةتي خوصندني بالآ كة سوننة كؤنترؤلَي كردووة و هةروةها ثةلامارداني وةزارةتي تةندروستي بوو كة بلؤكي سةدر بةرِصوةيدةبات.



بازنةي توندوتيذي طةيشتة ئةوثةرِي كاتصك كة شاري سةدر لة تاكة رووداوصكدا كةوتة بةر ثصنج هصرشي تةقينةوةي خؤكوذي و زؤرترين ذمارةي كوذراو و برينداري لصبكةوصتةوة لةو كاتةوةي رِذصمي سةدام لة نيساني 2003 دا سةرنطونكراوة.



رِووداوة خوصناويةكاني هةفتةي رِابردوو خةلَكي زياتر بصمتمانةكرد بة حكومةتةكةي ئصستا و خةلَكصكي زؤري شاري بةغداش ثصيانواية ئةوةي دةيبينن سةرةتاي شةرِي ئةهلية.



ئيباء محةممةد، 35، مامؤستاي زانكؤ، ووتي "حكومةتي عصراقي ناتوانصت كؤتايي بهصنصت بة خوصنرِصذي." هةروةها داواي لة حكومةت كرد دةست لةكاربكصشصتةوة و بوار بدات بة خةلَكاني تري بةتواناتر بؤ ضارةسةركردني بارودؤخةكة.



ماليكي بةرثرسيارصتي هةلآيساني ئةمجارةي توندوتيذي خستة ئةستؤي حكومةتةكةي خؤي و ووتي ئةو توندوتيذية رِةنطدانةوةي دابةشبوني نصو وةزيرةكانة. ماليكي وةزعي ئصستاي كاروبارةكاني بة قةيرانصكي طةورةي سياسي وةسفكرد كة تةنها سياسيةكان ئةتوانن بيوةستصنن.



هةندصك لة سيساتمةداران ثصيانواية توندرِةوةكان بة ئةنقةست بةنزين دةكةن بة ئاطري ئةو طرذيةي كة هةية لةبةرئةوةي ئةيانةوصت نيشانيبدةن كة دةسةلآتدارةكان ناتوانن ئةمن و ئاسايش دابينبكةن.



رِةزا جةواد تةقي ئةندام ثةرلةماني شيعةي عصراقي ووتي "تةكفيريةكان و سةداميةكان ئاطري توندوتيذيةكة خؤشتر دةكةن بؤ ئةوةي نيشانيبدةن كة وةزارةتةكاني ناوخؤ و بةرطري بصتوانان و ثصويستة حكومةت دةست لة كاربكصشصتةوة."



لةسةروبةندي ئةم هةموو بصئومصديةدا، هةندصك لة ثةرلةمانتاران ئةلَصن ضةند نيشانةيةك هةن ئاماذة بة هةبوني طةشبيني ئةكةن. شةزا ئةلعةبوسي، كة ئةندام ثةرلةمانصكي سوننةية، ثصيواية كة سياسةتمةداران هةولَةكانيان خستوةتةطةرِ بؤ نيشانداني هةلَوصستصكي يةكطرتوو و دابينكردني ثشتطيريةكي تةواو بؤ حكومةتةكةي ئصستا.



"ئةو سياسةتةي ئصستا ثيادةكراوة سةلماندي كة هةموومان زةرةمةندين لصي."



زةينةب ناجي ثةيامنصري ئينستيتؤي رِؤذنامةواني جةنط و ئاشتي IWPR ة لة بةغداد.
Frontline Updates
Support local journalists