خةلَكاني ديار لة عيَراق داوا لة ئةمةريكاي رابةري هاوثةيمانان دةكةن بة طيَرانةوةي سزادان و ريَطرتن توندوتيذي و سزاداني تاواناكاني بةعس

نوسيني : لومة ئةلشوممةري لة بةغداد

خةلَكاني ديار لة عيَراق داوا لة ئةمةريكاي رابةري هاوثةيمانان دةكةن بة طيَرانةوةي سزادان و ريَطرتن توندوتيذي و سزاداني تاواناكاني بةعس

نوسيني : لومة ئةلشوممةري لة بةغداد

ئةوانةي كة ثشتطيري طةرِانةوةي ئةم سزا قورسة دةكةن، ثيَيان واية كة بةبيَ ئةم حوكمة ، تاوانةكاني بةعس هةرطيز بةشيَوةيةكي شياو سزا نادريَن، و هةرطيزيش توندوتيذي لةدةست دةرضوو كؤنترؤلَ ناكريَتةوة.


بيريمةر لة مانطي حوزةيراندا سزاي لة سيَدارةداني راطرت، بة ثاساوي ئةوةي " رذيَمي ثيَشوو هةنديَك بةشي تايبةتي ياساي سزاداني بةكاردةهيَنا بؤ سةركوتكردن، كة ئةمةش ثيَشيَلكاريي دانثيانياني نيَودةولَةتي مافةكاني مرؤظبوو"


بة دلَنياييةوة، لة سيَدارةداني ريَطة ثيَدارو لة لايةن دةولَةتةوة زؤر بة شيَوةيةكي بةرضاو ديار بوو لة ياساي سزاداندا لةذيَر سايةي بةعسدا. ئةو سزاية دانرابوو بؤ زياتر لة 79 ثيَشيَلكاري، لةوانةش دزي و ئةندامبوون لة حيزبيَكي سياسي ئيثؤوسيَؤندا. بريَمةر وتي " ئةم برِيارة دراوة لة جياتي خةلَي عيَراق و لة ثيَناو قازانجيياندا"


كةمن ئةوانةي ثيَيان واية سةثاندني بةرفراواني سزاي لةسيَدارةدان ثيَويستي بة بةرتةسككردنةوة هةية. كةساني عيَراقي وةك ثاريَزةر جةلال تالَةباني، سةرؤكي ئيَستاي ئةنجومةني حوكم لة عيَراق، لةوةدةضيَت لةو كةمينةية بيَت و وتي " من يةكيَكم لةوانةي كة جارنامةي جيهاني دذي لةسيَدارةدانم ئيمزاكردوة و لةثاي ئيمزاكةشمدا دةبم".


ثؤلَ بريَمةر خؤي هاولاَتي ولاَتيَكة كة سزاي لةسيَدارةدان جيَبةجيَدةكات. رةخنةليَطرة عيَراقيةكانيش قسة لةسةر ئةوة دةكةن كة ئةو كةوتؤتة ذيَر فشاري هاوثةيمانة ئةوروثييةكاني هيَزةهاوثةيمانةكانةوة. ئةوان لةوانةن كة ريَكةوتننامةي ئةورثييا ئيمزاكردوة كة ئةو سزاية قةدةغة دةكات.


يةكيَك تر لةلايةنةطرةكاني راطرتني سزاكة ثيَيان واية كة رذيَمي ثيَشوو دادةوريي طةندةلَكردبوو بة رادةيةكي هيَند طةورة كة لة توانايدا نةمابوو دادطايي عاديلانة ئةنجامبدات، مةسةلةيةكي ضارةنوسساز كة تيايدا كةسيَكي تاوانباركراو سزاي كوشتني بدريَت.


لةثالَ ئةوةشدا، ثاريَزةري بةغدادي، تاريق مةهدي ثيَيواية كة دادوةري لة عيَراقدا ئيَستا بة "هةلَمةتي ثاكبونةوة"دا تيَدةثةرِيَت. سةرةرِاي ئةوةش، ولاَت هيَشتاش ضةندين ثسثؤرِي دادوةري و ياسايي خاوةن ئةزمون و شارةزيي هةية كة بتوانن دةستةيةكي دادوري نويَ و سةربةخؤ دابمةزريَنن كة دةسةلاَتي خؤي بةخراث بةكار نةهيَنيَت لة دابينكردني دادثةروةريدا، ياخود بةكار نةهيَناني ياسا وةك ئامرازيَكي سياسي.


بة برِواي ئةو دةبوو بريَمةر جيَبةجيَكردني ئةو حوكمةي ضاكتربكرداية نةك بة تةواوي لايببات. وتي "بريَمةر دةيتواني هةمان كاري ريَذمي ثيَشوو دوبارة بكاتةوة لة جيَبةجيَكردني سزاي لة سيَدارةدان بةرامبةر بة تاوانباراني جةنط"


كةساني تري عيَراقي خاةون جيَطةومةقام، ثيَيان واية كة ئةلَتةرناتيظي ريَطةثيَدراوي زينداني هةتاهةتايي كاريطةر نابيَت بؤ ريَطةطرتن لة تاواني جدي. لة تشريني يةكةمي سالَي 2002 دا، سةدام حسيَن ليَبوردني بؤ نزيكةي 100 هةزار تاوانباريَك. باوةرِواية كة ئةو كةسانة لةثشت ئةو ريَذة زؤرةي تاوانةوة بن، تاوانةكاني وةك كوشتن و رفاندن و دزي كة لة ماوةي حةت مانطي رابردوودا رويانداوة.نيهاد عةلي، دادوةر لة دادطاي تيَهةلَضونةوة سةرنجي خؤي بةم شيَوةية دةربرِي "تةنها سزاي مردن دةبيَتة ريَطر لةبةردةم خةلَي لةم جؤرة كة تاوان دةكةن. ئيَستا كاتيَكي باش نية بؤ راطرتني سزاي لة سيَدارةدان".


سةرؤكي دادطاي تاواني بةيياع، محةمةد ساحيب محةمةد ئةويش هاو رابوو و وتي "لة كاتي نةبووني ريَطرييةكي جدييدا، زؤريَك لةو تاوانبارانة بةردةوام دةبن لةسةر ثيَشيَلكارييةكانيان. بةم شيَوةية هةرطيز ئاسايش دابين نابيَت"


ئةحمةد تةهاي فةرمانبةري حكومةت وتي "رذيَمي ثيَشوو تاوانبار و ثياوكوذةكاني ئازادكرد كة زؤربةي تالاَني و تيَكدانةكان ئةوان ئةنجامياندا لةدواي روخانى بةغداد".


بةردةوام بوو لةسةر قسةكاني و وتي " ئةمانة دةبيَت دوو جار سزا بدريَن، لةم دنيا و لةو دنياش" ئةمةش رةنطدانةوةي ئةو بيرورِا بةربلاَوةية كة ثيَيواية كة ياساي ئةوثةرِ ثيَويستة بميَنيتةوة نةك بة تةنها لةبةر ريَطرتن لة تاوان بةلَكو وةك سزايةكيش.


خةلَكانيَكي تر ئايةتي قورئان دةهيَننةوة بؤ سزاي طةورة. شيَخ محةمةد ئةلجةنابي ئيمامي مزطةوتيَكي بةغداد دةلَيَت "خودا سزاي لة سيَدارةداني بؤ ئةو كةسانة داناوة كة ريَز لة فةرمانةكاني و ذياني خةلَكي و شةرةف ناطرن. ئةوة كاريَكي عاديلانةية كة كةساني لةو جؤرة لة سيَدارةبدريَن"


نيطةرانييةك هةية بةرامبةر ئةوي ئةنداماني رذيَمي ثيَشوو ئيَستا دةرباز دةبن لةو ياسايةي كة خؤيان زؤر سةرباةستان داياننابوو. نيهاد عةلي دادوةري طشتي وتي "سزاي لةسيَدارةدان نابيَت رابطيريَت لةكاتي سزاداني ئةو كوشتارانةي كة رذيَمي ثيَشوو ئةنجامي داون"


بةخيار ئةميني كاراي ضالاكي مافةكاني مرؤظ ، كة لة ريَكخراوي هاوثةيمانيَتي نيَودةولَةتي بؤ عةدالةت كاردةكات، ثيَشنياري ريفراندؤميَكي كرد بؤ يةكلاكردنةوةي ئةو طفتوطؤيانة، ئةو ثيَيواية كة بيروراي راست لة هةردوو بةرةكةدا هةية. وتي "لةم بارة قةيراناوييةدا ثيَويستة هاوسةنطييةك بدؤزينةوة. هاوثةيمانةكان ثابةندبووني نيَودةولَةتي خؤيانيان هةية، بةلاَم برينةكاني خةلَكي عيَراق هيَشتا تازةن لةبةر ئةوةي رؤذانة طؤري بةكؤمةلَ دةدؤزنةوة"


سةرنجةكاني بةختيار ئةمين باس لةو دوو هةستة ناكؤكةي عيَراقييةكان دةكات كة لةلايةك دةخوازن ثراككتيزةي زياتري كؤمةلَي مةدةني بكةن و لةلايةكي تر ئةو ثيَويستيية غةريزييةي كة هةيانة بؤ بينيني سزاي تاوانة بةكؤمةلَةكان بة شيَوةيةك كة ئةوان بة شياوي دةزانن.


عروبة كاميلي مامؤستا وتي "ئةو بةعسييانةي تاوانيان لةدذي طةلي كورد لة باكور و شيعةكان لةباشور كردوة، نابيَت لة سزاي لةسيَدارةدان دةربازبن. بةلاَم لة داهاتودا ثيَم واية ئةكريَت سزاي لة سيَدارةدان كةمبكريَتةوة يان لاببريَت"


كةساني تر هةن ثيَيان واية كة سزاي لة سيَدارةدان لاببريَت هةر كة ئاسايش بةرقةرابوو. كازم خزةيري ثاريَزةر وتي "ئيَمة حالَي حازر ثيَويستمان بة سزاي لةسيَدارةدان هةية. هةر كة سةقامطيريمان دةستةبةركرد، ئةو كاتةي حكومةتيَكي سةربةخؤ هةلَبذيَردرا، ئةو كات دةتوانين شويَن هةنطاوي كؤمةلَطا مؤديَرنةكان بكةوين و ئةم شيَوازة لة سزا لاببةين"


عةلي عةباس ئةليوسفي داواكاري طشتي دادطاي تاوان هةمان راي هةبوو، ئاماذةي بةوةكرد كة دةبيَت سزا كونجاو بيَت بؤ ئةو كاتةي كة تيَيداية، بةقةدةر تاوانةكة بيَت. وتي "بارودؤخي داهاتوو رةنطة وامان ليَبكات شيَوةيةكي جياواز بيربكةينةوة"


لومة ئةلشومةريي راهيَنراويَكي ئةنستيتؤي رؤذنامةواني جةنط و ئاشتي


Iraqi Kurdistan, Iraq
Frontline Updates
Support local journalists