تاثیر گذاری تحریم های بین المللی بر ایران، از تئوری تا عمل

.



بی گمان اصل اول مورد نظر دولتها یا سازمان های تحریم کننده ایران میزان تاثیر گذاری این تحریم ها در رفتار دولت جمهوری اسلامی است.هر چقدر کشورهای تحریم کننده به تاثیر گذاری تحریم ها امید وارتر باشند، در پی گیری خط تحریم مصر تر خواهند بود.اما موردی که در این میان مغفول می ماند و یا اینکه کمتر مورد توجه قرار می گیرد این است که قربانیان اصلی تحریم های اقتصادی بیشتر افراد و بنگاه های خصوصی کشور تحت تحریم هستند نه دولتها. یعنی از روند تحریم بیشتر مردمانی متضرر می گردند که کمترین میزان تاثیر گذاری در تدوین سیاست خارجی دولت ها ندارند.



در حالی که بحث جدی و انتقادی درباره سیاست رسمی هسته ای کشور در رسانه های داخلی نوعی تابو محسوب می شود اما در تبلیغات رسمی سعی می شود تا حمایت تمام اقشار ایرانی از حق "هسته ای شدن" جلوه گری کند. در این زمینه احسان دانشجوی سال سوم یکی از دانشگاههای فنی تهران معتقد است که: " ما فقط حق داریم تا انرژی هسته ای را حق مسلم خود بدانیم". وی ضمن اعلام حمایت خود از تلاش دولت برای دست یابی به انرژی صلح آمیز هسته ای می افزاید: "اما من ضمن حمایت از دست یابی کشور به انرژی هسته ای معتقدم این تلاش باید با حداقل تاثیرات سویی چون تحریم یا تقابل با جامعه جهانی پی گیری شود. چرا که در غیر این صورت دست یابی به انرژی هسته ای به قیمت انزوای ایران یا بدبختی و فلاکت اقتصادی توده های مردم چندان افتخار آمیز نخواهد بود."



خطر انزوای ایران و تاثیرات سوء اقتصادی و اجتماعی تحریم ها خطری است که بیشتر نخبگان و تحصیل کردگان دانشگاهی و حتی بسیاری از مقامات سیاسی سابق و حتی فعلی نیز از آن نگرانی دارند.در این زمینه محسن امین زاده معاون سابق وزارت امور خارجه در نشستی در بنیاد باران (نیمه دوم فروردین ۱۳۸۷) که درباره مقایسه دو موضوع ملی شدن صنعت نفت و هسته ای شدن ایران تشکیل شده بود ضمن دفاع از سیاستهای دولت آقای خاتمی در زمینه اعتمادسازی با جامعه جهانی، با اشاره به اجماع کم سابقه بسیاری از کشورها علیه فعالیتهای هسته ای ایران افزود: "به جرات می توانم بگویم در تاریخ روابط بین الملل هیچگاه تا این حد اجماعی علیه یک کشور صورت نگرفته بوده است و این امر ناشی از سیاستهایی است که در سه سال گذشته اتخاذ شده است." وی تصویب سه قطعنامه در ظرف کمتر از دو سال علیه فعالیتهای هسته ای ایران را ناشی از عدم تداوم سیاست اعتماد سازی و گفت و گو از سوی دولت احمدی نژاد دانست.



قطعا هیچ کس نمی تواند منکر تاثیر سوء قطعنامه های تحریمی در وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه ایرانی شود اما به دلیل عدم اطلاع رسانی شفاف و دقیق دستگاههای مربوط در ایران هیچ آمار قابل استنادی در باره آثار تحریم ها منتشر نشده است. البته قطعا دستگاههای مراجع ذیربط مطالعاتی در این زمینه انجام داده اند. اما نتایج این مطالعات در اختیار تعداد محدودی از سران کشور قرار می گیرد.



ارزیابی ذهنیت جامعه ایرانی درباره تحریم ها کار چندان ساده ای نیست.از اینرو که طبقات روستایی و مردم ساکن در شهرهای کوچک عموما درگیر این موضوع نبوده وچندان اطلاعی از تحولات موجود در روابط ایران با سایر کشورها خصوصا در زمینه پرونده هسته ای ندارند. اما شهر نشینان به نسبت بالایی مسایل سیاسی و بین المللی را دنبال می کنند و بسته به میزان تحصیلات و شغل خانواده های ساکن در شهر های بزرگ اطلاعات مربوط به قطعنامه های تحریمی بیشتر است.



تجار و کارخانه دارانی که مواد اولیه تولیداتشان را از خارج وارد می کنند در صدر متضررین تحریم ها قرار دارند. محمد یکی از تجار صاحب نام تهرانی که ماشین آلات و دستگاههای صنعتی وارد می کند در این زمینه معتقد است که تحریم ها تاثیری تدریجی در اقتصاد ایران داشته اند. بگونه ای که محیط کسب و کار ایران سال به سال ناامن تر می شود. وی می گوید وقتی که شرکای تجاری در خارج برای ما "ال سی"باز نمی کنند و به بهانه تحریم ها فقط سفارشات نقدی از ما قبول می کنند و نیز وقتی که شرکتهای بیمه خارجی هزینه های بیمه ای ما را روز به روزبالا می برند و هنگامی که بانکهای خارجی روز به روز به جمع تحریم کنندگان ما می پیوندند؛ ما چگونه می توانیم با اطمینان خاطر و با امنیت روانی لازم با جهان خارج تجارت کنیم. وی خود و هم صنفان خود را اولین و اصلی ترین قربانی تحریم ها می داند.



همکار وی به واقعیتی اشاره می کند که قابل کتمان نیست. وی می گوید اگر کشورهای تحریم کننده امیدوارند تا این تحریم ها دولت ایران را به زانو در آورد سخت در اشتباهند؛ اتفاقا خزانه دولت به برکت افزایش نجومی قیمت نفت سال به سال انباشته تر می شود و تنها تاثیر سوء این تحریم ها به تجار بخش خصوصی و بنگاههای اقتصادی نو پا وغیر دولتی وارد می شود که از این پس باید با دو رقیب مبارزه کنند؛ یکی رقیب دولتی در ایران و دیگری رقیب تحریم کننده در کشورهای خارجی.



بیشتر مردم ایران بیش از آنکه تاثیر قطعنامه های صادره را در مشکلات خود دخیل بدانند معتقدند که سوء مدیریت داخلی بسیار بیشتر از قطعنامه ها باعث به وجود آمدن مشکلات اقتصادی و ناهنجاریهای اجتماعی چون فحشا و اعتیاد شده است. بنا بر آمارهای دولتی حدود ۱۲ میلیون جوان ایرانی به سن ازدواج رسیده اما ازدواج نکرده اند. معاون اجتماعی سازمان ملی جوانان روز چهارشنبه ۱۱/۲/ ۱۳۸۷ با اعلام این خبر در مصاحبه ای اعلام کرد که آمار ازدواج سالانه در ایران حدود ۸۰۰ هزار است در حالی که همه ساله بیش از این رقم به تعداد جوانان مجرد افزوده می شود. وی این آمار را زنگ خطر جدی برای مدیران و برنامه ریزان دولتی می داند.



از سوی دیگر آمار رسمی بیکاری در ایران حدود ۱۲% اعلام می شود که البته آمارهای غیر رسمی این رقم را حتی تا بیش از ۲۰% در بین جوانان ۱۸ تا ۳۰ ساله اعلام کرده اند. رشد سرسام آور قیمت زمین و مسکن به ویژه در شهرهای بزرگ به طوری که هر متر مربع آپارتمان نوساز در مناطق جنوبی شهر تهران حدود ۲ هزار دلار و در مناطق شمالی حدود ۱۰ هزار دلار است؛ خرید مسکن را به ویژه برای اقشار جوان ایرانی به آرزویی محال تبدیل کرده است. این افزایش قیمت ها در حالی است که درآمد متوسط ماهانه یک خانواده کارمند یا کارگر ایرانی حدود ۴۰۰ دلار است.بانک مرکزی تورم را برای فروردین ماه ۱۳۸۷ ۵/۱۹ % اعلام کرده است در حالی که آمارهای غیر رسمی گاه رقم های بالای ۳۰ % را ذکر می کنند. مثلا در بخشهایی چون زمین و مسکن افزایش بها در سه سال گذشته در تهران و بسیاری دیگر از شهرهای کشور حدود ۳ الی ۴ برابر بوده است.



راحله زنی ۴۳ ساله و لیسانس مدیریت است که در یک شرکت خصوصی کار می کند. وی با توجه به تجربه ۱۷ ساله شغلی خود معتقد است که قطعنامه های تحریمی صادره از شورای امنیت به غیر از تاثیر روانی و سیاسی تا کنون کمتر تاثیر مستقیم اقتصادی بر روی منابع مالی دولت داشته است. وی سوء مدیریت را به ویژه در دولت نهم و نبود یک استراتژی مشخص و منسجم اقتصادی را عامل افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی ایرانیان می داند. وی معتقد است دولت برای سرپوش گذاشتن به مبحث سوءمدیریت خود چندان بی میل نیست تا مشکلات کشور را به قطعنامه ها و تحریم های کشورهای غربی علیه ایران نسبت دهد. این در حالی است که به مدد افزایش بهای نفت، هر بشکه نفت ایران حدود ۱۰۰ دلار بفروش می رسد که بی سابقه است.



در مجموع در مورد تاثیر قطعنامه های تحریمی شورای امنیت و سایر تحریم های اعمالی از سوی ایالات متحده و دیگر کشورها علیه ایران به مواردی چند می توان اشاره کرد:



۱-با توجه به این که تحریم ها در حوزه محدودی بوده اند بنابراین جامعه ایرانی به طور مستقیم درگیر این موضوع نیستند هر چند که اثرات غیر مستقیم این تحریم ها فضای کسب و کار را تحت تاثیر قرار داده است.



۲-تحریم های بین المللی زمینه توجیه و فرافکنی سوءمدیریت ها از سوی دولت را در نسبت دادن مشکلات داخلی به خارجی ها و نیز زمینه تبلیغات رسمی در افکار عمومی داخلی علیه کشورهای تحریم کننده یا حامی تحریم را فراهم می کند.



۳-استراتژی دولت ایران در نحوه مواجهه با تحریم ها بر این پایه استوار است که در عرصه بین المللی و در تبلیغات برون مرزی تاثیر تحریم ها انکار می شود و در عین حال در عرصه داخلی سوء مدیریت های داخلی به حساب تحریم ها گذاشته می شود.



۴-تازمانی که تحریم ها عمدتا اقتصادی است و درآمد نفتی ایران نیز اینچنین بالا باشد، تغییر رفتار دولت ایران که به نظر می رسد هدف اصلی کشورهای تحریم کننده است حاصل نخواهد شد. بلکه طبقه متوسط بازنده اصلی این جدال سیاسی میان ایران و غرب خواهند بود.



مازیار آقازاده خبرنگار و تحلیلگر سیاسی در تهران.