فراکسیون اصلاح طلبان در مجلس هشتم ایران

. این قاعده در مورد تمام جریان های سیاسی ایران صدق می کند. از راست گرایان مذهبی گرفته تا میانه روها و اصلاح طلبان. البته در حال حاضر راست گرایان از بحران رهبری رنج نمی برند، اما گروه های اصلاح طلب عمیقا از نداشتن یک فرمانده واحد یا دستکم ستاد فرماندهی در صحنه سیاسی آسیب پذیر شده اند.



این آسیب به شکل آشکاری خود را در انتخابات مجلس هشتم نشان داد. اصلاح طلبان در این انتخابات چند چهره سرشناس نظیر مجید انصاری از چهره های شناخته شده عضو سابق مجلس خبرگان رهبری (مجلسی که مسوول عزل و نصب و نظارت بر کار مقام رهبری است) و اسحاق جهانگیری وزیر صنایع و معادن در دولت اصلاح طلب محمد خاتمی را در بالای لیست سی نفره انتخاباتی خود در شهر تهران قرار داده بودند تا با راه یافتن آنها به مجلس، فراکسیون اصلاح طلبان از بابت رهبری آسوده خیال باشد. اما وقتی نتایج انتخابات در تهران اعلام شد تنها نام یکی از اصلاح طلبان (علیرضا محجوب) در میان برگزیدگان وجود داشت.



گزینه های رهبری اصلاح طلبان در مجلس شکست خوردند و اکنون ۶۵ نماینده اصلاح طلبی که از شهرستان ها به مجلس ۲۹۰ نفری ایران راه یافته اند، بی تردید با بحران رهبری مواجه خواهند شد. عده ای ای از تحلیل گران می گویند که اصلاح طلبان راه یافته به مجلس، در خلاء رهبری شبیه دسته سربازانی بدون ژنرال هستند. سربازانی تازه وارد که شیوه مبارزه را نمی دانند. چرا که قریب به اتفاق ۶۵ اصلاح طلب مجلس هشتم نخسین حضور خود در پارلمان را تجربه می کنند و با آداب مبارزه پارلمانی بیگانه هستند.



مساله اینجاست که اصلاح طلبان مجلس جدید ایران باید در مقابل اکثریتی قدرتمند از دوستان و همفکران محمود احمدی نژاد رییس جمهوری ایران بایستند. به گزارش خبرگزاری فارس حامیان احمدی نژاد توانسته اند نزدیک ۱۴۰ کرسی از ۲۹۰ کرسی مجلس را به دست آورند و نیمی از ۸۰ نماینده ای هم که با عنوان مستقل به مجلس راه یافته اند گرایش های آشکاری در حمایت از دولت دارند. بنابراین تردیدی باقی نمی ماند که کار اصلاح طلبان بدون رهبر قدرتمند در چنین مجلسی تا چه حد دشوار خواهد بود. آنها احتمالا از توان کافی برای طرح قانون و به تصویب رساندن آن برخوردار نخواهند بود.



مهم ترین کارکرد آنها می تواند نظارت بر فعالیت های دولت باشد. بر اساس قوانین ایران، نمایندگان می توانند وزیران کابینه را برای طرح سوال به صحن پارلمان فرابخوانند، می توانند وزیران را استیضاح کنند یا این که در نطق های پیش از دستور، دیدگاه های خود درباره سیاست های دولت را بیان کنند. اما این که اصلاح طلبان مجلس هشتم تا چه حد در نظارت بر سیاست های دولت موفق عمل خواهند کرد، اکنون در هاله ای از ابهام قرار دارد. تجربه نشان داده که آنها بدون داشتن یک فرمانده یا یک رییس فراکسیون قدرتمند توان انجام فعالیت های تاثیر گذار در مجلس را ندارند.



برای نمونه در مجلس هفتم که اقلیتی ۴۰ نفری از اصلاح طلبان در آن حضور داشتند و همین بحران رهبری مانع از تاثیر گذاری آنها شد. اکنون که مجلس هفتم به پایان رسیده، فراکسیون اصلاح طلبان از ارائه کارنامه ای قابل قبول ناتوان است. بطوری که حتی سخنگوی این فراکسیون یعنی نور الدین پیرموذن نماینده تبریز در ژانویه ۲۰۰۸ چندی پیش از سفر جنجال برانگیزش به ایالات متحده در گفتگو با روزنامه اعتماد چاپ تهران به کم کاری و بی عملی فراکسیون اصلاح طلبان اذعان کرد و پشیمان از این که در چنین مجلسی حضور داشته است. به گفته وی برخی از اعضای فراکسیون اصلاح طلبان مجلس هفتم یا اصلا در جلسات فراکسیون شرکت نمی کردند یا حضور تاثیر گذاری در جلسات نداشتند. بخشی از این فقدان انسجام را باید در عملکرد رییس فراکسیون اصلاح طلبان مجلس هفتم جستجو کرد.



رییس فراکسیون مجلس هفتم محمدرضا تابش، فرزند خواهر سید محمد خاتمی رییس جمهوری پیشین ایران بود. تابش که باز هم از سوی مردم اردکان یزد برای حضور در پارلمان انتخاب شده به واسطه نسبت فامیلی اش با خاتمی اصلی ترین بخت برای ریاست مجدد بر فراکسیون اصلاح طلبان به شمار می رفت اما وی روز ۲۴ اردیبهشت در مصاحبه ای با خبرگزاری مهر، به طور رسمی کناره گیری خود از ریاست فراکسیون اصلاح طلبان را اعلام کرد و دلیل این تصمیم را حضور افراد مجرب، کارشناس و با سابقه علمی و مدیریتی بالا در مجلس هشتم خواند.



با اعلام انصراف تابش، اصلاح طلبان به دو گزینه دیگر برای ریاست فراکسیون اقلیت فکر کردند. یکی مسعود پزشکیان نماینده تبریز که در دولت محمد خاتمی عهده دار وزارت بهداشت بود و دیگری شیخ حسین هاشمیان نماینده شهر رفسنجان که از حامیان علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور اسبق ایران و رییس فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام به شمار می رود. با آن که در ابتدا به نظر می آمد آقای پزشکیان به دلیل حضورش در کابینه خاتمی از بخت باالایی برای ریاست فراکسیون اصلاح طلبان برخوردار باشد، اما وی دوستان اصلاح طلب اش را به ناگاه غافلگیر کرد و روز ۲۴ اردیبهشت در گفتگویی با خبرگزاری فارس خبر از این داد که در مجلس هشتم عضو هیچ فراکسیونی نخواهد شد.



کناره گیری پزشکیان موجب شد تا اصلاح طلبان مجلس هشتم تنها به یک گزینه برای ریاست فراکسیون اقلیت فکر کنند. آنها پیشنهاد ریاست فراکسیون را به شیخ حسین هاشمیان دادند و وی بلافاصله پس از دریافت این پیشنها د در روز ۵ خرداد به خبرنگاران گفت مساله پذیرش ریاست فراکسیون را بررسی کرده و به زودی نظرش را در این باره اعلام می کند.



چنانچه آقای هاشمیان پیشنهاد همفکران اصلاح طلب خود در مجلس را بپذیرد و ریاست فراکسیون اقلیت را به عهده گیرد، بی شک کاری سخت در پیش خواهد داشت. چرا که بدنه اصلاح طلبان پارلمان ایران نسبت به مجلس هفتم فربه شده است و انسجام دادن به آنها مشکل تر از گذشته است. علاوه بر آن بسیاری از نمایندگان اصلاح طلب نخستین حضور خود در پارلمان را تجربه می کنند و تا به آداب و رسوم و قواعد فعالیت فراکسیونی آشنا شوند، زمان زیادی از دست خواهد رفت.



مشکل دیگر این است که اصلاح طلبان راه یافته به مجلس هشتم ، دارای دریافت ها و فهم مشترکی نسبت به اصلاحات نیستند. برای مثال علیرضا محجوب تنها کسی که به عنوان نماینده اصلاح طلبان از تهران به مجلس راه یافته است، دیدگاه هایش بیشتر به اصولگرایان شبیه است تا اصلاح طلبان. یا مثلا مصطفی کواکبیان دبیر کل حزب مردمسالاری که از جانب مردم سمنان برای حضور در مجلس برگزیده شده، کسی است که تاکنون سه جلد کتاب در توجیه مشروعیت ولایت فقیه نوشته است و دیدگاه او عمیقا به دیدگاه های اصولگرایان ایران نزدیک است. تکثر عقاید در درون فراکسیون اصلاح طلبان می تواند به پاشنه آشیل فعالیت آنها تبدیل شود و عملا آنها را از تاثیر گذاری بر روند فعالیت های مجلس دور کند.



اتفاقی که در مجلس گذشته هم روی داد و اصلاح طلبان پس از ۴ سال نتوانستند حرکتی را با جلب نظر همه اعضای فراکسیون به انجام برسانند. بطوری که تنها نمود حضور اصلاح طلبان در مجلس هفتم به نطق های گاه گاهی برخی نمایندگان در انتقاد از سیاست های دولت ختم شد. اصلاح طلبان برای این که از تکرار تجربه مجلس هفتم پرهیز کنند چاره ای ندارند جز این که جمعشان را منسجم تر از گذشته کنند. تشکیل یک اقلیت قوی و منسجم اصلاح طلب اگر چه باز هم برای تصویب قوانین اصلاح طلبانه در مجلس تحت تسلط اصولگرایان نمی تواند کار زیادی از پیش ببرد اما دستکم می تواند برای قوانین و سیاست های اصولگرایان مانع تراشی کنند.



هر چند هنوز به نظر نمی آید که اصلاح طلبان برنامه ای مدون برای مبارزه پارلمانی در مجلس هشتم آماده کرده باشند اما آنها نسبت به تاثیر گذاری در تصمیم های مجلس امیدواری زیادی دارند. برای نمونه محمد رضا تابش رییس فراکسیون مجلس هفتم در گفت و گویی در روز ۲۵ اردیبهشت با خبرگزاری ایسنا ،اقليت مجلس هشتم را دارای پتانسیل بالقوه و توانايي قابل ملاحظه خواند و اظهار عقیده کرد که این وضعيت پشتوانه ارزشمندي براي اصلاح طلبان است تا مطالبات و خواسته هاي مردم را به درستي نمايندگي و فعالانه پيگيري کنند.



مصطفی کواکبیان، نماینده مردم سمنان در مجلس هشتم نیز در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا در تاریخ ۳۰ اردیبهشت با امیدواری نسبت به تاثیر گذاری فراکسیون اقلیت در تصمیم گیری های پارلمان بر این عقیده تاکید می کند که اصلاح طلبان می توانند به نسبت مجلس گذشته، نظارت بیشتری بر عملکردهای دولت داشته باشند و تصمیمات کابینه احمدی نژاد را در حوزه های مختلف به چالش بکشد. با این حال، وی شرط این تاثیر گذاری را در تقویت پیوندهای فراکسیون با رهبران جریان اصلاح طلبی حکومتی ایران می داند و معتقد است رایزنی های مداوم فراکسیون اقلیت با چهره هایی نظیر محمد خاتمی رییس جمهور میانه رو پیشین و مهدی کروبی رییس مجلس ایران در دوران حاکمیت اصلاح طلبان ( مجلس ششم) می تواند به تقویت کارایی اصلاح طلبان منجر شود. به عقیده وی پیوند میان اصلاح طلبان پارلمان و اصلاح طلبان خارج از پارلمان تا حدودی خلاء رهبری را در فراکسیون اقلیت از بین خواهد برد و به تشکیل اقلیتی منسجم کمک خواهد کرد.



توصیه کواکبیان برای ترمیم خلاء رهبری اصلاح طلبان، نشانه دیگری است بر این که اقلیت مجلس هشتم از بابت نداشتن رهبری کارکشته عمیقا رنج می برد و از این رو بعید نیست که بحران رهبری، بدنه نسبتا فربه اصلاح طلبان مجلس را به گونه ای زمین گیر کند که تا ۴ سال بعد هم توان برخواستن نداشته باشد.



مهدی تاجیک روزنامه نگار و تحلیلگر سیاسی در تهران.