بررسی آثار بحران اقتصادی جهان بر اقتصاد ایران: پایان ضیافت نفت 100 دلاری

لوله‌های پر پیچ و خم و طولانی و نفت‌کش‌هایی که در خلیج فارس در رفت و آمد هستند اقتصاد خاورمیانه از جمله ایران را به بازارهای بورس جهان وصل می‌کنند. بازارهای بورسی که ماه‌های گذشته شدیدترین بحران‌ها را تجربه کرده‌اند.



اقتصاد ایران گرچه به دلیل تحریم‌های بین‌المللی در انزوا به سر می‌برد اما از موج بحران‌های جهانی در امان نمانده است.



به گفته مقامات سیاسی و اقتصادی، دولت تلاش کرده تا اقتصاد ایران تحت تاثیر بحران مالی ناشی از کمبود سرمایه و پول نقد قرار نگیرد. اما کاهش قیمت جهانی نفت باعث شد ایران هم در کنار سایر کشورهای عضو اوپک به کاهش تولید نفت رای بدهد. صندوق بین المللی پول در ماه اوت گزارش داد که کاهش قیمت نفت تا ۷۵ دلار باعث می‌شود ایران با کسری بودجه روبرو شود.



گرچه بحران بازارهای مالی جهان تاثیر مستقیمی بر اقتصاد ایران که اقتصادش عمدتا دولتی است ندارد، اما بازار ایران و بخش خصوصی در نهایت از آسیب‌های این بحران در امان نماند.



اسدالله عسگراولادی رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین که از بازرگانان سنتی ایران و بزرگترین صادرکننده خشکبار ایران است می‌گوید: «بدون تعارف درگیر بحران جهانی اقتصاد شده‌‏ایم و سوز شلاق آن را روی شانه‌‏های خود احساس می‌‏کنیم پس تعارف را کنار بگذاریم و به فکر خروج از این بحران باشیم».



عسگراولادی می‌گوید: «بسیاری از صادرکنندگان در فروش کالاها دچار مشکل شده‌‏اند به گونه‌‏ای که حتی کالاهای فروخته شده آنها به دلیل بحران مالی خریداران، تحویل گرفته نمی‌‏شود یا این که درمقابل کالاهای تحویل گرفته شده، پولی پرداخت نشده است».



آقای عسگراولادی که رئیس كنفدراسیون صادرات ایران نیز هست می‌گوید: «آمارهای تهیه شده از وضعیت صادرات در ۹ ماه گذشته نشان می‌‏دهد که برخلاف روند سال‌‏های پیشین، رشد صادرات متوقف شده و برخلاف جهش‌‏های صادراتی گذشته، در شرایط بحران کنونی جهان، روندی رو به سقوط را در پیش گرفته است». وی می‌افزاید: « فقط می‌‏توانیم دعا کنیم که خداوند روند سقوط صادرات را متوقف کند».



تجارت غیرنفتی



اگرچه آقای عسگراولادی در بازار صادرات سنتی ایران و كالاهایی مانند فرش، پسته و دیگر انواع خشكبار متخصص است اما وضعیتی که او شرح می‌دهد در بخش صادرات غیرنفتی ایران در دیگر حوزه‌ها نیز بهتر از این نیست.



محصولات پتروشیمی بزرگترین بخش صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهند اما کاهش ۶۰ تا ۷۰ درصدی قیمت محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی این بخش اقتصاد ایران را هم با بحران مواجه کرده است.



حالا با کاهش قیمت ها این کارخانه‌ها تعطیل می‌شوند یا میزان تولیدشان کم می‌شود و در نهایت،‌ تولیدات پتروشیمی به جای بازارهای جهانی راهی انبار می‌شوند.



پایان مهمانی نفت



محمود احمدی‌نژاد در شرایطی دو سال آغازین ریاست جمهوری‌اش را بر ایران تجربه کرد که قیمت نفت از رقم رویایی ۱۰۰ دلار هم گذشته بود. رئیس جمهور ایران در آن شرایط و در ماه آوریل ۲۰۰۸ پیش‌بینی کرد که قیمت نفت به دویست دلار برسد اما با سقوط قیمت نفت به كمتر از ۴۰ دلار مهمانی نفت برای دولت ایران به پایان رسید.



این در حالی است که دولت آقای احمدی‌نژاد با اعتماد بر روند رو به رشد قیمت نفت، بر اساس گزارش‌های بانک مرکزی و وزارت بازرگانی در كمتر از سه سال میزان واردات خود را از ۳۰ میلیارد دلار به بیش از ۶۰ میلیارد دلار افزایش داده است.



سقوط قیمت‌ها در تالارهای بازار بورس تهران



بخش دیگری كه به نظر می رسد به شدت در سه ماه اخیر با آثار بحران دست و پنجه نرم می كند، بورس تهران است كه از سه ماه گذشته شاخص قیمت كل آن بیش از ۳۰ درصد كاهش را به ثبت رسانده ‌است. حجم معاملات در بازار سهام ایران نیز با كاهش شدید همراه بوده است به طوری كه این روزها حجم دادوستدهای بورس تهران حتی به بیست میلیون دلار در روز هم نمی‌رسد.



بازار سهام ایران در حالی مسیر سقوط را در پیش گرفته‌است كه به دلیل عدم ‌همبستگی با بازارهای مالی جهانی، به طور مستقیم از بحران مالی تاثیر نپذیرفته‌است. اما افت محسوس در شاخص قیمت و حجم معاملات ناشی از گسترش رکود جهانی و آثار این ركود بر بازار تولیدكنندگانی است كه در بورس تهران حضور دارند.



بازار خیابانی ارز باثبات‌تر، اما تحت تاثیر



تنها بازاری كه به طور بالقوه و مستقیم می‌توانسته تحت تاثیر بحران اقتصادی جهانی باشد اما به طور نسبی در امان مانده بازار ارز است كه به نظر می رسد افت و خیزهای شدیدی را شاهد نبوده است.



افزایش نسبی قیمت یورو و در مقابل، كاهش محسوس قیمت دلار در بازار آزاد ارز ایران بیانگر آن است كه این بازار نیز نشانه‌هایی از بحران را تجربه می‌كند، ‌اما در مقایسه با بخش های وابسته به نفت، بازار سهام و بازار كالاهای صادراتی ایران وضعیت باثبات‌تری دارد.



از دو سال پیش که شرکت‏های آمریکایی، برای فروش محصولاتشان با مشکل مواجه شدند، دولت آمریکا با هدف تشویق صادرات و ایجاد بازار جدید برای محصولات آمریکایی، ناچار شد کاهش ارزش دلار را بپذیرد.



اثر این اتفاق در بازار ایران، ثبات نسبی ریال در برابر دلار آمریکا بود. در مقابل ارزش یورو بشدت رو به افزایش بوده است. ادامه این روند، واردات کالاهای اروپایی را در بازار ایران گران‌تر و واردات از امارات که بیشتر به دلار انجام می شود را به نسبت ارزان‌تر کرد.



محمود احمدی‌نژاد در روزهایی که در ماه نوامبر قیمت نفت به پایین ترین میزان خود رسیده بود گفت: "می‌تواند کشور را با نفت ۵ دلاری هم اداره کند." اما سایر مقامات می‌کوشند واقع‌بینانه‌تر به طرح مسائل اقتصادی ایران بپردازند.



اقتصاد ایران در حالی شرایط بحرانی را طی می‌کند که مسوولان سیاسی و اقتصادی دولتی كماكان از بی‌اثر بودن بحران جهانی بر اقتصاد ایران سخن می‌گویند. هم آنگونه كه احمدی‌نژاد می‌گوید.



محمدباقر نوبخت، یک نماینده سابق مجلس که هم اکنون در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نهادی که ریاست آن را هاشمی رفسنجانی به عهده دارد مشغول کار است می گوید:"«فکر می‌‌کنم دوستان ما در قوه مجریه دچار اشتباه تحلیلی شده‌‌اند و فکر می‌‌کنند برای اینکه فضای روحی و روانی جامعه را قوی کنند، واقعیت را نفی می کنند، در حالی که این کار نتیجه عکس دارد. زمانی که این واقعیت‌‌ها دیده می‌‌شود، اعتماد نسبت به مسوولا‌ن قوه مجریه ضعیف می‌‌شود".



آرش حسن نیا روزنامه نگار در تهران