ایران نگران بهره‌برداری عراق از منابع مشترک نفتی است
مناقشه ایران با عراق بر سر منابع مشترک نفتی در اعماق زمین است نه بر روی خطکشیهای مرزی.
ایران نگران بهره‌برداری عراق از منابع مشترک نفتی است
مناقشه ایران با عراق بر سر منابع مشترک نفتی در اعماق زمین است نه بر روی خطکشیهای مرزی.
. روز جمعه ۲۷ آذر مقامات عراقی خبر از اشغال چاه نفتی فکه توسط چند تن از نظامیان ایرانی - که ادعا شد به سپاه پاسداران وابسته بودند - دادند. اگرچه دو روز بعد اعلام شد که نیروهای ایرانی این چاه نفتی را ترک کرده‌اند اما اشغال فکه نخستین رویارویی جدی میان دو کشور همسایه پس از سرنگونی رژیم دیکتاتوری صدام حسین در عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی را رقم زد.
فکه منطقه‌ای مرزی در شمال غربی استان خوزستان است که در جنگ هشت ساله میان ایران و عراق صحنه حداقل چهار عملیات نظامی بود. در تبلیغات رسمی جمهوری اسلامی نام فکه یادآور مقاومت شجاعانه نیروهای ایرانی است آن‌هم در شرایطی که توسط ارتش مجهز صدام خسین محاصره شده بودند و دسترسی به آب و غذا و اسلحه نداشتند. ایرانی‌ها از این منطقه با عنوان قتلگاه نام می‌برند. هر ساله سپاه پاسداران و بسیج تورهای بازدید از فکه برگزار می‌کنند. بازدیدکنندگان تحت تاثیر فضای گیرای منطقه و مداحی‌های آتشین به گریه می‌افتند و تصمیم می‌گیرند تا به هر وسیله‌ای از جمهوری اسلامی دفاع کنند حال چه این دفاع در برابر ارتش صدام حسین باشد یا در برابر معترضانی که در خیابان‌های تهران تظاهرات می‌کنند.
جنجال بر سر چاه نفتی فکه با سفر منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران در روز ۱۷ دی‌ماه سال جاری آرام گرفت. سفری که هدف آن تشکیل کمیته های مشترک برای حل مناقشات مرزی اعلام شد. اما سرنوشت میادین مشترک نفتی ایران با عراق همچنان در ابهام باقی مانده است.
فکه تنها یکی از منابع نفتی مشترک میان ایران و عراق است. در جریان مزایده نفتی دولت عراق در ماه ژوئن سال ۲۰۰۹ میلادی هیچ شرکت نفتی چندملیتی خریدار این منبع نفتی نشد چراکه تمایلی به انتخاب گزینه‌ای که بیم دعوای دو کشور بر سر آن می‌رود وجود ندارد. بر اساس گزارش‌های غیر رسمی ایرانی‌ها از این میدان نفتی - که بخش درون مرزی آن را "پایدار غرب" می‌خوانند - روزانه تنها ۲۴ هزار بشکه نفت بهره‌برداری می‌کنند.
اختلاف بر سر میدان‌های مشترک نفتی اما تازه نیست. در تیرماه سال جاری نیز گزارش‌هایی منتشر شد که ارتش عراق یک چاه نفتی متعلق به ایران را در منطقه دهلران اشغال کرده است. در آن زمان مقامات هر دو کشور این موضوع را رد کردند و تنها از وقوع یک سوءتفاهم میان مرزبانان ایران و عراق خبر دادند. این در حالی است که از همان زمان صحبت‌هایی پیرامون تشکیل کمیسیونی میان دو کشور برای بررسی اختلافات موجود بر سر میدان‌های نفتی مشترک به گوش می‌رسید. سیف‌الله جشن‌ساز، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران در ماه تیرماه (جولای) گذشته از توافق با عراقی‌ها برای مطالعه و توسعه میادین مشترک نفتی خبرداده بود اما کمتر از دو ماه بعد صباح الساعدی مدیر حقوقی و تجاری در بخش قراردادها و مجوزهای نفتی در وزارت نفت عراق اعلام کرد که این کشور به هیچ توافق روشنی با ایران دست نیافته است.
به گفته سیدهادی نژادحسینیان، معاون اسبق وزیر نفت ایران، این کشور تاکنون حدود ۲۰ میدان نفتی و گازی در محدوده مرزی با عراق را شناسایی کرده که اکثریت آنها میادین مشترک هستند. نژادحسینیان ادعا کرد که برآورد دقیقی از ذخایر این میادین نفت و گاز وجود ندارد اما گفت که "به طور قطع اکثر آنها جزو بزرگ‌ترین میادین نفتی ایران هستند." یک کارشناس نفتی در تهران که نخواست نامش فاش شود می‌گوید: "اساسا اطلاعات دقیق درباره میدان‌های نفت و گاز مشترک تا پیش از بهره‌برداری نیمه محرمانه تلقی می‌شود." وی ادامه می‌دهد: "ایران هرگز تمایل نداشته است که درباره اختلاف خود با کشورهای همسایه بر سر منابع مشترک نفت و گاز به روشنی سخن بگوید." این عدم تمایل ناشی از ناتوانی ایران در رقابت با کشور شریک در منابع است. ایران علاقه ندارد اطلاعاتی بدهد و سیگنال‌هایی ارسال کند که شریکش از آنها علیه خود او استفاده می‌کند. اصولا سکوت درباره منابع مشترک، تا زمانی که ایران توان توسعه و بهره‌برداری از آنها را نداشته باشد یک استراتژی محسوب می‌شود.
ایران نه تنها با عراق بلکه با کویت، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی و عمان نیز در میدان‌های نفت و گاز شریک است. در شمال کشور نیز همین مشکل در دریای خزر با کشورهای حاشیه آن وجود دارد. اگرچه ایران بلافاصله پس از پایان جنگ با عراق در سال ۱۳۶۷شمسی تصمیم به توسعه میدان‌های نفتی مشترک خود با همسایگانش گرفته اما هنوز موفقیت چشم‌گیری حاصل نکرده است. خبرگزاری نیمه رسمی فارس در گزارشی که اخیرا منتشر کرده ميزان برداشت رقبا از ميادين مشترك نفت و گاز را ۹ برابر ايران اعلام کرده است. كارشناسان ایرانی رقم تخميني لازم براي سرمايه‌گذاري در ميادين مشترك ايران با كشورهاي همسایه در خليج فارس را حدود ۶۰ ميليارد دلار برآورد كرده‌اند. تحریم‌های اقتصادی، عدم دسترسی به تجهیزات پیشرفته صنعتی، کمبود سرمایه و موقعیت بی ثبات کمپانی‌های نفتی‌های غربی در پروژه‌ها موجب شده تا ایران نگران عقب ماندن از رقابت برای استفاده از این منابع مشترک باشد. "آزادگان" یکی از عظیم‌ترین میدان‌های مشترک ایران و عراق است. در زمان سیدمحمد خاتمی رییس جمهور سابق ایران، کمپانی اینپکس ژاپن امتیاز توسعه این میدان را به دست آورد اما با بالاگرفتن بحران هسته‌ای ایران اینپکس خود را از این پروژه کنار کشید. سرنوشت میدان نفتی "یادآوران"، دیگر میدان مهم مشترک ایران با عراق نیز روشن نیست. ایران توسعه این میدان نفتی را یک سال پیش به شرکت ساینوپک چین واگذار کرد.
مقامات تهران نظاره‌گر علاقه کمپانی‌های چندملیتی با وجود شرایط نابسامان سیاسی و امنیتی عراق به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی این کشور هستند. مهاجرت نفت در میدان‌های مشترک دو کشور به سوی عراق اما نگرانی‌های تهران را جدی‌تر کرده است. نفت هم مانند هر مایع دیگری می‌تواند به سادگی از یک سو به سوی دیگر روان شود. یک کشور می‌تواند با حفاری اریب بدون سر و صدا به منابع نفتی آن سوی خط مرزی خود دست پیدا کند. این اتفاقی ناشناخته نیست. صدام حسین به همین بهانه بود که در سال ۱۳۶۹ به کویت حمله کرد. نگرانی تهران از این امر روز ۱۵ دی‌ماه سال جاری از سوی سیدعماد حسینی، سخنگوی كمیسیون انرژی مجلس تایید شد. به گفته او "مهاجرت نفت به سمت عراق در حالی که ایران در برداشت از این منابع مشترک اهمال می‌کند" موجب زیان کشورش خواهد شد.
به نظر می‌رسد ایران به مذاکره با مقامت عراقی برای حل مشکلات مرزی و به تبع آن میادین مشترک نفتی ادمه خواهد داد. اما مقامات تهران ترجیح می‌دهند تا به هر طریقی بهره‌برداری عراق از میادین مشترک نفتی به تاخیر بیافتد تا هنگامی که ایران آمادگی و توانایی کامل برای استفاده از سهم خود را داشته باشد. این نکته در لابلای سخنان اخیر سیدعماد حسینی خود را نشان می‌دهد: "مرزهاي زميني مشخص هستند و مي‌توان روي آنها توافق كرد [...] اما در اعماق زمين نمي‌توان مرزبندي كرد." ایران نمی‌خواهد دل به خطکشیهای روی زمین خوش کند در حالیکه سهم نفتش در زیرزمین توسط عراق استخراج می‌شود.
---
علی خردپیر روزنامه‌نگار و متخصص حوزه انرژی مقیم تهران است.
فکه منطقه‌ای مرزی در شمال غربی استان خوزستان است که در جنگ هشت ساله میان ایران و عراق صحنه حداقل چهار عملیات نظامی بود. در تبلیغات رسمی جمهوری اسلامی نام فکه یادآور مقاومت شجاعانه نیروهای ایرانی است آن‌هم در شرایطی که توسط ارتش مجهز صدام خسین محاصره شده بودند و دسترسی به آب و غذا و اسلحه نداشتند. ایرانی‌ها از این منطقه با عنوان قتلگاه نام می‌برند. هر ساله سپاه پاسداران و بسیج تورهای بازدید از فکه برگزار می‌کنند. بازدیدکنندگان تحت تاثیر فضای گیرای منطقه و مداحی‌های آتشین به گریه می‌افتند و تصمیم می‌گیرند تا به هر وسیله‌ای از جمهوری اسلامی دفاع کنند حال چه این دفاع در برابر ارتش صدام حسین باشد یا در برابر معترضانی که در خیابان‌های تهران تظاهرات می‌کنند.
جنجال بر سر چاه نفتی فکه با سفر منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران در روز ۱۷ دی‌ماه سال جاری آرام گرفت. سفری که هدف آن تشکیل کمیته های مشترک برای حل مناقشات مرزی اعلام شد. اما سرنوشت میادین مشترک نفتی ایران با عراق همچنان در ابهام باقی مانده است.
فکه تنها یکی از منابع نفتی مشترک میان ایران و عراق است. در جریان مزایده نفتی دولت عراق در ماه ژوئن سال ۲۰۰۹ میلادی هیچ شرکت نفتی چندملیتی خریدار این منبع نفتی نشد چراکه تمایلی به انتخاب گزینه‌ای که بیم دعوای دو کشور بر سر آن می‌رود وجود ندارد. بر اساس گزارش‌های غیر رسمی ایرانی‌ها از این میدان نفتی - که بخش درون مرزی آن را "پایدار غرب" می‌خوانند - روزانه تنها ۲۴ هزار بشکه نفت بهره‌برداری می‌کنند.
اختلاف بر سر میدان‌های مشترک نفتی اما تازه نیست. در تیرماه سال جاری نیز گزارش‌هایی منتشر شد که ارتش عراق یک چاه نفتی متعلق به ایران را در منطقه دهلران اشغال کرده است. در آن زمان مقامات هر دو کشور این موضوع را رد کردند و تنها از وقوع یک سوءتفاهم میان مرزبانان ایران و عراق خبر دادند. این در حالی است که از همان زمان صحبت‌هایی پیرامون تشکیل کمیسیونی میان دو کشور برای بررسی اختلافات موجود بر سر میدان‌های نفتی مشترک به گوش می‌رسید. سیف‌الله جشن‌ساز، مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران در ماه تیرماه (جولای) گذشته از توافق با عراقی‌ها برای مطالعه و توسعه میادین مشترک نفتی خبرداده بود اما کمتر از دو ماه بعد صباح الساعدی مدیر حقوقی و تجاری در بخش قراردادها و مجوزهای نفتی در وزارت نفت عراق اعلام کرد که این کشور به هیچ توافق روشنی با ایران دست نیافته است.
به گفته سیدهادی نژادحسینیان، معاون اسبق وزیر نفت ایران، این کشور تاکنون حدود ۲۰ میدان نفتی و گازی در محدوده مرزی با عراق را شناسایی کرده که اکثریت آنها میادین مشترک هستند. نژادحسینیان ادعا کرد که برآورد دقیقی از ذخایر این میادین نفت و گاز وجود ندارد اما گفت که "به طور قطع اکثر آنها جزو بزرگ‌ترین میادین نفتی ایران هستند." یک کارشناس نفتی در تهران که نخواست نامش فاش شود می‌گوید: "اساسا اطلاعات دقیق درباره میدان‌های نفت و گاز مشترک تا پیش از بهره‌برداری نیمه محرمانه تلقی می‌شود." وی ادامه می‌دهد: "ایران هرگز تمایل نداشته است که درباره اختلاف خود با کشورهای همسایه بر سر منابع مشترک نفت و گاز به روشنی سخن بگوید." این عدم تمایل ناشی از ناتوانی ایران در رقابت با کشور شریک در منابع است. ایران علاقه ندارد اطلاعاتی بدهد و سیگنال‌هایی ارسال کند که شریکش از آنها علیه خود او استفاده می‌کند. اصولا سکوت درباره منابع مشترک، تا زمانی که ایران توان توسعه و بهره‌برداری از آنها را نداشته باشد یک استراتژی محسوب می‌شود.
ایران نه تنها با عراق بلکه با کویت، عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی و عمان نیز در میدان‌های نفت و گاز شریک است. در شمال کشور نیز همین مشکل در دریای خزر با کشورهای حاشیه آن وجود دارد. اگرچه ایران بلافاصله پس از پایان جنگ با عراق در سال ۱۳۶۷شمسی تصمیم به توسعه میدان‌های نفتی مشترک خود با همسایگانش گرفته اما هنوز موفقیت چشم‌گیری حاصل نکرده است. خبرگزاری نیمه رسمی فارس در گزارشی که اخیرا منتشر کرده ميزان برداشت رقبا از ميادين مشترك نفت و گاز را ۹ برابر ايران اعلام کرده است. كارشناسان ایرانی رقم تخميني لازم براي سرمايه‌گذاري در ميادين مشترك ايران با كشورهاي همسایه در خليج فارس را حدود ۶۰ ميليارد دلار برآورد كرده‌اند. تحریم‌های اقتصادی، عدم دسترسی به تجهیزات پیشرفته صنعتی، کمبود سرمایه و موقعیت بی ثبات کمپانی‌های نفتی‌های غربی در پروژه‌ها موجب شده تا ایران نگران عقب ماندن از رقابت برای استفاده از این منابع مشترک باشد. "آزادگان" یکی از عظیم‌ترین میدان‌های مشترک ایران و عراق است. در زمان سیدمحمد خاتمی رییس جمهور سابق ایران، کمپانی اینپکس ژاپن امتیاز توسعه این میدان را به دست آورد اما با بالاگرفتن بحران هسته‌ای ایران اینپکس خود را از این پروژه کنار کشید. سرنوشت میدان نفتی "یادآوران"، دیگر میدان مهم مشترک ایران با عراق نیز روشن نیست. ایران توسعه این میدان نفتی را یک سال پیش به شرکت ساینوپک چین واگذار کرد.
مقامات تهران نظاره‌گر علاقه کمپانی‌های چندملیتی با وجود شرایط نابسامان سیاسی و امنیتی عراق به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی این کشور هستند. مهاجرت نفت در میدان‌های مشترک دو کشور به سوی عراق اما نگرانی‌های تهران را جدی‌تر کرده است. نفت هم مانند هر مایع دیگری می‌تواند به سادگی از یک سو به سوی دیگر روان شود. یک کشور می‌تواند با حفاری اریب بدون سر و صدا به منابع نفتی آن سوی خط مرزی خود دست پیدا کند. این اتفاقی ناشناخته نیست. صدام حسین به همین بهانه بود که در سال ۱۳۶۹ به کویت حمله کرد. نگرانی تهران از این امر روز ۱۵ دی‌ماه سال جاری از سوی سیدعماد حسینی، سخنگوی كمیسیون انرژی مجلس تایید شد. به گفته او "مهاجرت نفت به سمت عراق در حالی که ایران در برداشت از این منابع مشترک اهمال می‌کند" موجب زیان کشورش خواهد شد.
به نظر می‌رسد ایران به مذاکره با مقامت عراقی برای حل مشکلات مرزی و به تبع آن میادین مشترک نفتی ادمه خواهد داد. اما مقامات تهران ترجیح می‌دهند تا به هر طریقی بهره‌برداری عراق از میادین مشترک نفتی به تاخیر بیافتد تا هنگامی که ایران آمادگی و توانایی کامل برای استفاده از سهم خود را داشته باشد. این نکته در لابلای سخنان اخیر سیدعماد حسینی خود را نشان می‌دهد: "مرزهاي زميني مشخص هستند و مي‌توان روي آنها توافق كرد [...] اما در اعماق زمين نمي‌توان مرزبندي كرد." ایران نمی‌خواهد دل به خطکشیهای روی زمین خوش کند در حالیکه سهم نفتش در زیرزمین توسط عراق استخراج می‌شود.
---
علی خردپیر روزنامه‌نگار و متخصص حوزه انرژی مقیم تهران است.
