قابله های افغان، فرشته‌های نجات مادران

فاطمه، زن 34 ساله و مادر سه فرزند، خاطرات تلخی از دو ولادت نخستینش دارد. این ولادت ها هردو در خانه و بدون هیچ گونه کمک طبی صورت گرفته است.

او که در حال حاضر در بغلان زنده گی می کند می گوید: «من در جریان این دو زایمان به مشقت های زیادی رو به رو شدم، آنچنان که نزدیک بود بمیرم.»

اما تولد پسرش یک سال پیش خیلی متفاوت از گذشته بود. او به بیمارستان محل برده شده بود و زیر مراقبت قابله های ورزیده کودکش را به گونه ای مصوونی به دنیا آورده بود.

فاطمه می گوید: «قابله های این کلینیک لایق و زحمت کش اند و به تمام مردم ولسوالی خدمت می کنند.» فاطمه می گوید پس از عرضه شدن این خدمات مرگ و میر مادران در این منطقه کاهش یافته است.

«پیش از آمدن این قابله های جوان هرسال بسیاری از مادران جان های شان را در هنگام ولادت از دست می دانند، اما حال امیدی برای زنده ماندن دارند.»

زنان در ولایت شمالی بغلان می گویند که برنامه های آموزشی موفق و تلاش های سازمان های غیر دولتی بین المللی تعداد داکتران و قابله های زن را در منطقه آنها افزایش داده است.

پس از ختم دوره طالبان وضعیت به پیمانه قابل ملاحظه‌یی بهبود یافته است. یک بررسی جهانی نشان داده که در آن زمان از هر صدهزار زن، شانزده‌صد آنها در اثر بارداری یا مشکلات مربوط به زایمان جان های شان را از دست می دادند، اما اکنون بررسی های ملل متحد نشان می دهد که این رقم به چهارصد نفر در هر صدهزار نفر کاهش یافته است. وزارت صحت عامه افغانستان این رقم را اندکی پایین تر-327 نفر در هرصدهزار نفر- قلمداد می کند. اما بازهم این بالاترین میزان مرگ و میر مادران در سطح جهان می باشد که عوامل عمده آن عدم دسترسی به مراقبت های ابتدایی صحی و سنت های محافظه کارانه که باعث پدیده هایی چون ازدواج کودکان شده و نیز رفتن زنان نزد داکتران مرد را دشوار می سازد.

در بسیاری از روستاها فقط چند قابله وجود دارد و زنان مجبوراند به پرستارهای محلی زایمان که آگاهی کمی در مورد طبابت دارند اتکا کنند.اما آگاهان بخش صحت در بغلان می گویند که پیشرفت ها در این زمینه امیدبخش است.

عبدالحلیم غفاری، رییس بیمارستان بغلان می گوید: «­­در مقایسه با پانزده سال گذشته، تغییرات بزرگی در بخش طبابت در ولایت بغلان به وجود آمده است. پس از سقوط طالبان فقط دو یا سه قابله وجود داشت، اما حال خوشبختانه بیش از صد قابله، نرس و داکتر وجود دارد که موجودیت آنان باعث شده تا مرگ و میر مادران به نصف کاهش یابد.»

او می گوید که در حال حاضر این ولایت دارای سه بیمارستان دولتی و پنجاه و دو کلینیک است که برای زنان خدمات نسایی ولادی را عرضه می کنند. همچنان در این ولایت بیش از ده بیمارستان خصوصی وجود دارد.

آگاهان می گویند که یک راهکار درازمدت آموزش قابله ها و تاسیس مراکز آموزش قابله گی کارساز است.

در سال 2002 در سراسر افغانستان فقط 500 قابله وجود داشت. پس از ده سال، این رقم به نزدیک به 5000 تن افزایش یافت.

تمرکز بالای آموزش داکتران زن به خصوص در یک جامعه سنتی مثل افغانستان- جایی که رفتن زنان نزد داکتران مرد شرم پنداشته می شود- خیلی مهم است.

(همچنان نگاهی به گزارش عدم مراقبت از مادران و کودکان به دلیل مسایل ناموسی در افغانستان بیندازید)

شریفه بهزاد، مالک و رییس بیمارستان خصوصی «مریم» در شهر پل خمری ولایت بغلان است.

او که 41 سال سن دارد و بیشتر از بیست سال می شود که قابله است می گوید: « در گذشته، بسیاری از زنان با وضعیت وخیمی اینجا می آمدند. وقتی از شوهران شان می پرسیدیم که چرا وقت تر مراجعه نکردید، بهانه شان نبود داکتر زن در منطقه و ترس از انتقاد و تمسخر مردم بخاطر بردن همسر شان نزد داکتران مرد می بود. ما واقعاَ شگفت زده می شدیم.»

او می گوید: «خوشبختانه حکومت و نهادهای خارجی به تازه گی در بسیاری از شهرها و روستاها کلینیک‌هایی را اعمار کرده که موجودیت کارمندان زن آنها مشکلات زنان را کاهش داده است.» او می افزاید که حکومت باید به تلاش هایش در این عرصه ادامه دهد. 

دسترسی به منابع آموزشی نیز بهبود یافته است. دانشگاه خصوصی حکیم سنایی که شش سال پیش در ولایت بغلان تاسیس شده کورس های آموزشی علوم طبی را برای هردو طبقه-زنان و مردان- دایر می کند.

خیرالدین فایض، رییس این دانشگاه می گوید که کارآموزان کارهای عملی شان را به ضمانت در یک بیمارستان دولتی فرا می گیرند.

او می گوید: «علم طبابت بدون کار عملی بی فایده است، بنابراین برای شاگردان این فرصت را مهیا می کنیم.» او خاطرنشان می کند که صدها تن از فارغان شان فعلا در سکتور صحت در بغلان مشغول کار اند.

حلیم غفاری، تفتیش بیمارستان ها در بغلان می پذیرد که قابله های کارآموز از این فرصت بهره می برند و کارهای عملی شان را شانه به شانه با متخصصین ورزیده در بیمارستان ها به پیش می برند.

او در ادامه گفت: «در حال حاضر، بیشتر از صد داکتر زن، نرس و قابله در چهارده ولسوالی بغلان کار می کنند و مردم از این بابت خیلی خوشحال اند.»

انستیتیوت صحت عامه بغلان که مربوط به بنیاد آغاخان می شود نهاد دیگری است که از سال 2003 به این سو برنامه های آموزشی طبی را به گونه رایگان در بغلان به راه انداخته است.در آنجا تعداد زیادی از زنان، قابله‌گی و نرسنگ می خوانند که بسیاری از آنها از ولسوالی های دوردست اند که پس از فراغت، دوباره به محلات شان برای کار باز می گردند.

شاه بیگ طالبی، رییس منابع بشری بنیاد آغاخان در بغلان، می گوید که در ولسوالی های دند غوری، اندراب و دوشی کلینیک های رایگان قبلاَ تاسیس شده اند.

او می گوید: « سالانه ده ها قابله، عمدتاَ از ولسوالی های ولایت بغلان از این انستیتیوت فارغ می شوند و جهت خدمت به ولسوالی های شان بر می گردند.» او می افزاید که برخی  آنها برای ادامه تحصیل به  پوهنتون میروند  می روند.

طالبی می گوید: «تمام هزینه های تحصیلی از سوی بنیاد آغاخان پرداخته می شود و کورس های عملی در هردو- شفا خانه  های دولتی و خصوصی ولایت بغلان- دایر می گردند.»

نسرین غفاری، باشنده بیست ساله ولسوالی اندراب یکی از فارغان تازه این انستییتوت می باشد.

او می گوید: «این انستیتیوت تمام امکانات تحصیلی را فراهم می کند. من حتا در خواب هم فکر نمی کردم که روزی به آرزوهایم برسم. از مسوولین این انستیتیوت تشکر می کنم که من را در راستای حقیقت ساختن رویاهایم کمک کردند.»

همکار او، قابله نعیمه 26 ساله باشنده ولسوالی دوشی بغلان سه سال پیش فارغ شده است.

او می گوید: «افتخار می کنم که بتوانم به مردم خدمت کنم.» او می افزاید: «مردم راضی اند. کلینیک ها مجهز با تمام امکانات اند، حتا برای عملیات های دشوار. در گذشته در اینجا داکترهای خارجی کار می کردند، اما حال تمام داکتران ما افغان استند.»

با آنکه هنوزهم راه درازی باقی است تا برای مادران امکانات کافی صحی فراهم شود، اما پیشرفت هایی که تاکنون صورت گرفته نیز در زنده گی مردم تغییرات ملموسی آورده است.

داوودخان چهل‌ساله در قریه چقمق شیخ ولسوالی دوشی زنده گی می کند.او در حالی که می گریست داستان از دست دادن همسر و کودک نوزاد شان به دلیل نبود امکانات صحی را بازگو کرد.

او گفت: «هشت سال پیش، پسر نوزاد و همسرم را هنگام زایمان از دست دادم، چون در نزدیکیِ ما نه کلینیکی بود و نه هم راهی قابل عبوری که همسرم را به پلخمری می بردم.» او افزود: «حال خدا را شکر می کنم که در ولسوالی دوشی کلینیکی وجود دارد، جایی که سال گذشته همسر جدیدم دختری به دنیا آورد.»

خان در ادامه گفت: «زنان جوان و مهربانی در اینجا کار می کنند. ما به نماینده‌گی همسران مان از این فرشته های نجات تشکر می کنیم و مدیون شان استیم.»