مشکلات زندگی زنان افغان پس از رهای از زندان

گزارشی از سودابه افضلی- افغانستان

گزارش شماره 370

24 اگست 2010

قدسیه که در میان جمعی از زنان گدا در بیرون مزار خواجه علی موفق در شهر هرات ایستاده، با گریه می گوید: "کاش هرگز بدنیا نیامده بودم." این زن 28 ساله افزود: "اگر بدنیا آمده بودم، کاش زن نبودم."

لباس ها و برقع چرکین زنانی که در بیرون مزار جمع اند نشانه روشن فقر شان می باشد.. قدسیه به دلیل آنکه مدتی در زندان بسر برده بود، از خانواده اش رانده شده و مجبور به گدایی گردیده است.

او توضیح داد که چگونه او را به یک مرد معتاد داده بودند و شوهرش او را اذیت و لت و کوب می کرد. یک بار پس از لت شدید، او از خانواده اش خواستار کمک شده بود. وقتی برادرش بخانه او آمده بود با شوهرش جنگ کرده و تا سرحد مرگ لتش کرده بود. بعد برادر او به ایران فرار کرده و قدسیه دستگیر و به شش سال زندان محکوم شده بود.

او با چشمان اشکبار گفت: "وقتی آزاد شدم، نه خانواده خودم مرا پذیرفت و نه خانواده شوهرم. من از حکومت چندین بار کمک خواستم اما هیچ کس به تقاضایم گوش نداد. بعد مجبور شدم آمده با زنان بی سرپناه دیگر گدایی کنم."

او مخارج زندگی و مبلغ 400 افغانی کرایه اتاقی را که با ده زن دیگر بطور شریکی دران زندگی می کنند، با گدایی پیدا می کند. اکثر زنان هم اتاقی او مدتی را در زندان بسر برده اند.

در جامعه سنتی افغانستان، بسیاری زنانی که مدتی را بخصوص اگر به دلیل "جرایم اخلاقی" زندانی شده باشند، از سوی نزدیکان و جامعه شان رانده می شوند.

"جرایم اخلاقی" چنان عنوان کلی و غیر دقیق است که حتی فرار از خانه، امتناع از ازدواج و مورد تجاوز جنسی قرار گرفتن را نیز در بر می گیرد. با آنکه اینها تخطی هایی نیستند که در قانون مکتوب جزایی انعکاس یافته باشند، اما معمولاً محاکم برای زنانی که محکوم به چنین اعمال می شوند، مجازات های زندان را تحمیل می کنند.

عبدالمجید صدیقی مسوول زندان هرات به آی دبلیو پی آر گفت که فعلاً تعداد 115 خانم بین سنین 19 الی 50 ساله دران زندان نگهداری می شوند. او گفت، اکثر آنان بخاطر فرار از منزل زندانی شده اند و محکوم به شش ماه الی دو سال زندان می باشند.

این خانم ها که در جامعه بدنام شده اند و پناهگاهی ندارند، معمولاً پس از رهایی با بی سرپناهی و مفلسی دست بگریبان می باشند.

صدیقی گفت اکثر این افراد از سوی خانواده های شان طرد شده و پس از زندان جایی برای رفتن ندارند.

او گفت: "اخیراً، زنی که دوره حبسش را تکمیل کرده بود گفت که نمی خواهد از زندان بیرون شود. اما، به اساس قانون، همه زندانیان باید پس از تکمیل دوره حبس شان از زندان بیرون شوند، ازینرو ما او را از زندان خارج کردیم."

زندانیان سابق شکایت دارند که پس از رهایی از زندان، ادارات حکومت و گروه های جامعه مدنی به حمایت از آنان هیچ اقدامی نکرده اند.

خانم دیگری که نام او نیز قدسیه است، به دلیل فرار از منزل شش ماه را در زندان سپری کرده است.

این خانم 35 ساله گفت: "زمانی که از زندان رها شدم، ریاست امور زنان یکماه برایم سرپناه داد. بعد آنان مرا ازانجا بیرون کردند. من به چندین جای مراجعه نمودم ولی کسی کمکم نکرد."

به گفته او گروه های مدافع حقوق زن در هرات نیز کاری برای او انجام ندادند.

گروه های مدافع حقوق زنان در هرات تاکید دارند که آنان به شدت تلاش می کنند تا زندانیان زن سابق را مورد حمایت قرار داده و زندگی شان را به وضعیت عادی برگردانند.

یکی از انجوها بنام ندای زن برای بیش از 50 زن و دختر آسیب پذیر بین سنین 11 الی 35 ساله محل بودوباش مهیا ساخته است.

رییس این انجو، ثریا پاکزاد گفت که اکثر این زنان مدتی را در زندان بسر برده و سپس از سوی خانواده های شان طرد شده اند. ندای زن، تلاش داشته است تا بین زنان و خانواده های شان به امید مصالحه، میانجی گری کند.

او گفت: "این زنان با مشکلات اقتصادی و روانی روبرو می باشند و برخی حتی دست به خود کشی زده اند. ما تعدادی مشاوران روانی را استخدام کرده ایم تا مشکلات روانی آنان را تداوی کنند، با آنان گپ بزنند و در زمینه اینکه چگونه دوباره زندگی خود را اداره کنند برای شان رهنمایی نمایند."

کریمه حسینی، سخنگوی ریاست امور زنان در هرات گفت که دفتر آنان تلاش می کند تا روحیه عمومی را از طریق کار با رسانه ها و رهبران مذهبی تغییر دهد.

حسینی گفت: "در جریان محاکمه زنان و دختران جوان، برای افراد مستحق بطور رایگان وکیل می گیریم. ما تیم ناظر خود را بخاطر بررسی زنان زندانی می فرستیم، و برای زنان بی سرپرست یک پناهگاه ساخته ایم."

حسینی گفت که اقارب زنانی که قبلاً محکوم به زندان شده اند، آنان را با این توجیه ترد می کنند که گویا این زنان به آبروی خانواده آسیب می رسانند.

اما او گفت که قانون بطور منصفانه به اجرا در نمی آید، و استدلال کرد مردانی که رفتارشان باعث رانده شدن زنان از خانه می شود، یا کسانی که شریک جرم زن محکوم بوده اند، به آن شدت مجازات نشده اند.

فضل وهاب فضلی، رییس محکمه ستیناف ولایت هرات این اتهامات را رد کرد و تاکید نمود که قانون بدون تبعیض به اجرا در می آید.

او از زنانی که مدتی در زندان بسر برده اند خواستار صبر شد و به نقل از قرآن گفت خداوند کسانی را که توبه ميکنند، دوست دارد.

او افزود: "مردم، بخصوص خانواده ها، نباید از زنانی که از زندان رها می شوند رو بگردانند یا کار بدی در حق آنان انجام دهند. اگر این کار را بکنند، قانون شکنی کرده و مجرم شناخته می شوند."

 حاجی مولوی عبدالواحد معصومی، رییس امور دینی ولایت نیز گفت که سرزنش یا اذیت کردن کسی، مرد یا زن، پس از سپری کردن زندان خطا است. او تاکید داشت که هم از نظر قانون افغانستان و هم از نگاه شریعت این گونه افراد دیگر مجرم نیستند و نباید با آنان برخورد بد صورت گیرد.

معصومی گفت که او برنامه دارد تا از تمام مساجد هرات بخواهد که در مورد ضد اسلامی بودن این اعمال به مردم آگاهی بدهند.

او افزود: "مردم از قوانین اسلام آگاهی خوب ندارند ازینرو آنان فرضیات نادرستی را در مورد اینکه گویا حق دارند هرگونه دلشان خواست با زنان شان رفتار کنند، از پیش خود می تراشند."

دیگران این مشکل را نشانه ی نگرش عمومی تری نسبت به زنان و اهمیت بیش از حد شهرت خانواده می دانند.

سید موحدالحق، یک جامعه شناس در ولایت هرات گفت: "از ترس طعنه و بدگویی دیگران، خانواده ها به اعمال محدودیت های شدید نسبت به زنان متوصل می شوند. وقتی زنی به هردلیل زندانی شود بعد خانواده و حتی تمام اقارب روابط شان را با او قطع می کنند. این رفتار ناشی از برداشتیست که از آبروی خانواده وجود دارد."

"در جامعه افغانی، مردی که آبروی خانواده اش به خطر افتاد دیگر بعنوان فرد واقعاً باغیرت و اصولی تلقی نمی گردد."

موحد الحق تایید کرد که کمپاین دوامدار آگاهی عامه به اشتراک رهبران مذهبی و رسانه ها ممکن است این نگرش ها را تغییر دهد.

او همچنان گفت، در زندانهای زنانه نباید هیچگونه محلی برای این شبهه که زنان در معرض سوء استفاده های جنسی قرار می گیرند، وجود داشته باشد. زیرا این خود می تواند منبع دیگری برای شرمندگی خانواده ها باشد.

برخی خانواده ها زنانی را که از زندان آزاد می شوند دوباره به خانه می برند اما آنان با این کار خطر بدبینی اطرافیان و وابستگان شان را به گردن می گیرند.

حاجی وکیل احمدی، 46 ساله، که حاضر شده بود دخترش را پس از گذراندن شش ماه زندان به جرم فرار از منزل به خانه ببرد، مجبور شد قریه اش را در ولسوالی رباط سنگی ترک کند.

دختر او پس از رهایی از زندان مدتی را در خانه امن ندای زن گذرانده بود.

احمدی گفت: "وقتی آن سازمان از من خواست که دخترم را تسلیم شوم، من بسیار خشمگین بودم و نمی خواستم او را دوباره ببینم، اما بعنوان پدر دلسوز بعداً تصمیم گرفتم رفته او را با خود برگردانم."

"اما این کار آنقدر آسان نبود، زیرا اقارب و قبیله ام با من در برگرداندن او به خانواده موافق نبودند. آنان برایم شرط ماندند و گفتند که من باید بین دختر یا آنان و خانه ام یکی را انتخاب کنم. من دخترم را انتخاب کردم، لذا مجبور شدم همه چیز و همه کس را ترک کنم و در جای دیگری زندگی تازه ی آغاز نمایم."

معصومه، 24 ساله، پس از سپری کردن زندان به جرم گریز از منزل در اعتراض به ازدواج جبری که از سوی کاکایش ترتیب داده شده بود، شش ماه قبل آزاد شده بود. خانواده اش او را دوباره به خانه بردند، اما هنوز با او آشتی نکرده اند.

او گفت: "درست است که خانواده ام مرا دوباره پذیرفتند اما این کار به آسانی صورت نگرفت. وقتی به خانه برگشتم، برادرم با چاقو موی سرم را تراشید و دو هفته مرا در حمام زندانی کرد. بعداً آنان مرا بخشیدند اما مثل قبل از فرارم با من رفتار نمی کنند. ولی من بسیار تلاش می کنم اعتماد آنان را دوباره بدست بیاورم."

سودابه افضلی گزارشگریست در هرات که از سوی آی دبلیو پی آر تربیه شده است.