کمرنگ شدن امید عدالت انتقالی در افغانستان

هیچ کسی هنوز بطور رسمی خواستار تعقیب جزایی افراد متهم به جنایات جنگی نشده است، و شانس کمی وجود دارد که این اتفاق پس از عقب نشینی عساکر خارجی در سال 2014 بیافتد.

نور رحمان رحمانی
گزارش شماره 431
11 می 2012
فلم اخیر آی دبلیو پی آر تحت عنوان "قربانیان فراموش شده" مساله عدالت انتقالی را در افغانستان برجسته می سازد. نور رحمان رحمانی، رییس عمومی آی دبلیو پی آر در افغانستان درین نوشته آسیب های ناشی از درگیری های گذشته را به بحث گرفته است و اینکه آیا امیدی وجود دارد تا قربانیان به نحوی به عدالت دست یابند.؟
________________________________________
چه تحرکاتی در زمینه عدالت انتقالی افغانستان صورت گرفته است؟
برای به توافق رسیدن در زمینه گذشته، پیشرفت هایی بدست آمده است. مردم عادی جرئت بیشتر یافته اند و اکنون کم و بیش درمورد کسانی که متهم به نقض حقوق بشر می باشند، و بخصوص درباره آنچه پس از رژیم خلقی ها در اوایل دهه 1990 اتفاق افتاد، لب به سخن می گشایند. در سابق، اگر کسی به ارتباط رهبران آن دوره {جنگ های داخلی پس از سال 1992} چیزی می گفتند، فوراً متهم به "نامسلمانی" می شدند.
امسال در تجلیل روز کامیابی مجاهدین در 8 ثور سال 1371، تغییر قابل توجه دیده می شد. امسال بیستمین سالگرد ورود مجاهدین به کابل بود، و این روز بجز در دوره حاکمیت طالبان هرساله بعنوان روز "پیروزی" جشن گرفته می شد؛ هرچند میلیون ها نفر در پی ورود مجاهدین به کابل مجبور به فرار ازین شهر شدند و هزاران تن دیگر در جریان جنگ های داخلی کشته شدند.
پس از سال 2001 و سقوط حکومت طالبان، جنگ سالاران سابق به حمایت ایالات متحده و جامعه جهانی دوباره به قدرت برگشتند. با قدرت گرفتن مجدد جنگ سالاران، سالروز پیروزی مجاهدین با رسم و گذشت های کلان تجلیل می شد. حکومت پس ازانکه حملات بزرگی در کابل اتفاق افتاد، این تجلیل را متوقف کرد. این امر عده ای از رهبران مجاهدین را آزرده ساخت ولی روز مذکور همچنان بعنوان یک روز مهم باقی مانده است.
امسال، عده ای بطور آشکار پیروزی مجاهدین را بعنوان سرآغاز دوره سیاه در تاریخ افغانستان تقبیح کردند. تظاهرات ها براه افتاد و حتی به این ارتباط بین نمایندگان رژیم کمونیست سابق و مجاهدین مناظره تلویزیونی برگزار شد.
مردم حالا خواستار محاکمه کسانی اند که دست به جنایت زده اند، بدون توجه به این که این افراد جنایت کار کمونیست یا مجاهد بوده باشند. آنها حالا بطور علنی این تقاضا را مطرح می کنند، و از حکومت می خواهند کسانی را که در جریان جنگ های داخلی مرتکب جرم شده اند، به محکمه بکشاند. برخی این جرایم در فلم آی دبلیو پی آر شرح داده شده است.
یک دوست من که در یک شبکه تلویزیونی کار می کند، گفت: "سال دیگر خواهید دید که افراد بیشتری بطور علنی آن دوره را تقبیح می کنند." به نظر من، این یک آغاز جدید است. ________________________________________
کدام داستهایی که در فلم "قربانیان فراموش شده" بازگو شده اند، بیشتر جالب به نظر می رسید؟
این فلم در نوع خود اولین تلاش برای صحبت درمورد اتفاقات دوره جنگ های داخلی بود. مردم در گذشته از صحبت درمورد این اتفاقات هراس داشتند. صحبت کردن با قربانیان جرایم جنگی مهم بود و این کار سایر افغانها را تشویق می کند تا درباره تجارب شان از نقض حقوق بشر صحبت کنند.
قتل عام زندانیان طالبان در سال 2001 در شمال، قتل عام بامیان، سنگسار دختران متهم به زنا در هرات همه شان برای من مهم بودند.
علاوه بر فلم قربانیان فراموش شده، ما حدود 20 برنامه مستند رادیویی را درباره نقض حقوق بشر تهیه کرده بودیم. یکی ازان گزارش ها تاثیر خاصی بر من گذاشت قتل عامی بود که توسط رژیم کمونیست در اواخر دهه 1970 انجام شده بود. دران گزارش شرح داده شده است که بزرگان ولسوالی کرهالای ولایت کنر در شرق کشور که به شورا دعوت شده بود در عرض یک روز همه به قتل رسیدند. خبرنگار ما با زنی مصاحبه کرده بود که چندین عضو خانواده اش را دران حادثه از دست داده بود. شنیدن آن گزارش خیلی تکان دهنده بود. (به گزارش چندین دهه پس از قتل عام کنر مراجعه کنید.)
________________________________________
اثرات عقب نشینی نیروهای ائتلاف در سال 2014 بر پروسه عدالت انتقالی چگونه خواهد بود؟
با توجه به اینکه جامعه بین المللی و نیروهای افغان تاکنون نتوانسته اند برای به تامین عدالت کاری انجام بدهند ، لذا مطمئن هستم که پس از 2014 نیز اتفاق خاصی درین زمینه نخواهد افتاد. حکومت کابل و نیروهای ائتلاف می گویند که آنها یک دشمن دارند (شورشیان) و نمی خواهند دیگران را نیز دشمن بسازند.
بسیاری جنگ سالاران سابق مثل همیشه قدرتمند اند. افراد متنفذی در حکومت و پارلمان هستند که مانع عدالت انتقالی می شوند. بطور مثال، کمیسیون مستقل حقوق بشر می خواست امسال گزارشی را به نشر برساند که دران 10000 قضیه نقض حقوق بشر شرح داده شده است. اما متاسفانه این گزارش از نشر بازماند. کمیسیون زیر فشار قرار گرفت تا گزارش را نشر نکند.
________________________________________
آیا کاری برای حمایت از عدالت انتقالی انجام خواهد شد؟
تا زمانی که جنگ سالاران حکومت را در اختیار دارند و هر روز ثروتمندتر و قوی تر می شوند، حکومت هیچ کاری برای عدالت انتقالی انجام داده نخواهد توانست. در عین حال من باور ندارم که تامین عدالت انتقالی توسط مردم عادی ممکن باشد، بلکه این روندیست که باید از مراجع بالای قدرت عملی گردد.
تظاهرات مردمی و بحث های تلویزیونی به مردم جرئت خواهد داد تا حرف های دل شان را بگویند. رسانه ها هم در داخل کشور هم در زمینه جلب توجه جامعه بین المللی نسبت به اتفاقات آن سالها می توانند نقش مهمی ادا کنند.
اما من هراس دارم که به دلیل مشکلات فراوانی که گریبان گیر ماست، ممکن است عدالت انتقالی به فراموشی سپرده شود. بخصوص پس از سال 2014 {زمانی که نیروهای خارجی کشور را ترک می گویند} عدالت انتقالی اولویت مهمی نخواهد بود. حکومت از در گرفتن جنگ داخلی دیگر ترس خواهد داشت.
نور رحمان رحمانی رییس عمومی آی دبلیو پی آر در افغانستان است.